Brian Massumi, A User’s Guide to Capitalism and Schizophrenia: Deviations from Deleuze and Guattari, MIT 1992, σ. 120
Ο κ. Δουλγερίδης κάνει λάθος στην εκτίμησή του ότι υπάρχουν δύο Ευρώπες. Υπάρχει μία. Αυτή στην οποία μένουμε 742.500.000 άνθρωποι. Ωστόσο, η μία Ευρώπη διαιρείται: α) από παραδοσιακά εθνικά σύνορα (που εξελίσσονται από τον 19ο αιώνα, από πολέμους, από το 1989 κ.ο.κ), β) σε κοινωνικές τάξεις (σε πλούσιους, φτωχούς κι ενδιάμεσους), σε φύλα (σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν έχει επιτευχθεί ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών, ούτε καν ίσος καταμερισμός εργασίας), σε πολίτες και μη-πολίτες κ.ο.κ. Οι διαιρέσεις δεν συνθέτουν ένα ομαλό, οριζόντιο πεδίο. Δηλαδή, οι διαιρέσεις δεν συντάσσονται σε απλές «διαφορές» (π.χ. πολιτισμικές) αλλά αρθρώνουν ιεραρχίες, όπου νομιμοποιούνται και προασπίζονται συμφέροντα. Η μία, πλην διαιρεμένη, Ευρώπη μετέχει όλων των μορφωμάτων εξουσίας και πρακτικών αντίστασης που απαντούν και σε άλλες ηπείρους. Από ανθρωπιστική άποψη τα έχει πάει και καλά και άσχημα. Δεν είναι ούτε άγγελος ούτε διάβολος, αν και ίσως τα εκατομμύρια των δολοφονημένων Εβραίων και «διαφωνούντων» του εικοστού αιώνα, οι χιλιάδες της γενοκτονίας στη Μεσόγειο του όψιμου εικοστού πρώτου και οι εργάτες-σκλάβοι που ανακαλύπτουμε σε ευρωπαϊκό έδαφος και το 2015 θα διαφωνούσαν με την παραπάνω αποτίμηση της ευρωπαϊκής ηθικής.
Όταν όμως ο κ. Δουλγερίδης λέει «Ευρώπη» φαίνεται να υπονοεί «Ευρωπαϊκή Ένωση». Εδώ μπορώ να εκφράσω πιο συγκεκριμένες διαφωνίες. Διαβάζουμε: «Μένουμε Ευρώπη» σημαίνει πρωτίστως το σπουδαιότερο κεκτημένο στη διαδρομή που ξεκίνησε από τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957: την ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων, φοιτητών και πολιτών μέσα σε μια ήπειρο. Αυτό που οι ιδιοκτήτες της ριζοσπαστικότητας ονομάζουν –σαν global μοιρολογίστρες του ξενιτεμού- «εσωτερική μετανάστευση». Ο μύθος θέλει τα νιάτα της Ελλάδας να πληρώνουν φόρο αίματος στα έρημα τα ξένα και η πατρίδα να χάνει τους καλύτερους επιστήμονές της. Είναι μια αντίδραση φοβική, όπου οι επαρχιώτες φτωχοσυγγενείς μένουν στριμωγμένοι στα σπίτια τους βλέποντας τα τρένα να περνούν.
Λοιπόν όχι, λάθος. Η ΕΕ κατοχύρωσε μόνο την ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων και φοιτητών (μελλοντικών ειδικευμένων εργατών), αλλά όχι πολιτών. Ο Έλληνας που πηγαίνει να εργαστεί στην Βρετανία χάνει την ιδιότητα του πολίτη, δηλαδή το δικαίωμα ψήφου στην χώρα που εργάζεται. Ούτε ο Βρετανός που έρχεται να ζήσει Ελλάδα ή Γαλλία ή Σουηδία ψηφίζει. Δεν είναι τυχαίος ο αποκλεισμός από εθνικές εκλογές. Η ΕΕ δομήθηκε επί της της ανταλλαγής του δικαιώματος του πολίτη με το δικαίωμα συμμετοχής στο κινητικό εργατικό δυναμικό [mobile workforce].
Το γνωρίζαμε άραγε την δεκαετία του ’90, όταν «το ένα έφερνε το άλλο» και τελικά μείναμε να εργαζόμαστε ως μη-πολίτες σε κάποια ΕΕ χώρα; Όχι, δεν το γνωρίζαμε. Και δεν μας περνούσε απ΄το μυαλό να εξετάσουμε το θέμα διότι η ηγεμονική ιδεολογία είχε απαξιώσει την έννοια πολίτης και μας είχε επίσης πείσει ότι δεν είχε νόημα να ψηφίζουμε: «η κυβέρνηση είναι κάτι τεχνικό», «όλοι είναι τα ίδια», «δεν θ’ αλλάξει τίποτα» κ.λπ. Όταν βέβαια βρεθήκαμε στην θέση του να έχουμε, για παράδειγμα, παιδιά και να μην μπορούμε να ψηφίσουμε στην χώρα που τα μεγαλώναμε, αναθεωρήσαμε. Πλέον, η υπονόμευση της δημοκρατίας στην ΕΕ, και ειδικά στις συνθήκες «ελεύθερης διακίνησης», συνιστά ερευνητικό αντικείμενο. Αλλά καμία έρευνα δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι τόσο θεμελιακά επικερδές για το ευρω-κεφαλαιοκρατικό μάνατζμεντ των «ανθρώπινων πόρων», καθώς οι δυο ομάδες της ΕΕ κινητικότητας είναι οι πολύ μορφωμένοι και οι πολύ φτωχοί. Δηλαδή, όσοι θα διέθεταν τα αναλυτικά εργαλεία και/ή το υλικό συμφέρον να εναντιωθούν διά της ψήφου τους στα πλείστα κρούσματα κοινωνικής αδικίας που συνθέτουν την ΕΕ.
Πορεία κατά της λιτότητας στο Λονδίνο (Image courtesy of Nina Power)
Επίσης υπάρχουν επίσημες εκθέσεις ΕΕ think-tank όπου, χωρίς προσχήματα, απαιτείται η μεταφορά ειδικευμένου εργατικού δυναμικού από Νότο προς Βορρά μετά την συρρίκνωση των οικονομιών του Νότου. Η προτίμηση είναι Ισπανοί, Ιταλοί, Έλληνες (με αυτή τη σειρά) ενώ λιγότερο επιθυμητοί είναι οι ανατολικο-ευρωπαίοι καθώς έχουν (συνήθως) χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο. (ενδεικτικά βλ. εδώ). Ας μην ειρωνεύεται λοιπόν ο κ. Δουλγερίδης κατασκευάζοντας εικόνες με αποχαιρετισμούς σε τρένα αλλά ας δει ποιοι είναι σε αεροπλάνα και γιατί εμφανίστηκαν ξαφνικά «budget» αεροπορικές εταιρείες από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Γενικώς, ας σκεφτεί γιατί η δική μου γενιά αναγκάστηκε να παραμείνει «έξω» πολύ πριν το 2010, επανδρώνοντας ουκ ολίγες ερευνητικές θέσεις. Μήπως γιατί οι κυβερνήσεις προ ΣΥΡΙΖΑ βύθισαν το ελληνικό πανεπιστήμιο στο νεποτισμό και τη διαπλοκή; Μήπως γιατί ενθάρρυναν την απουσία σοβαρής έρευνας που θα μπορούσε να σταθεί σε διεθνές επίπεδο – με αποτέλεσμα η όποια εξαίρεση να αποτελεί σήμερα «είδηση» στις ελληνικές εφημερίδες; Μήπως γιατί εγκλώβισαν το πανεπιστήμιο στην μικρή, ελληνική γλώσσα, που σημαίνει ότι δεν μπορούν να εργαστούν στο ελληνικό πανεπιστήμιο διεθνούς κύρους ερευνητές, σε αντίθεση με άλλες χώρες στην Ευρώπη; Ας ερωτηθούν τόσο επιστήμονες όσο και αξιολογητές ΑΕΙ επί κυβερνήσεων της δεξιάς (εννοώ επί ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, το οποίο έγινε δεξιά).
Όμως δεν είναι όλα καλά στην Ευρώπη του ανταγωνισμού στην έρευνα. Η εμπειρία μου προέρχεται από τα ερευνητικά προγράμματα για ανθρωπιστικές σπουδές (HERA). Καταρχήν, η Ελλάδα είχε αποκλειστεί από συμμετοχή – δηλαδή αν εγώ σχεδίαζα από το 2014 ως Project Leader στη Βρετανία συνεργασία με ελληνικό πανεπιστήμιο (χρειάζονται τουλάχιστον τέσσερα από όλη την ΕΕ) αυτή δεν ήταν επιτρεπτή. Πέραν τούτου, το ερευνητικό πλαίσιο της ΕΕ ως προς τις επιστήμες του ανθρώπου λειτουργεί επίσημα στην βάση της αρχής της ανισότητας. Για κάθε ΕΕ χώρα ισχύουν άλλοι κανόνες: οι μετέχοντες ερευνητές από Σουηδία προφυλάσσονται νομικά και τους εξασφαλίζεται ένα μίνιμουμ ερευνητικού χρόνου 20% ανά πρόγραμμα που δεν έχουν οι Αυστριακοί. Οι δε Ισπανοί μπορούν (έστω κι αν φέρνουν τα καλύτερα μουσεία σε μία πρόταση ως συνεργάτες) να λάβουν μόνο ένα x χαμηλό ποσό και άρα δεν μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε σημαντικά έργα στην Ισπανία. Έστω κι αν αυτό θα ήταν προς όφελος της έρευνας και της «ενωμένης» Ευρώπης συνολικά. Βλέπουμε λοιπόν μία ανισότητα, κατοχυρωμένη νομικά, η οποία -ανά περιπτώσεις- δύναται να λειτουργεί ενάντια στην ποιότητα της παραγωγής.
Όπως έγραψε κάποιος στο Facebook, «ποτέ δεν θα συγχωρήσω στον ΣΥΡΙΖΑ το ότι κατέβηκα σε πορεία με τη ΔΑΠ». Δήλωση που πρέπει να μελετηθεί διεξοδικά από την αριστερά.
Συνεπώς, εγείρονται ερωτήματα ως προς το σε ποια Ευρώπη μένουμε. Σίγουρα μένουμε σε μία Ευρώπη που καθώς γράφω αυτές τις γραμμές έχει οδηγήσει 70.000 άτομα (οι διοργανωτές λένε 250.000 στη Guardian και στο BBC, 20.6.15) σε πορεία κατά της λιτότητας στο Λονδίνο. Γιατί; Γιατί αν δεν διαδηλώσουν, θα απομείνει η ιδέα της Ευρώπης στον Κάμερον που έχει υποσχεθεί δημοψήφισμα για να βγει η Βρετανία από την ΕΕ. Επειδή υπάρχει ένα τεράστιο κίνημα που έχει στραφεί δεξιά, πολύ δεξιά, εξαιτίας ακριβώς του ελλείμματος δημοκρατίας στην ΕΕ. Το ελληνικό αντι-μνημονιακό «τσίρκο» (έκφραση κ. Δουλγερίδη) είναι ο αφρός στο τσουνάμι δυσφορίας κατά των αντι-δημοκρατικών πρακτικών της ΕΕ, οι οποίες γίνονται ολοένα και πιο φανερές. Ας μην λειτουργήσει λοιπόν, για μία φορά, το κόμπλεξ του παρακατιανού Έλληνα που αισθάνεται μονίμως εξαίρεση από την προηγμένη, εξιδανικευμένη Ευρώπη. Ας γίνει κατανοητό ότι οι ζυμώσεις έχουν επιταχυνθεί πανευρωπαϊκά και ότι η διαιρεμένη Ελλάδα λαμβάνει μέρος αλλά, φυσικά, όχι με βάση κάποια ανύπαρκτη εθνική ομοψυχία. Αυτά είναι τα καλά νέα.
Υπάρχουν και κακά. Τα εξέθεσε ο Συντηρητικός κ. Ambrose Evans-Pritchard στην βρετανική Telegraph (όχι ακριβώς Αυγή) στις 19 Ιουνίου, συμπτωματικά αμέσως μετά από το «Μένουμε Ευρώπη» συλλαλητήριο. Ελπίζω ότι οι «Μένουμε Ευρώπη» γνωρίζουν την αγγλική (παρά κάποια τραγικά πλακάτ) και μπορούν να αφιερώσουν λίγο χρόνο στο άρθρο του, όπου αναφέρεται σε συγκεκριμένες μεθοδεύσεις υψηλού επιπέδου, σε παρατυπίες και (αυτό το αγνοούσα) στον ρόλο των «δικηγόρων» στο στήσιμο ενός άκρως επικίνδυνου, για όλους μας, παιχνιδιού όπου η αρχή του άμεσου κέρδους υπονομεύει τον ίδιο τον καπιταλισμό σε βάθος χρόνου. Γνωρίζω ωστόσο πως ό,τι στοιχεία και να παρουσιάζει κανείς, υπάρχει πλέον στην Ελλάδα μία πόλωση ιδεολογική που δεν επιτρέπει, ως επί το πλείστον, νηφάλια εξέταση της ΕΕ πέρα από τους μύθους. Και εδώ ελλοχεύει ο μέγιστος πολιτικός κίνδυνος: η αφομοίωση της έννοιας «Ευρώπη» σε μια ηγεμονική ιδεολογία υπεράνω πειθούς και επιχειρημάτων και η παράλληλη ταύτιση της ελληνικής αριστεράς με «εθνο-λαϊκισμό». Ηγεμονική γιατί οι «Μένουμε Ευρώπη», παρά την απώλεια επαφής με την πραγματικότητα της Ευρώπης, προσέλκυσαν και μη-δεξιούς-σε-απόγνωση. Όπως έγραψε κάποιος στο Facebook, «ποτέ δεν θα συγχωρήσω στον ΣΥΡΙΖΑ το ότι κατέβηκα σε πορεία με τη ΔΑΠ». Δήλωση που πρέπει να μελετηθεί διεξοδικά από την αριστερά.
Image courtesy of Nina Power
Κατανοώ πλήρως τα τερατώδη εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια σε μία αριστερά που χρειάστηκε (ναι, χρειάστηκε, στρατηγικά) να συνεργαστεί με ΑΝΕΛ σε κυβερνητικό επίπεδο – ειδικά σε μία χώρα σαν την Ελλάδα με «οικογενειακή» ψήφο από πάππο προς πάππο, όπου ελάχιστοι πείθονται από τις ίδιες τις συνθήκες της ζωής τους, όπου μορφωμένοι άνθρωποι δηλώνουν υπέρ του ευρωπαϊκού διαφωτισμού αλλά και «κατά του φεμινισμού» (σε ιδεολογική σύμπνοια με τους τζιχαντιστές), όπου αντί να κατηγορούνται κυβερνήσεις δεκαετιών για διαφθορά και ξεπούλημα της ζωής των πολιτών, κατηγορείται μία κυβέρνηση έξι μηνών. Κατανοητά όλα αυτά. Όμως έχει υπόψη της η αριστερά πόσους αριστερούς έχει απογοητεύσει με την αδυναμία της να παράξει έναν σύγχρονο λόγο που να διαφοροποιείται με κόκκινες γραμμές από το «πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια» της δεξιάς; Το σύμφωνο συμβίωσης είναι από τις λίγες ξεκάθαρες κινήσεις προς μία νέα κοινωνία, και ευχαριστούμε. Τα είπαμε προ μηνών για την προ-εκλογική επίσκεψη Άγιο Όρος, αλλά εξήγησε η αριστερά σε πολίτες του 2015 τι έκαναν τα λείψανα της Αγίας Βαρβάρας στα νοσοκομεία; Βέβαια, να πούμε ότι η Βρετανία είναι γεμάτη καθολικά σχολεία και στη Φινλανδία στέλνουν όλα τα δεκαπεντάχρονα σε χριστιανικές κατασκηνώσεις για κατήχηση το καλοκαίρι (confirmation λέγεται, είναι ευρύτατα διαδεδομένο). Ο θρησκευτικός σκοταδισμός δεν είναι προνόμιο ελληνικό και μόνο όποιος δεν ζει στην Ευρώπη μπορεί να πρεσβεύει κάτι άλλο.
Αλλά μας ενδιαφέρει η Ευρώπη ως όραμα της σύγχρονης αριστεράς, όχι η Ευρώπη της θρησκείας ως κυρίαρχης ιδεολογίας στην οποία «μένουμε». Μας ενδιαφέρει μια νέα Ευρώπη, πρωτοποριακή, όπου τα κέρδη της όποιας «παραγωγικότητας» να διατίθενται προς μείωση της επισφάλειας και προς μια παιδεία σταδιακής απεμπλοκής από εθνικο-θρησκευτικές, ναρκισσιστικές ψευδαισθήσεις. Διότι η Ελλάδα, πολιτιστικά, δεν μεγαλούργησε με τη δραχμή, όπως ισχυρίστηκε ο κ. Ξυδάκης (Εφημερίδα των Συντακτών 20.6.2015), όπως ούτε με το ευρώ – ας μην υποθάλπει η αριστερά τέτοια αφελή εθνο-αυταρέσκεια. Και ούτε θα μεγαλουργήσει αν οι έχοντες την εξουσία δεν εκσυγχρονίσουν την υλικο-τεχνική και αξιακή υποδομή της χώρας. Επαναλαμβάνω ότι δεν είμαι καθόλου βέβαιη πως αν έλειπαν τα λείψανα της Αγίας Βαρβάρας θα πείθονταν όσοι έχουν αποφασίσει ότι είναι υπεράνω πειθούς. Αργεί όμως η φορολόγηση της εκκλησίας και κάποιος πρέπει να μας εξηγήσει τι εμποδίζει την φορολόγηση των εφοπλιστών – αν την εμποδίζει κάτι άλλο από την απειλή «πατριωτικού» απόπλου του στόλου προς πελάγη φορο-απαλλαγής. Ας πούμε ότι η αριστερά φέρει, για πρώτη φορά το 2015, ευθύνη ενημέρωσης των φορολογούμενων για όλα αυτά.
Image courtesy of Nina Power
Δεν συρρίκνωσε η αριστερά την «Ευρώπη» σε υποχείριο και όμηρο του διεθνούς κεφαλαίου. Διεξάγεται ωστόσο μια επικοινωνιακή μάχη, και η αριστερά πρέπει να ξανασκεφτεί με ποιες έννοιες, αξίες, ιδέες παίρνει μέρος. Η δεξιά έχει κάνει ό,τι μπορεί ώστε να ξεχαστεί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ανήκε, και ανήκει, στο φιλο-ευρωπαϊκό στρατόπεδο και ότι ο ευρωπαϊσμός του είναι αυτό ακριβώς που έχει απειλήσει τόσο τα κεκτημένα της ηγεσίας της ΕΕ. Αλλά η πλειονότητα του κόσμου δεν έχει πρόσβαση στα εργαλεία της ιστορικής επιστήμης για να εκτιμήσει κριτικά την συγκυρία – η πλειονότητα άγεται και φέρεται από τα ΜΜΕ που μονοπωλούν την κατασκευή του «επίκαιρου». Αν η πλειονότητα είχε πρόσβαση στην ογκώδη βιβλιογραφία για την ιστορία της Ευρώπης και τις διαμάχες που έχει δρομολογήσει, ίσως να είχαμε την προηγούμενη εβδομάδα ένα μόνο συλλαλητήριο. Με συνθήματα που, προς το παρόν, δεν μπορούμε καν να φανταστούμε.
Υπάρχουν αυτή τη στιγμή εκατομμύρια άνθρωποι στην ήπειρο που, πρώτον, ταυτίζουν την «Ευρώπη» με την ΕΕ και, δεύτερο και σημαντικότερο, δεν πιστεύουν ότι η ΕΕ μπορεί να αναμορφωθεί. Οι περισσότεροι, κρίνοντας από την άνοδο αντι-ευρωπαϊκών κομμάτων, ανήκουν στην δεξιά. Λιγότεροι στην σταθερά δι-εθνική αριστερά. Ας σκεφτούν και αυτή την διαίρεση οι «Μένουμε Ευρώπη» αντί να είναι προσηλωμένοι στο εθνικό μας θέατρο επιχειρήσεων. Ας τη σκεφτεί και η αριστερά. Και επίσης ας εξηγήσει στο εκλογικό σώμα ότι αν υπογραφούν οι συμφωνίες TTIP και CETA, κατά των οποίων έχει ξεσηκωθεί η Ευρώπη (δεν ασχολούνται μόνο μ’ εμάς οι Γερμανοί και οι Σουηδοί φορολογούμενοι), σε ένα χρόνο από τώρα δεν θα έχει καμία σημασία τι θα έχει διαπραγματευτεί και κερδίσει η ελληνική κυβέρνηση. Με απόλυτη μυστικότητα, η ΕΕ ηγεσία προωθεί δι-ατλαντικές συμφωνίες όπου μία πολυεθνική θα μπορεί να σύρει μια χώρα στα δικαστήρια αν η χώρα «παρεμποδίζει» πρόσβαση στην αγορά της – π.χ. διατηρώντας κατώτατο μισθό. Ποιοι πρωτοστατούν; Οι αξιωματούχοι των οποίων τα ονόματα είδαμε σε πλακάτ των «Μένουμε Ευρώπη».
Με βάση όλα τα παραπάνω, έχω την εντύπωση ότι οι «Μένουμε Ευρώπη» δεν είναι συντονισμένοι με τις αγωνίες της Ευρώπης το 2015 και ούτε καν γνωρίζουν τις αντιφάσεις της ΕΕ. Η αριστερά όμως, που κατ’ ανάγκη υφίσταται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και πάνω, μπορεί να εξηγήσει στους πολίτες τις αγωνίες της Ευρώπης και να αποκαλύψει το μέγεθος των αντιφάσεων που δομούν τη σημερινή ΕΕ; Η τελευταία θα έπρεπε να ανήκει στους πολίτες της αλλά ανήκει στην υπερ-εξουσία υπέρμετρου φόβου, βαθιάς άγνοιας και άτοπης νοσταλγίας. Προς το παρόν. Το μέλλον της το ξεκαθαρίζουμε τώρα, προσέχοντας να μην πετάξουμε το μωρό καθώς αδειάζουμε τα νερά της μπανιέρας του.
