Ο ιδρυτής και αναμορφωτής της Τουρκίας του 20ού αιώνα, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (Θεσσαλονίκη, 1881 – Κωνσταντινούπολη, 1938), στα πλαίσια της ριζικής «εκδυτικοποίησης» και μεταρρύθμισης της συρρικνωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε σύγχρονο κράτος, αντικατέστησε την αραβική γραφή που χρησιμοποιόταν για χίλια χρόνια, με το λατινικό αλφάβητο. Το 1928, ρώτησε τους ειδικούς «πόσο καιρό θα μας πάρει;» και οι περισσότεροι του απάντησαν «τουλάχιστον πέντε χρόνια», «θα το κάνουμε λοιπόν», απάντησε ο Κεμάλ, «μέσα σε πέντε μήνες». Μέχρι να έρθει η επόμενη δεκαετία το νέο αλφάβητο είχε πλήρως υιοθετηθεί με τα 29 του γράμματα (8 φωνήεντα και 21 σύμφωνα, συν τα δακριτικά πνεύματα άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών). Το αποτέλεσμα αυτής της πρωτόγνωρης Γλωσσικής Μεταρρύθμισης ήταν (και παραμένει) μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά. Τα παιδάκια μαθαίναν πολύ γρήγορα να γράφουν και να διαβάζουν (αγόρια και κορίτσια – τα δικαιώματα των γυναικών στην γειτονική χώρα ήταν ψηλά στην ατζέντα, αλλά και γενικότερα ο «απο-ισλαμισμός», ως πολιτισμική αντίληψη της ταυτότητας του σύγχρονου Τούρκου πολίτη). Η εξάλειψη της δύσκολης, δυσνόητης και κατ’ επέκτασιν απρόσιτη –εκτός από κάποιες ελίτ– καλλιγραφία των αραβικών, είχε σαν συνέπια τον «εκδημοκρατισμό» στην μόρφωση καταπολεμόντας τον αναλφαβητισμό και δίνοντας παράλληλα ένα φοβερό εργαλείο κατανόησης και εκμάθησης άλλων Δυτικών γλωσσών.
Η γλώσσα (και με πιο ρομαντικούς όρους, τα καλοκαίρια της παιδικής μας ηλικίας ) αποτελούν την «εικόνα» που έχουμε για τη λέξη «πατρίδα». Τα «αγκωνάρια», οι ακρογωνιαίοι λίθοι σε πιο καθαρά ελληνικά, που πρέπει να στηρίζεται η εκπαίδευση κατά τον Κεμάλ, είναι «ένα εύκολο σύστημα ανάγνωσης και γραφής». Άρα αλλάζοντας αλφάβητο, αλλάζεις και πατρίδα. Και το κατάφερε. Μαύρο φράκο, παπιγιόν, ημύψηλο καπέλο, ο δαιμόνιος Σαλονικιός με το γαλάζιο βλέμμα λυκόσκυλου, προχώρησε επιπλέον στην αντικατάσταση λέξεων αραβικής ή περσικής προέλευσης, εισάγοντας (επιτηδευμένα μάλλον) δημώδεις εκφράσεις του αγροτικού πληθυσμού και – τι άλλο – νεολογισμούς. Το αποτέλεσμα τινάζει την μπάνκα στον αέρα. Στα ’20s, το 80% της γραφόμενης τουρκικής ήταν αραβικής, περσικής και γαλλικής προέλευσης, στις αρχές των ’80s κάτι λιγότερο από 10%.
Αλλάζοντας την εκπαίδευση, αλλάζει και η κουλτούρα ενός λαού, μιας κοινωνίας. Η Νέα Τουρκία, είναι δημιούργημά του. Με δική του «γλώσσα», τόσο σε φόρμα όσο και περιεχόμενο, νέα πρωτεύουσα (Άγκυρα), νέα ήθη, νέες διαθέσεις, μα πάντα να διαφαίνεται μια διάθεση για «ανατολίτικο αντριλίκι» και νοοτροπία τσιφλικιού.
Αυτά που χάθηκαν στη λήθη κι έδωσαν τη θέση τους στα καινούργια, τα νεοφερμένα – που σχεδόν πάντα φαίνονται ελκυστικά – δεν είναι παρά οι γραφικές (graphic, όχι pittoresque) παραστάσεις μιας πρόσφατης αρχαιολογίας. Επί των ημερών μας μπορούμε να μιλάμε για «αστική εθνογραφία» δίκην ιστορικής (και μοιραία απρόσωπης) μνήμης. Τα κτερίσματα (επίκαιρη λέξη) της οθωμανικής κληρονομιάς και πολιτισμού τα συναντάς πολύ εύκολα στα τζαμιά με τους μιναρέδες, στα χαμάμ που έχει το Σταμπούλι. Όμως, αυτά που για μένα ξεχωρίζουν είναι η καλλιγραφία των αραβικών και του Κορανίου στις τεράστιες στρογγυλές επιγραφές στις κόγχες της Αγια Σοφιάς, τα μαρμάρινα ανάγλυφα κείμενα στις κρήνες και στα προαύλια από κάθε τέμενος, αυτά τα ακρωτηριασμένα μέλη από το σώμα της οθωμανικής ψυχής που βίαια αποκόπηκε και τώρα, έναν αιώνα μετά τ΄αποζητάει.
Πετύχαμε την Sevincy σε διπλανό τραπέζι σε ένα μπαράκι στο τέλος μιας ανηφόρας ενός από τους εφτά λόφους της Πόλης. Πριν καθήσει, είχε «επέμβει» σε μια αφίσα για την συναυλία της Blondie, βάφοντας με πράσινο σπρέυ (ιερό χρώμα του Ισλάμ), τα μάτια και το στόμα της εικονογράφησης. Σηκώθηκα, διέσχισα τον δρόμο, αποκόλλησα την αφίσα (ευτυχώς ήταν με σελοτέηπ) από το λαμαρινένιο παραπέτο μιας ανακαίνισης και ζήτησα να μου την υπογράψει. Ανταπόδωσα, δίνοντας της ένα frottage (ξεπατικοσούρα με μολύβι) ενός μικρού φρεατίου με το λογότυπο του Μητροπολιτικού δήμου της Κων/πολης από το μόλεσκιν που είχα μαζί μου από την πρωινή περιπλάνηση.
Μας εξήγησε ότι κάνει κάτι σαν «αραβουργηματικό» γκραφίτι, στην κουβέντα ειπώθηκε κάτι αυτονόητο για τις μονοθεϊστικές θρησκείες: και οι τρεις κηρύτουν την Αγάπη, αλλά για κάποιο λόγο τους πιστούς τους δεν τους λες κι αγαπησιάρηδες . . . Οι φανατικοί δε, όλη μέρα σε σάουνα μίσους μπαινοβγαίνουν.
Ο δήμος της Πόλης είχε παραχωρήσει στην Sevincy έναν όροφο σε άδειο κτήριο ιδιοκτησίας του (το έκανες και πρεσβεία άνετα!) σε μια κεντρική λεωφόρο, όπου κάθε έξι μήνες νεαροί καλλιτέχνες εναλλάσοταν στους ορόφους του. Απελπισία σκέτη μ’ έπιασε όταν το είδα κι από μέσα την επομένη, πριν φύγουμε για το αεροδρόμιο. Μαζί με τις φωτό από τα γκραφίτι μου έστειλε και το παρακάτω:
الحياة جميلة في العشق – Life is beautiful in love…
This contemporary public artwork is dedicated to Muslims, that’s why Arabic Language preferences…
www.sevincy.com , http://sevincy.blogspot.com/, http://vimeo.com/user5251809
