Ο ηγέτης του Βρετανικού Ukip – θριαμβευτής ήδη των ευρωεκλογών στην πατρίδα του – σε απεικόνιση – παρωδία από το Huffington Post. Διακρίνεται και το γνωστό ρητό του Σάμιουελ Τζόνσον “Ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των αχρείων”.
Πέμπτη πρωί με πήρε τηλέφωνο μία φίλη από την Αθήνα να με καλέσει σ’ ένα πάρτι γενεθλίων την Κυριακή 25 Μάη. Εξήγησα ότι είμαι στο Εδιμβούργο. «Καλά, δεν έχεις έρθει να ψηφίσεις;», με ρώτησε κατάπληκτη, «ντροπή σου!». «Μα θα ψηφίσω εδώ, στο Εδιμβούργο», διευκρίνισα, για να λάβω την απάντηση: «Στην Αθήνα έπρεπε να ‘ρθεις ψηφίσεις, είναι πιο σημαντικό». Είναι όμως;
Ένα από τα «ιδεολογικά» προβλήματα των ευρωεκλογών είναι ότι πολλοί ψηφοφόροι ψηφίζουν με γνώμονα τα εν οίκω, αδιαφορώντας μερικώς ή πλήρως για το τι σημαίνει Eυρωπαϊκό Kοινοβούλιο – για το τι δηλαδή σημαίνει μια δυνητικά δι-εθνική αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Και, προβλέψιμα, τείνει κανείς να θεωρεί τις εν οίκω πομπές κοσμοϊστορικής σημασίας σε σχέση με οτιδήποτε συμβαίνει αλλού, π.χ. στην Ουκρανία. Δεν φαντάζομαι ότι πολλοί Έλληνες ή Γερμανοί θα ψηφίσουν στρατηγικά, με στόχο την πάταξη του Πουτινίστικου νεο-ιμπεριαλισμού για παράδειγμα, που αποτελεί κοινό τους κίνδυνο. Αντίθετα, θα υποθέσω ότι πολλοί Έλληνες και Γερμανοί θα ψηφίσουν με στόχο την υπεράσπιση των «εθνικών» τους συμφερόντων – δηλαδή κατά και όχι υπέρ της όποιας ιδέας αλληλεγγύης.
Το θέμα συνεπώς του πού ψηφίζει κανείς στις ευρωεκλογές δεν είναι άσχετο με το πώς ψηφίζει. Με τη Βρετανία σε έντονη πολιτική κρίση, θα έλεγα ότι έχει ιδιαίτερη σημασία να ψηφίσει κανείς, ως ευρωπαίος πολίτης, από εδώ. Παρά το ότι δεν συζητιέται εκτενώς στα ελληνικά ΜΜΕ, η διάλυση της βρετανικής αυτοκρατορίας είναι προ των πυλών. Στις 18 Σεπτέμβρη 2014 όσοι διαμένουν στη Σκωτία (δηλαδή κι εγώ, και η λαοθάλασσα των Ισπανών που έχουν προφανώς μετακομίσει στο Εδιμβούργο ή τη Γλασκώβη τα μετακρίσεια χρόνια) θα ψηφίσουμε ‘YES’ ή ‘NO’ στην απόσχιση της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι ευρωεκλογές αυτού του Σαββατοκύριακου στη Βρετανία θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό και την ψήφο του Σεπτέμβρη στην Σκωτία.
Τα επιχειρήματα υπέρ ή κατά μιας ανεξάρτητης Σκωτίας δεν διαφέρουν – σε έναν πρώτο βαθμό – ιδιαίτερα από εκείνα που έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια όσον αφορά στην παραμονή της χώρας στην Eυρωπαϊκή ‘Eνωση, δηλαδή σε ένα μεγαλύτερο και διεθνικό θεσμικό μόρφωμα. Ελάχιστοι γνωρίζουν το ότι η Σκωτία είναι ένα κομμάτι γης που κάποτε αποκολλήθηκε από την βορειομερικανική ήπειρο, ενώ η Αγγλία αποκολλήθηκε από την Ευρώπη. Δύο κομμάτια γης που επικολλήθηκαν ως εξ ατυχήματος πολύ πριν κατοικηθούν από ανθρώπινες κοινωνίες, σχημάτισαν το βρετανικό νησί. Από τη στιγμή ωστόσο που το νησί κατοικήθηκε, η φυσική γεωγραφία έπαψε να έχει τόση σημασία. Τα όρη που υποδεικνύουν το σημείο επικόλλησης έγιναν ένας απλός τουριστικός προορισμός: τα Highlands.
Ένα από τα «ιδεολογικά» προβλήματα των ευρωεκλογών είναι ότι πολλοί ψηφοφόροι ψηφίζουν με γνώμονα τα εν οίκω, αδιαφορώντας μερικώς ή πλήρως για το τι σημαίνει Eυρωπαϊκό Kοινοβούλιο – για το τι δηλαδή σημαίνει μια δυνητικά δι-εθνική αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Η ουσιαστική ειρωνεία ωστόσο είναι ότι η Σκωτία εξ αμερικανικής ηπείρου επιθυμεί να παραμείνει στην Ευρώπη ενώ η εξ Ευρώπης Αγγλία επιθυμεί να αποκοπεί από την μητέρα ήπειρο. Ένα από τα κύρια σημεία του Μανιφέστου της Ανεξάρτητης Σκωτίας είναι καθ’όλα σχετικό με το όραμα μιας αριστερής ευρωπαϊκής ένωσης. Πολλοί άνθρωποι (όπως εγώ), οι οποίοι θα ψηφίσουν για μια ανεξάρτητη Σκωτία, δεν υποκινούνται από εθνικιστικά οράματα αλλά ακριβώς από το αντίθετο: από την επιθυμία διατήρησης μια βάσης – μιας στρεβλής βάσης, σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα- θεσμικής εγκυρότητας που καλείται Ευρωπαϊκή Ένωση για την προώθηση μιας αντικαπιταλιστικής υπερεθνικής κοινότητας.
Η δύναμη, κατά τη στρεβλή μας δημοκρατία, βρίσκεται ωστόσο στους αριθμούς. Την Παρασκευή πρωί οι δημοτικές εκλογές στην Αγγλία ανέδειξαν μία ψήφο διαμαρτυρίας, την οποία καρπώθηκε το ακροδεξιό UKIP. Υποτίθεται ότι η ψήφος είναι ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση (αυτό ισχυρίζεται το UKIP), όμως αυτό είναι λάθος. Η ψήφος τίθεται ενάντια στην δεξιά κυβέρνηση της Βρετανίας και στην αντιπολίτευση των Εργατικών (που, όπως το ελληνικό ΠΑΣΟΚ, τα έκαναν θάλασσα μετακινούμενοι όλο και δεξιότερα). Όσο για τις ευρωεκλογές στην Αγγλία, η αύξηση της ακροδεξιάς θεωρείται δεδομένη, αναπόφευκτη – το οποίο εξοργίζει όλες τις υποτελείς περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου που δεν ταυτίζονται με την αγγλική πολιτική κακογουστιά.
Συνεπώς, το να ψηφίζω στη Σκωτία είναι κατά πολύ σημαντικότερο από το να ψηφίζω στην Ελλάδα. Πρώτον, σε ιδεολογικό επίπεδο είναι ένα «ναι» στην αποδοχή αξιών που πολλές σύγχρονες δημοκρατίες θεωρούν κάθε άλλο από αυτονόητες – κυρίως στο δικαίωμα του να ανήκεις ισότιμα στην κοινότητα στην οποία ζεις. Δεύτερον, σε ένα πιο πρακτικό επίπεδο, οι ψήφοι της Σκωτίας θα ενισχύσουν την παρουσία της αριστεράς στην Ε.Ε.
Στην Σκωτία η συγκεκριμένη ψήφος αναμένεται να διαφέρει – και όχι επειδή δεν υπάρχουν εκεί (εδώ) οι ίδιες οικονομικοκοινωνικές διαιρέσεις που υπάρχουν και αλλού στην Ευρώπη. Στη Γλασκώβη οι «φτωχοί» πεθαίνουν στα σαράντα-κάτι, κάτι που δεν έχει καν αρχίσει να συμβαίνει στην Ελλάδα της μετακρίσης. Το ότι το πιο «δεξιό» κόμμα στη Σκωτία είναι οι Εργατικοί είναι ίσως δύσκολο να εξηγηθεί. Όπως είναι δύσκολο να εξηγηθεί, στην ουσία του, ότι οι Έλληνες ψηφίζουν νεοφασίστες ως αντίδοτο στη νεοφωτοχοποίηση. Και στις δύο χώρες (Σκωτία και Ελλάδα), η ιστορία έχει βάθος.
Και στις δύο χώρες έχει αναβιώσει αυτό που καλούμε εθνική αντίληψη. Στην ουσία πρόκειται για μία συντηρητική ιδεολογία καθώς θέτει την ταξική σύσταση της κοινωνίας σε δεύτερη μοίρα. Η διαφορά ωστόσο είναι τεράστια. Η Ελλάδα είναι μία χώρα που δεν δίνει ιθαγένεια σε δεύτερης γενιάς ‘μετανάστες’. Η Σκωτία είναι μία χώρα που δίνει δικαίωμα ψήφου για τη μοίρα της σε όποιον απλά κατοικεί εκεί ανεξαρτήτως ιθαγένειας. Συνεπώς, το να ψηφίζω στη Σκωτία είναι κατά πολύ σημαντικότερο από το να ψηφίζω στην Ελλάδα. Πρώτον, σε ιδεολογικό επίπεδο είναι ένα «ναι» στην αποδοχή αξιών που πολλές σύγχρονες δημοκρατίες θεωρούν κάθε άλλο από αυτονόητες – κυρίως στο δικαίωμα του να ανήκεις ισότιμα στην κοινότητα στην οποία ζεις. Δεύτερον, σε ένα πιο πρακτικό επίπεδο, οι ψήφοι της Σκωτίας θα ενισχύσουν την παρουσία της αριστεράς στην Ε.Ε. – αρχικά τώρα αλλά πολύ περισσότερο αν υπάρξει το «ναι» της 18ης Σεπτεμβρίου. Άρα, το να ψηφίζω στη Σκωτία ενισχύει τις προοπτικές μιας δι-εθικής αλληλεγγύης η οποία θα έπρεπε να είναι το κύριο κριτήριο με το οποίο ψηφίζουμε στις ευρω-εκλογές.
H Άντζελα Δημητρακάκη είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου
