Υπάρχουν μερικές στιγμές στην ιστορία ενός έθνους που μένουν για πάντα παγωμένες. Μπορεί να μην είναι οι χειρότερες καταστροφές που έχουν κατακλύσει τους ανθρώπους μια χώρας, ούτε οι πιο πολιτικά φορτισμένες, αλλά μπορούν και καταγράφουν την ατελείωτη τραγωδία μιας κοινωνίας.
Έρχεται στο μυαλό η Πομπηία, η ρωμαϊκή αυτοπεποίθηση και η αυτοκρατορική διαφθορά ξαφνικά κατακλύζονται από μια θεϊκή πράξη – τόσο καταστροφική που θα μπορούμε να δούμε την καταστροφή των πολιτών της για πάντα, ακόμη και τα ίδια τα κατεστραμμένα σώματά τους. Χρειάζεται μια εικόνα, κάτι που μπορεί να επικεντρώσει την προσοχή μας σε ένα συγκεκριμένο δευτερόλεπτο, στην ανοησία που κρύβεται πίσω από μια ανθρώπινη καταστροφή. Ο Λίβανος μόλις μας χάρισε ένα τέτοιο δευτερόλεπτο.
Δεν είναι οι αριθμοί που έχουν σημασία σε αυτό το πλαίσιο. Ο πόνος της Βηρυτού την Τρίτη δεν πλησιάζει καν κοντά σε ένα από τα καθημερινά λουτρά αίματος στον εμφύλιο πόλεμό του Λιβάνου – ούτε στον θάνατο που έχει γίνει καθημερινότητα στη Συρία. Ακόμα κι αν μετρηθούν οι συνολικοί θάνατοι – από δέκα έως 60 έως 78 την Τρίτη και, πιθανώς, στις εκατοντάδες σήμερα – σχεδόν δεν θα εγγραφεί στην «κλίμακα Ρίχτερ του πολέμου». Δεν ήταν, όπως φαίνεται, ακόμη μια πολεμική συνέπεια, όχι με την άμεση έννοια που πρότεινε ένας από τους πιο τρελούς ηγέτες του κόσμου.
Είναι οι εικόνες που θα θυμόμαστε – και αυτό που όλοι γνωρίζουμε ότι αντιπροσωπεύουν. Σε μια χώρα που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια πανδημία, μια χώρα που υφίσταται κάτω από τη σκιά της σύγκρουσης, μια χώρα που αντιμετωπίζει λιμοκτονία και που περιμένει την εξαφάνιση της. Τα δίδυμα σύννεφα πάνω από τη Βηρυτό, που το ένα γεννά το τερατώδες άλλο, δεν θα πάψουν ποτέ να υπάρχουν.
Οι αποκαλυπτικές εικόνες της φωτιάς και της βροντής, οι οποίες γράφτηκαν σε κάμερες κινητών στη Βηρυτό, είναι παρόμοιες με τους μεσαιωνικούς πίνακες που προσπάθησαν να συλλάβουν, μέσω της φαντασίας και όχι της τεχνολογίας, τους τρόμους των πανδημιών, του πολέμου, του λιμού και του θανάτου.
Όλοι γνωρίζουμε φυσικά, το πολύ σημαντικό «υπόβαθρο» χωρίς το οποίο δεν υπάρχει πλήρης ταλαιπωρία: μια χρεοκοπημένη χώρα που ανήκει εδώ και γενιές σε «παλιές οικογένειες», η οποία συνθλίβεται από τους γείτονές της, οι πλούσιοι που υποδουλώνουν τους φτωχούς, η κοινωνία που διατηρείται από τον ίδιο τον σεχταρισμό που την καταστρέφει.
Θα μπορούσε να υπάρξει μια πιο συμβολική αντανάκλαση των αμαρτιών της από τα δηλητηριώδη εκρηκτικά που αποθηκεύτηκαν τόσο ελεύθερα στο κέντρο της πρωτεύουσάς της, με τον πρωθυπουργό να λέει ότι «αυτοί που είναι υπεύθυνοι» – όχι αυτός, όχι η κυβέρνηση του – να είναι σίγουροι πως «Θα πληρώσουν»; Ακόμα δεν έχουν μάθει, έτσι;
Και σίγουρα, όλοι γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί αυτή η «ιστορία» τις επόμενες ώρες και ημέρες. Η λιβανέζικη επανάσταση των νέων και των μορφωμένων πρέπει σίγουρα τώρα να αποκτήσει νέα δύναμη για να ανατρέψει τους ηγεμόνες του Λιβάνου, να τους υποχρεώσει να λογοδοτήσουν, να οικοδομήσουν ένα νέο και μη ομολογιακό σύγχρονο κράτος από τα συντρίμμια της γαλλικής «δημοκρατίας» στην οποία γεννήθηκαν χωρίς κανένα έλεος.
Λοιπόν, η τραγωδία σε οποιαδήποτε κλίμακα είναι κακό υποκατάστατο της πολιτικής αλλαγής. Η άμεση υπόσχεση του Εμμανουέλ Μακρόν, εν μέσω των χθεσινών πυρκαγιών – πως η Γαλλία θα σταθεί «πάντοτε» δίπλα στο ανάπηρο έθνος που η ίδια δημιούργησε πριν από εκατό χρόνια – ήταν μια από τις πιο πικάντικες ειρωνείες των τελευταίων ωρών, κυρίως επειδή ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας μόλις λίγες μέρες νωρίτερα ένιψε τα χείρας του από τη λιβανέζικη οικονομία.
Από τη δεκαετία του 1990, όταν σκοπεύαμε να δημιουργήσουμε μια ακόμη νέα Μέση Ανατολή μετά από την άγκυρα του Σαντάμ στο Κουβέιτ, στρατιωτικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ άρχισαν να μας μιλούν για την «κόπωση συμπόνιας». Εξωφρενικά, αυτό σήμαινε ότι η Δύση κινδύνευε να απομακρυνθεί από τον ανθρώπινο πόνο.
Υπήρχε πάρα πολύ από αυτό βλέπετε. Όλοι αυτοί οι περιφερειακοί πολέμοι, χρόνο με το χρόνο. Θα ερχόταν μια στιγμή που ίσως χρειαζόταν να κλείσουμε τις πόρτες της γενναιοδωρίας μας. Ίσως ήρθε το σημείο, όταν οι πρόσφυγες της περιοχής άρχισαν να βαδίζουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες προς την Ευρώπη, προτιμώντας την κοινωνία μας από την εκδοχή που τους προσέφερε ο ISIS.
Αλλά ας επιστρέψουμε στον Λίβανο, όπου η δυτική συμπόνια μπορεί να είναι πολύ λεπτή. Μπορούμε πάντα να επικαλεστούμε την ιστορική προοπτική, για να μας προστατεύσει από το κύμα των εκρήξεων και μετά από το πανύψηλο σύννεφο και την κατεστραμμένη πόλη. Η Πομπηία, είπαν, κόστισε μόλις δύο χιλιάδες ζωές. Αλλά τι γινόταν με την Βυρηττό στην αρχαιότητα; Το 551 μ.Χ., σεισμός συγκλόνισε την αρχαία πόλη της Μπέρυτου, έδρα του ρωμαϊκού αυτοκρατορικού στόλου της ανατολικής Μεσογείου και κατέστρεψε ολόκληρη την πόλη, σκοτώνοντας, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της εποχής, 30.000 ψυχές.
Σχεδόν μισό μίλι από το σημείο της έκρηξης, μπορείτε ακόμη να δείτε τις ρωμαϊκές κολώνες διάσπαρτες. Θα μπορούσαμε ακόμη και να κάνουμε ζοφερή σημείωση για την ανοησία των προγόνων του Λιβάνου. Όταν η παλίρροια υποχώρησε, περπάτησαν στον βυθό για να λεηλατήσουν βυθισμένα πλοία – μόνο και μόνο για να κατακλυστούν από το επόμενο τσουνάμι. Αλλά μπορεί οποιοδήποτε σύγχρονο έθνος, να αποκατασταθεί εν μέσω τόσο άσχημου συνδυασμού αγωνίας; Μέχρι τώρα ο Λίβανος αντιμετωπίζει τους θανάτους από την Covid-19 με αξιοθρήνητα μέσα.
Οι τράπεζες του έχουν κλέψει τις αποταμιεύσεις του λαού του, η κυβέρνησή και τα μέλη της αποδεικνύονται ανίκανα. Ο Kahlil Gibran, ο πιο εξοργισμένος των ποιητών του Λιβάνου, μας προέτρεψε να «λυπηθούμε για το έθνος του οποίου ο πολιτικός είναι αλεπού, του οποίου ο φιλόσοφος είναι ζογκλέρ, και του οποίου η τέχνη είναι η τέχνη του μπαλώματος και της μίμησης».
Αλλά ποιον μπορούν να μιμηθούν οι Λιβανέζοι τώρα; Ποιος θα επιλέξει τις επόμενες αλεπούδες; Οι στρατοί έχουν την κουρασμένη φήμη ότι μπαίνουν στα παπούτσια των ισχυρών Αράβων. Το Λίβανο το δοκίμασε αυτό άλλη μια φορά στην ιστορία του, με αμφίβολα αποτελέσματα.
Σήμερα, μας λένε να θεωρήσουμε αυτή την τερατώδη έκρηξη ως εθνική τραγωδία – και άρα άξια μιας «ημέρας πένθους», ό, τι και αν αυτό σημαίνει – αν και μιλώντας με κατοίκους του Λίβανου, μερικοί μου επεσήμαναν ότι ο τόπος της έκρηξης, και το μεγαλύτερο μέρος των ζημιών, φαίνεται να έγιναν στον χριστιανικό τομέα της Βηρυτού. Άνδρες και γυναίκες όλων των θρησκειών πέθαναν χθες. Αλλά αυτός θα είναι ένας ιδιαίτερος τρόμος για μια από τις μεγαλύτερες μειονότητες στο Λίβανο.
Στο παρελθόν, μετά από πολλούς πολέμους, ο κόσμος – οι Αμερικανοί, οι Γάλλοι, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ακόμη και το Ιράν – συμφώνησαν να ξανασυναρμολογήσουν τον Λίβανο. Οι Αμερικανοί και οι Γάλλοι εκδιώχτηκαν με βόμβες αυτοκτονίας. Αλλά πώς μπορούν οι ξένοι να αποκαταστήσουν ένα έθνος που μοιάζει να μην μπορεί να γιατρευτεί;
Υπάρχει μια αδιαφάνεια σχετικά με τον τόπο αυτό, μια έλλειψη πολιτικής ευθύνης που είναι αρκετά ενδημική ώστε να έχει γίνει μόδα. Κανένας μεγάλος πολιτικός φόνος στον Λίβανο – των προέδρων, του πρωθυπουργού ή του πρώην πρωθυπουργού, των μελών του κοινοβουλίου ή των πολιτικών κομμάτων – δεν έχει επιλυθεί ποτέ στην ιστορία του.
Έχουμε λοιπόν, ένα από τα πιο μορφωμένα έθνη της περιοχής, με μερικούς από τους πιο ταλαντούχους και θαρραλέους και γενναιόδωρους και ευγενικούς λαών, ευλογημένο από χιονιά και βουνά και ρωμαϊκά ερείπια και το καλύτερο φαγητό και μια ιστορία χιλιετιών. Και όμως δεν μπορεί να υποστηρίξει το νόμισμά του, να παράγει την δική του ηλεκτρική ενέργεια, να θεραπεύσει τους αρρώστους του ή να προστατεύσει τους ανθρώπους του.
Πώς στο καλό αποθηκεύτηκαν 2.700 τόνοι νιτρικού αμμωνίου σε ένα τόσο αδύναμο κτίριο για τόσα πολλά χρόνια, μετά την απομάκρυνσή τους από ένα Μολδαβικό πλοίο που πήγαινε προς Μοζαμβίκη το 2014, χωρίς να ληφθούν μέτρα ασφαλείας από εκείνους που αποφάσισαν να αφήσουν αυτό το άθλιο υλικό κέντρο της πρωτεύουσας τους;
Και το μόνο που μένει είναι η κόλαση και το καρκινικό λευκό κύμα σοκ και μετά το δεύτερο «σύννεφο μανιταριού»
Αυτό είναι το υποκατάστατο του Kahlil Gibran, του μετα-σεναρίου όλων των πολέμων. Περιέχει το κενό του φόβου που πλήττει όλους όσοι ζουν στη Μέση Ανατολή. Και, εν συντομία, ο κόσμος είδε αυτόν τον τρόμο.
Κείμενο του Ρόμπερτ Φισκ, που δημοσιεύτηκε στον Independent. Ο Ρόμπερτ Φισκ είναι πολυβραβευμένος, επί χρόνια ανταποκριτής στην Μέση Ανατολή, με έδρα τη Βυρηττό.
