Δομές και αλληλεγγύη η απάντηση στην έμφυλη βία. Όχι ιαχές για κρεμάλες

Χθες, κι ενώ σταδιακά αποκαλύπτονταν πως η υπόθεση της Ηλιούπολης έκρυβε από πίσω ένα βουνό έμφυλης βίας για το νεαρό κορίτσι που ξεκίνησε με τη μακροχρόνια κακοποίηση του από τον πατέρα ήδη από την ηλικία των 11 ετών και έφτασε μέχρι την αιχμαλωσία και το trafficking από έναν αστυνομικό, εντόπισα, διατρέχοντας το timeline μου, αναρτήσεις που εύχονταν για τους δύο βασανιστές της κοπέλας θανατικές καταδίκες, λιντσαρίσματα ή τιμωρητική σεξουαλική βία εντός της φυλακής. Παρότι δε με ξάφνιασαν, καθώς σε όλα τα ειδεχθή εγκλήματα και δη σε αυτά που έχουν έμφυλο πρόσημο αντηχούν ιαχές για κρεμάλες, δεν παύουν να μου προκαλούν ανατριχίλα.

Κατανοώ το θυμό και δεν το γράφω σχηματικά ή με κάποιου είδους ελιτίστικης αποστασιοποίησης. Ως γυναίκα τον συμμερίζομαι από τα έγκατα του συναισθήματος μου. Ο θυμός κοχλάζει σε όλες τις θηλυκότητες αυτή την περίοδο. Από τον Φλεβάρη που ξέσπασε το ελληνικό #metoo μέχρι σήμερα βιώνουμε μέρες αποκάλυψης του συλλογικού τραύματος της έμφυλης βίας και είναι αληθινά επώδυνο γιατί στις μαρτυρίες που βγαίνουν στη δημοσιότητα η καθεμία από εμάς βρίσκει δικούς της αντικατοπτρισμούς βιωμάτων και φόβων. Τέτοιου είδους εγκλήσεις, λοιπόν, συχνά αλλά όχι αποκλειστικά αρθρωμένες από άνδρες, απευθύνονται στο θυμό μας και δη στις πιο ταπεινές του παραφυάδες. Ωστόσο σε όλες αυτές τις κατακλυσμιαίες εξάρσεις του δημόσιου λόγου, επανέρχεται σαν αναμμένο κερί στο μυαλό μου η αποστροφή στη συγκλονιστική ομιλία της λεσβίας και επιζώσας σεξουαλικής κακοποίησης stand up comedian Χάνα Γκάντσμπι στο «Νανετ»: «Δε θέλω η ιστορία μου να ορίζεται από το θυμό». Δε θέλουμε οι ιστορίες μας να ορίζονται μόνο από το θυμό και ευτυχώς οι φεμινισμοί μας έδωσαν εκείνα τα πολύτιμα εργαλεία για να μεταβολίζουμε το θυμό σε συλλογική διεκδίκηση και πολιτική πρόταση για μια καινούργια μέρα ελευθερίας, ασφάλειας και επούλωσης.

Δεν είναι απάντηση στην έμφυλη βία οι προτροπές για εκτελέσεις και η κουλτούρα των αντιποίνων. Γενικώς η εξομοίωση με τη βαρβαρότητα είτε με θεσμικό περίβλημα, είτε με αυτόκλητους τιμωρούς δεν είναι απάντηση για τίποτα, αν δε θέλουμε οι κοινωνίες να μεταλλάσσονται σε αρένες. Συνιστά μια αντιδραστικού τύπου αναδίπλωση που γαργαλάει σκοταδιστικά ανακλαστικά και υποδεικνύει την πιο βολική – πλην αδιέξοδη – οδό στο πρόβλημα. Γιατί στην πραγματικότητα είναι πιο εύκολο να σχηματιστούν τερατώδεις αναπαραστάσεις για τους κάθε φορά κακοποιητές, βιαστές, γυναικοκτόνους ώστε να τους καταστήσουν κάτι απόκοσμο και να ζητηθεί ο εξοστρακισμός τους από το ανθρώπινο. Από τη στιγμή που θα πάρουν τη μορφή του τέρατος, θα αποσπαστούν από την επικράτεια των καθημερινών ανδρών, του πατέρα, αδερφού, φίλου, συναδέλφου ή γείτονα. Θα κατευναστεί φευγαλέα και παραπλανητικά η οργή και η πατριαρχία ως σύστημα καταπίεσης και εκμετάλλευσης των γυναικών που διαποτίζει κάθε πτυχή της ζωής μας, θα συνεχίσει σχεδόν αλώβητη να παράγει στρατιές κακοποιητών που σημαδεύουν γυναικεία σώματα.

Γι’ αυτό και το φεμινιστικό κίνημα δε λοξοδρόμησε ποτέ σε τέτοιες ατραπούς. Ζητούσε και ζητάει την ποινική και κοινωνική απόδοση της ευθύνης στον κάθε κακοποιητή και μαζί μια σειρά από διαρθρωτικές αλλαγές που θα έχουν στον πυρήνα τους την φροντίδα των επιζωσών και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.

Υπάρχουν επείγοντα διακυβεύματα σ’ αυτήν την κατεύθυνση που αποτυπώθηκαν ανάγλυφα και στην υπόθεση της Ηλιούπολης. Θα προσπαθήσω να σταχυολογήσω ορισμένα από αυτά. Το πρώτο ζήτημα είναι η απόκριση των αρχών. Ο τρόπος που η αστυνομία χειρίστηκε το συγκεκριμένο περιστατικό ήταν ανεκδιήγητος και αν η Πολιτεία διέθετε διαφανείς και αξιόπιστους μηχανισμούς λογοδοσίας, θα έπρεπε σήμερα σε κάποιο γραφείο του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη να μαζεύονταν παραιτήσεις, εκκινώντας ίσως από την ίδια την ηγεσία του που είναι πολλαπλώς υπόλογη. Περιέφεραν ένα πλάσμα που έχει βιώσει ανείπωτη φρίκη για πάνω από 12 ώρες σε διάφορες υπηρεσίες χωρίς να της έχει παρασχεθεί η αναγκαία ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, απομονώνοντας την από τους δικηγόρους της και εμπαίζοντας τους δικηγόρους της και τα αλληλέγγυα άτομα. Η απόκριση των αρχών στις καταγγελίες έμφυλης κακοποίησης οφείλει να είναι ταχεία, να μην είναι αποτρεπτική, να είναι πλαισιωμένη από εξειδικευμένο και καταρτισμένο σε ζητήματα έμφυλης βίας προσωπικό και να έχει ως μέλημα της τον μη επανατραυματισμό του θύματος.

Το δεύτερο και απολύτως φλέγον ζήτημα είναι η ύπαρξη δομών για γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που βιώνουν κακοποίηση ή απειλή. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι αναρτημένα στον επίσημο ιστότοπο της Γενικής Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, λειτουργούν στη χώρα μας 15 Συμβουλευτικά Κέντρα υπό την αιγίδα της Γραμματείας, 27 Συμβουλευτικά Κέντρα Δήμων, 18 ξενώνες κακοποιημένων γυναικών και 2 ξενώνες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Αν κάνει κάποιος την αναγωγή τους στο χάρτη, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν μεγάλοι δήμοι της Αθήνας και ολόκληρες περιοχές της περιφέρειας χωρίς Συμβουλευτικά Κέντρα. Για τους ξενώνες η αντιστοιχία είναι ακόμα χειρότερη. Για όλα τα Ιόνια Νησιά υπάρχει μόνο ένας ξενώνας στην Κέρκυρα, δηλαδή αν μια γυναίκα κινδυνεύει στη Λευκάδα και πρέπει να απομακρυνθεί άμεσα μαζί ενδεχομένως και με τα παιδιά της από το περιβάλλον της, δεν έχει στην περιοχή της ούτε Συμβουλευτικό Κέντρο, ούτε Ξενώνα για να μείνει. Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν σε πολλά επαρχιακά μέρη και βεβαίως η κατάσταση στην Αττική των σχεδόν 4.000.000 κατοίκων είναι απελπιστική. Οι δομές δεν επαρκούν σε καμία περίπτωση. Πως όμως θα διαφύγει μια γυναίκα εάν δεν έχει κοντά της ένα Συμβουλευτικό Κέντρο να της εξασφαλίσει νομική και ψυχολογική υποστήριξη και έναν ξενώνα να μείνει και να είναι ασφαλής; Είναι κυριολεκτικά θέμα ζωής ή θανάτου το να συγκροτηθεί ένα πολύπλευρο δίκτυο δομών υποστήριξης των κακοποιημένων γυναικών σε κάθε δήμο και κάθε χωριό.

Το ίδιο πράγμα ισχύει και για τις ιατροδικαστικές υπηρεσίες. Οι μισοί νομοί της χώρας, σύμφωνα με τα όσα έχει δηλώσει ο ίδιος ο πρόεδρος της Ιατροδικαστικής Εταιρείας Γρηγόρης Ναρ, δε καλύπτονται από ιατροδικαστικές υπηρεσίες. Για όλη τη Θεσσαλία ιατροδικαστής υπάρχει μόνο στη Λάρισα, για όλη τη Δυτική Μακεδονία μόνο στην Κοζάνη. Ακόμα και στην Αθήνα το Σαββατοκύριακο συχνά δεν εφημερεύουν οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες. Είναι απαράδεκτο να λέει το κράτος σε μια γυναίκα που έχει υποστεί βιασμό και θέλει να προχωρήσει νομικά ότι πρέπει για να περάσει από ιατροδικαστή και να περιμένει μία και δύο μέρες χωρίς να πλυθεί ή να ταξιδέψει σε άλλη πόλη. Το ιατροδικαστικό δίκτυο πρέπει επίσης να ενισχυθεί αλλά και να εκσυγχρονίσει τα πρωτόκολλα και τις λειτουργίες του, ώστε η διαδικασία να μην είναι βασανιστική για τις επιζώσες.

Υπάρχουν αναγκαιότητες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης σε όλους τους τομείς, από το σχολείο και τα media μέχρι τη γειτονιά. Αρκετές γυναίκες δε γνωρίζουν που μπορούν να απευθυνθούν αν απειλούνται, αυτό σημαίνει ότι η Πολιτεία δεν έχει μεριμνήσει για πλατιές και εύληπτες καμπάνιες ενημέρωσης που θα φτάσουν σε κάθε σπίτι. Όταν μιλάμε για ανήλικα κακοποιημένα άτομα – όπως η κοπέλα στην Ηλιούπολη που κακοποιούνταν για εφτά ολόκληρα χρόνια από τον πατέρα της – είναι κρίσιμο οι εργαζόμενες/οι στην εκπαίδευση να διαθέτουν μεθοδολογίες αναγνώρισης των αποτυπωμάτων της βίας και παρέμβασης προς όφελος των παιδιών ή των εφήβων. Και βεβαίως η αλληλεγγύη της γειτονιάς σε αυτές της περιπτώσεις μπορεί να αποβεί σωτήρια. Τα πρόσφατα παραδείγματα του κοριτσιού στην Ηλιούπολη και της καθαρίστριας στα Πετράλωνα, απέδειξαν περίτρανα ότι κάθε φορά που ένα άτομο «δεν κοιτάζει τη δουλειά του» αλλά απλώνει ένα χέρι βοήθειας, μια γυναίκα μπορεί να γλιτώσει από το μαρτύριο της. Στα Πετράλωνα ήταν μια γειτόνισσα, στην Ηλιούπολη μια σερβιτόρα. Ήταν η ροή της γυναικείας αλληλεγγύης που έσπασε τον κύκλο αιχμαλωσίας και κακοποίησης. Και στις δύο γειτονιές ενεργοποιήθηκαν αμέσως τοπικές φεμινιστικές συλλογικότητες που στάθηκαν δίπλα στα θύματα και απαίτησαν δικαιοσύνη. Πρόκειται για διεργασίες που εγγράφουν νέα νοήματα αφύπνισης και συμπαράστασης σε αντιπαραβολή με την κυρίαρχη κουλτούρα της κοινωνικής απάθειας.

Αυτοί και αρκετοί ακόμα είναι οι κόμβοι για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Αν θέλουμε να συστρατευτούμε στον αγώνα για τη ζωή και την ελευθερία, ας τους ακολουθήσουμε. Η σερβιτόρα είναι το δικό μας όραμα. Όχι η κρεμάλα.