7 Οκτωβρίου 2020, στις 11:00, στην αίθουσα τελετών του Εφετείου. Η ημερομηνία που αρκετοί άνθρωποι, επιζώντες, οικογένειες και φίλοι των θυμάτων της ναζιστικής βίας, περίμεναν καρτερικά να ακούσουν, ανακοινώθηκε την Παρασκευή κατά την 435η δικάσιμο από την πρόεδρο του δικαστηρίου Μαρία Λεπενιώτη.
Το κλίμα ήταν συγκινησιακά φορτισμένο. Πως αλλιώς θα μπορούσε να είναι; Η πολύχρονη αναμονή υπογράμμισε εμφατικά τις απουσίες και ροκάνισε τις αντοχές όσων αναμετρήθηκαν με παρρησία με το θηριώδη μηχανισμό της ακροδεξιάς και ζυγίστηκαν δυνατότεροι παρότι δεν κουβαλούσαν ούτε μαχαίρια, ούτε ρόπαλα. Μόνο το πένθος τους. Η σημαντικότερη δίκη της Μεταπολίτευσης ήταν μια κοπιαστική και εξονυχιστική διαδικασία σε νομικό επίπεδο αλλά ψυχοβγαλτική στο ανθρώπινο. Τελειώνει. Απομένει η πιο βαθιά ανάσα για την ανακοίνωση της απόφασης, μιας απόφασης που θα αφορά στην απονομή δικαιοσύνης για τα τελεσμένα εγκλήματα κι ακόμα παραπέρα για το αν θα σταματήσει η λογική της ατιμωρησίας στη δομική και αναπόσπαστη εγκληματική υπόσταση του φασισμού. Και ναι, η ροή της ιστορίας δε διακυβεύεται μόνο στις δικαστικές αίθουσες. Σίγουρα, όμως, περνάει κι από εκεί.
Η Χρύσα Παπαδοπούλου, δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής για την υπόθεση της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα, ήταν 31 ετών όταν της προτάθηκε να συμμετάσχει στην ομάδα. Πέρασε πεντέμισι χρόνια μελετώντας τα στοιχεία μιας ογκωδέστατης δικογραφίας, αντικρούοντας παιδαριώδεις ή προκλητικούς ισχυρισμούς, στο πλάι της Μάγδας και του Τάκη Φύσσα, υφιστάμενη η ίδια και οι συνάδελφοι της την υβριστική και ενίοτε απειλητική συμπεριφορά των χρυσαυγιτών.
Πεντέμισι χρόνια είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ενήλικης ζωής μιας νέας γυναίκας και ειδικά όταν είναι αφοσιωμένα στη μάχη ενάντια στο «κακό» – όπως προσδιορίστηκε από την Αρεντ μέχρι το Χατζιδάκι, φτάνουν για να σε σημαδέψουν όχι μόνο επαγγελματικά, κυρίως υπαρξιακά και κοινωνικά.
Λίγο πριν μάθουμε, λοιπόν, αν «αυτός ο κόσμος θα τελειώσει μ’ έναν πάταγο ή μ’ ένα λυγμό», κάνουμε μαζί της μια ανασκόπηση των πιο συνταρακτικών στιγμών της δίκης, επισημαίνοντας την κρισιμότητα της αξίας της απόφασης και τη σημασία που έχει εκείνο το πρωινό στους δρόμους γύρω από το Εφετείο να αντηχήσει τόσο δυνατά το «Ποτέ Ξανά» που να τρυπήσουν όλοι οι τοίχοι.
Χρύσα πως ανέλαβες αυτή την υπόθεση; Είχες οποιαδήποτε σχέση με την οικογένεια Φύσσα; Όχι καθόλου. Είχα κάνει, όμως, την άσκηση μου στο γραφείο του Ανδρέα Τζέλλη που ήταν ο βασικός δικηγόρος της οικογένειας, ήταν πλάι τους από την αρχή. Ο Ανδρέας, λοιπόν, μου το πρότεινε το 2014
Είχες κάποια ταλάντευση στο αν θα δεχτείς; Είχαμε πάει για καφέ με τον Ανδρέα. Μου έκανε την πρόταση και μου ζήτησε να το σκεφτώ. Δέχτηκα αμέσως. Ο Ανδρέας επέμεινε: «Σκέψου το λίγο, δεν έχει χρήματα αυτή η υπόθεση και πρέπει γενικά να προσέχεις». Εντάξει το σκέφτηκα – του απάντησα – θέλω να συμμετέχω. Ήμουν σίγουρη.
Ήταν σαφές από την αρχή ότι πρόκειται για μια μεγάλη υπόθεση που θα διαρκέσει αρκετά, φανταζόσουν, όμως, ότι θα φτάναμε στο Φθινόπωρο του 2020 για να βγει απόφαση; Σε καμία περίπτωση δε μπορούσα να φανταστώ ότι η δίκη θα κρατούσε πεντέμισι χρόνια.
Για ποιους λόγους καθυστέρησε τόσο πολύ;Ήταν ένας συνδυασμός παραγόντων που συντέλεσαν σε αυτό. Ήταν σίγουρα μια μεγάλη δικογραφία που περιείχε πολλές υποθέσεις από μέλη της Χρυσής Αυγής, κάτι που δυστυχώς οφείλεται στο ότι η οργάνωση πριν τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα απολάμβανε ένα καθεστώς ασυλίας. Ενώ υπήρχαν όλες αυτές οι επιθέσεις, κανένας εισαγγελέας δεν είχε διερωτηθεί γιατί υπάρχουν τόσες πολλές επιθέσεις και αν απορρέουν από μια κεντρική καθοδήγηση. Ένας άλλος παράγοντας ήταν από την πλευρά της υπεράσπισης καταβλήθηκε μια προσπάθεια να τρεναριστεί η διαδικασία σε όλα τα στάδια της δίκης. Στο πρώτο στάδιο των ενστάσεων ανάγκασαν την έδρα να διαβάσει αναλυτικά και όχι συνοπτικά όλες τις κατηγορίες για καθέναν από τους κατηγορούμενους ξεχωριστά. Ο στόχος τους τότε ήταν να μην ξεκινήσουν οι καταθέσεις για τη δολοφονία του Παύλου πριν τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015. Φέρνανε τους μάρτυρες υπεράσπισης με πολύ αργό ρυθμό. Στο στάδιο των αναγνωστέων αναγκαστήκαμε να διαβάσουμε σχεδόν το σύνολο των κοινοβουλευτικών ερωτήσεων των βουλευτών της οργάνωσης. Μόνο ο Λαγός προσκόμισε πάνω από 2000 ερωτήσεις. Για περίπου πέντε μήνες, λοιπόν, διαβάζαμε ερωτήσεις που δεν είχαν καμία σχέση με τις κατηγορίες. Είναι ενδεικτικό ότι οι ίδιοι οι συνήγοροι υπεράσπισης δεν ήταν παρά ελάχιστοι παρόντες, απαξίωναν οι ίδιοι τα έγγραφα που έφεραν.
Η μεγάλη χρονική απόσταση ανάμεσα στην τέλεση μιας εγκληματικής πράξης και στην έκδοσης της δικαστικής απόφασης, επιδρά στην αίσθηση δικαίου; Γενικά η απονομή δικαιοσύνης πρέπει να γίνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εμείς ως Πολιτική Αγωγή κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να επισπεύσουμε τη διαδικασία. Από την άλλη, ήταν μια δίκη που έπρεπε να τηρηθούν όλα τα δικονομικά δικαιώματα των κατηγορουμένων κυριολεκτικά, για να μη μπορούν να κρυφτούν πίσω από καμία αμφισβήτηση των όρων διεξαγωγής της δίκης.
«Αυτός ο φόβος, μετά τη δολοφονία του Παύλου, έσπασε. Το είδαμε πολύ χαρακτηριστικά με τις δύο φοιτήτριες που ήταν μπροστά στο γεγονός και παρά τις πιέσεις που δέχτηκαν, ήρθαν να καταθέσουν. Η συνένωση των δικογραφιών είχε το καλό ότι όλα εντάσσονταν σε μια μεγάλη δίκη, δεν ήταν πλέον ένας μάρτυρας αντιμέτωπος με έναν κατηγορούμενο. Έτσι βρίσκεις δύναμη πιο εύκολα.»
Με δεδομένο το καθεστώς τρόμου που είχε εγκαθιδρύσει η Χρυσή Αυγή σε διάφορες γειτονιές, ήταν γενναία η απόφαση των αυτοπτών μαρτύρων να προσέλθουν και να καταθέσουν; Ήταν εξαιρετικά σημαντικό το ότι οι αυτόπτες μάρτυρες βρήκαν το θάρρος να εμφανιστούν και να καταθέσουν. Θέλω να σας πω ότι πριν τη δολοφονία του Παύλου αυτό δεν ήταν καθόλου αυτονόητο. Το είδαμε στην επίθεση που είχε γίνει εις βάρος της Μαρίας Τρούλλου και του Σάββα Μαυρίδη το Φεβρουάριο του 2013 στην Πάρο. Είχε σχηματιστεί τότε δικογραφία κατ΄ αγνώστων. Η Μαρία Τρούλλου που είχε χτυπηθεί από τον Μίχο μπροστά στην Αστυνομία, ήρθε στη δίκη και εξήγησε αναλυτικά γιατί δεν τον είχε κατονομάσει τότε. Αρχικά θα έπρεπε ένας πολίτης μόνος του να τα βάλει με τη βιομηχανία μηνύσεων της Χρυσής Αυγής, διότι εάν έκανε μήνυση στο Μίχο, θα της έκανε κι αυτός για συκοφαντική δυσφήμιση. Θα πήγαιναν στο Μονομελές στη Σύρο για να εκδικαστεί η υπόθεση και θα είχαν απέναντι τους έναν στρατό χρυσαυγιτών να τρομοκρατούν τους μάρτυρες και το δικαστήριο. Αυτός ο φόβος, μετά τη δολοφονία του Παύλου, έσπασε. Το είδαμε πολύ χαρακτηριστικά με τις δύο φοιτήτριες που ήταν μπροστά στο γεγονός και παρά τις πιέσεις που δέχτηκαν, ήρθαν να καταθέσουν. Η συνένωση των δικογραφιών είχε το καλό ότι όλα εντάσσονταν σε μια μεγάλη δίκη, δεν ήταν πλέον ένας μάρτυρας αντιμέτωπος με έναν κατηγορούμενο. Έτσι βρίσκεις δύναμη πιο εύκολα. Νιώθεις ότι δεν είσαι μόνος. 150 μάρτυρες είχαμε. Προφανώς έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι ο δράστης είχε συλληφθεί επί τόπου. Αν οι μάρτυρες γνώριζαν ότι η Αστυνομία ήταν παρούσα αλλά δεν προχώρησε σε σύλληψη και ότι οι δράστες κυκλοφορούν ελεύθεροι 200 μέτρα από τα σπίτια τους, θα ήταν μια τρομακτική κατάσταση.
Τώρα που λέμε για την Αστυνομία, η Αστυνομία έκανε μεν τη σύλληψη αλλά δεν έκανε τίποτα για να εμποδίσει την επίθεση παρότι και από τις μαρτυρίες και από την ανάλυση του Forensic Architecture προκύπτει ότι υπήρχε αστυνομική δύναμη όταν ξεκίνησε η επίθεση των χρυσαυγιτών στην παρέα του Παύλου. Αυτή η διάσταση διερευνήθηκε, έστω πειθαρχικά; Πειθαρχικά δεν κινήθηκε διαδικασία. Αντίθετα ορισμένοι από τους αστυνομικούς αιτήθηκαν και έλαβαν μνεία για τη σύλληψη του Ρουπακιά. Το θέμα της στάσης των αστυνομικών αναδείχθηκε μέσα από την ακροαματική διαδικασία. Οι αρχικές καταθέσεις, μάλιστα, ορισμένων αστυνομικών ήταν σε πλήρη αντίστιξη με την πραγματικότητα, καθώς έκαναν λόγο για δύο άνδρες που πάλευαν. Στη συνέχεια, επειδή δημοσιεύτηκαν και οι δικές τους υπηρεσιακές συνομιλίες που αναφέρονταν σε 20 χρυσαυγίτες, δεν επανέλαβαν τέτοια αφηγήματα. Ωστόσο, ο σκοπός τους δεν ήταν η αποκάλυψη της αλήθειας παρά μόνο η προστασία του εαυτού τους και του κύρους της υπηρεσίας τους, αποκρύπτοντας ότι δεν έκαναν τη δουλειά τους εκείνο το βράδυ.
Εκτιμάς ότι ο αρχικός στόχος της Χρυσής Αυγής ήταν ο εκφοβισμός του δικαστηρίου, εξού και στις πρώτες δικάσιμους παρατηρήθηκε οργανωμένη και απειλητική δικιά τους παρουσία στην αίθουσα; Μια τέτοια πρόθεση διαφάνηκε από την πρώτη κιόλας ημέρα. Θυμίζω ότι την πρώτη μέρα, εκτός από την αντιφασιστική συγκέντρωση στην κάτω πλευρά των φυλακών Κορυδαλλού, υπήρχε φασιστική συγκέντρωση στην πάνω πλευρά. Κάποια στιγμή πέρασαν δύο φίλοι του Παύλου που ήταν μάρτυρες και μαζί του το βράδυ της δολοφονίας. Τους ξυλοκόπησαν. Η δίκη διακόπηκε και πήγαμε στο νοσοκομείο να μάθουμε τι είχε συμβεί. Και στην αίθουσα τελετών του Εφετείου στην αρχή υπήρχε οργανωμένη δική τους παρουσία με πολλά περιστατικά ύβρεων και απειλών εναντίον του κοινού, των μαρτύρων, της ίδιας της Μάγδας Φύσσα με τη χαρακτηριστική φράση «που είναι ο Παύλος σου τώρα;». Όπου υπάρχει οργανωμένη συγκέντρωση χρυσαυγιτών αργά ή γρήγορα θα προκύψει και επίθεση. Καταγράφηκαν τουλάχιστον δύο τέτοια περιστατικά, ένα εκ των οποίων ήταν επίθεση έξω από το Εφετείο εις βάρος της συναδέλφισσας μας Ευγενείας Κουνιάκη. Αναγνωρίστηκε ο Δεβελέκος, ασκήθηκε ποινική δίωξη και είναι προς εκδίκαση. Από τότε δεν είχαμε ξανά δική τους οργανωμένη εμφάνιση, πλην των απολογιών του Κασιδιάρη και του Μιχαλολιάκου.
Θεωρείς ότι τεκμηριώθηκε πλήρως το κατηγορητήριο κατά τη διάρκεια της δίκης; Ναι. Δε νομίζω να έχουν υπάρξει περισσότερες αποδείξεις σε ελληνικό δικαστήριο για υπόθεση εγκληματικής οργάνωσης. Είχαμε πάρα πολλά στοιχεία, περισσότερα από αυτά που απαιτούνταν από το νόμο. Καταδείχτηκε ο κοινός τρόπος επιθέσεων και ο κοινός τρόπος συγκάλυψης τους, το πώς οργανώθηκαν και πως η ηγεσία ερχόταν μετά να καλύψει τους δράστες. Ήταν μια πορεία κλιμάκωσης που έφτασε στο Σεπτέμβρη του 2013.
Η στάση των κατηγορουμένων, όπως αποκρυσταλλώθηκε στις απολογίες τους, δε διακρινόταν από το θάρρος και την ειλικρίνεια. Αποδομήθηκε η αναπαράσταση της «τιμής» που προσπαθούσαν να χτίσουν τόσα χρόνια; Σίγουρα το πρώτο πράγμα που απαρνήθηκαν όλοι ήταν η ιδεολογία τους. Ήρθαν σε ένα δικαστήριο που δε δικάζει τις ιδεολογίες και ακριβώς επειδή δε δικάζει τις ιδεολογίες, θα μπορούσαν να είναι συνεπείς έστω σε αυτό το επίπεδο. Αποκήρυξαν τον εθνικοσοασιαλισμό που με τόση ζέση υπερασπίζονταν π.χ. στην κατασκήνωση της Νέδα. Στην υπόθεση Φύσσα το κάθε μέλος προσπαθούσε να μην επιβαρύνει τον ανώτερο του, φαίνονταν δηλαδή η ιεραρχία. Υπήρχαν και κάποιες περιπτώσεις διαφορετικές, όπως ο Δήμου που έκανε ορισμένες αποκαλύψεις μόνο και μόνο για να προφυλάξει τον εαυτό του. Διαπιστώθηκαν πολλές αντιφάσεις και κενά μνήμης. Ο Πατέλης, ο πυρηνάρχης της Νίκαιας δήλωσε ότι δε θυμόταν τι του είπε ο Λαγός στο τηλέφωνο πριν στείλει το επίμαχο sms που ενεργοποίησε το τάγμα εφόδου της Νίκαιας και διάφορα τέτοια που δε μπορούν να γίνουν πιστευτά για κανέναν λόγο.
Το γεγονός ότι όλοι κάλυψαν το Μιχαλολιάκο, συμπεριλαμβανομένου του Λαγού που φαινομενικά έχει έρθει σε ρήξη μαζί του, επιβεβαιώνει την αρχή του αρχηγού πάνω στην οποία είναι δομημένη η οργάνωση; Η στάση των κατηγορουμένων δείχνει ότι η ιεραρχία είναι απαρέγκλιτη. Ο Λαγός στο τηλεφώνημα που έκανε 12.40 στο Μιχαλολιάκο αρνείται ότι τον ενημέρωσε για δολοφονία. Στην εγκληματική οργάνωση κυριαρχεί η ομερτά. Δε λες πολλά για να μην αποκαλύψει και ο άλλος πράγματα εναντίον σου. Και σίγουρα επιβεβαιώνεται η αρχή του αρχηγού.
«Επίσης, για την εγκληματική οργάνωση δεν απαιτείται να υπάρχει εντολή για κάθε συγκεκριμένο έγκλημα, απαιτείται να διερευνηθεί η δομή της οργάνωσης και στη συγκεκριμένη εγκληματική οργάνωση το κρίσιμο ήταν τα τάγματα εφόδου, το πώς η Χρυσή Αυγή είχε δημιουργήσει έναν ετοιμοπόλεμο μηχανισμό μέσα από την κατήχηση και την εκπαίδευση που έκανε επιθέσεις στο όνομα της οργάνωσης.»
Η απαλλακτική επί της ουσίας για την ηγεσία της οργάνωσης, εισαγγελική πρόταση σε ξάφνιασε ή είχαν δοθεί προμηνύματα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας; Από την αρχή η εισαγγελέας είχε άρνηση να εξετάσει οτιδήποτε είχε σχέση με την οργανωμένη διάσταση της κάθε επίθεσης. Από τα πρώτα μελήματα της ήταν να εντοπίσει τυχόν δευτερεύουσες αντιφάσεις στις καταθέσεις των φίλων του Παύλου, δουλειά που κατεξοχήν κάνει η υπεράσπιση. Ας πούμε ότι αυτό από μόνο του δεν είναι κάτι. Ο εισαγγελέας διερευνά το κατηγορητήριο αλλά δε διερευνούσε το κατηγορητήριο που αφορούσε στη διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης. Ρωτούσε αν ήξεραν ότι υπήρχε εντολή Μιχαλολιάκου. Πρόκειται για άτοπη ερώτηση, γιατί και να υπήρχε εντολή δε θα μπορούσε να το ξέρει ένας φίλος του Παύλου. Επίσης, για την εγκληματική οργάνωση δεν απαιτείται να υπάρχει εντολή για κάθε συγκεκριμένο έγκλημα, απαιτείται να διερευνηθεί η δομή της οργάνωσης και στη συγκεκριμένη εγκληματική οργάνωση το κρίσιμο ήταν τα τάγματα εφόδου, το πώς η Χρυσή Αυγή είχε δημιουργήσει έναν ετοιμοπόλεμο μηχανισμό μέσα από την κατήχηση και την εκπαίδευση που έκανε επιθέσεις στο όνομα της οργάνωσης. Αυτό δεν αναζήτησε η εισαγγελέας. Υιοθέτησε απαντήσεις των κατηγορουμένων ως αληθείς. Για μένα ήταν συγκλονιστικό ότι βάσισε την αιτιολογία της πρότασης της σε στοιχεία που έρχονταν σε αντίθεση με αποδείξεις του κατηγορητηρίου, δηλαδή ενώ υπήρχε κλήση του Ρουπακιά προς τον Καζαντζόγλου, η εισαγγελέας δέχτηκε την απάντηση του Ρουπακιά ότι δεν έκανε κλήση αλλά μια αναπάντητη. Αυτό συνιστά αλλοίωση των στοιχείων της δικογραφίας. Επιπλέον, παραμένει αξιοπρόσεκτο ότι προσπάθησε να ξεπλύνει και από το ναζισμό την οργάνωση. Αποδέχτηκε τον ισχυρισμό ότι η Χρυσή Αυγή είχε κάποιες αναζητήσεις με ακραίες ιδεολογίες μέχρι το 1992 αλλά από το 1992 και μετά αποφάσισαν ότι θα είναι Έλληνες εθνικιστές και δεν έχουν σχέση με τον εθνικοσοσιαλισμό.
Η συγκεκριμένη εισαγγελική πρόταση αναζωπυρώνει τις υποψίες ότι εντός του δικαστικού σώματος, υπάρχει ένα άκρως συντηρητικό κομμάτι που ενδεχομένως και να θέλγεται από ακροδεξιές ιδεολογίες; Δε μπορούμε να έχουμε τέτοια στοιχεία γιατί αυτές οι διεργασίες δε γίνονται στο φως. Γίνονται στο σκοτάδι κι εμείς δεν έχουμε σχέση με αυτό τον κόσμο. Σίγουρα είδαμε ότι και με το βούλευμα το παραπεμπτικό υπήρχε μια μειοψηφία που πρότεινε την απαλλαγή όλων των κατηγορουμένων από την κατηγορία της εγκληματικής οργάνωσης, διαφορές νομοθετικές προσπάθειες το 2014 – αν θυμάμαι καλά – με την πρόταση για αλλαγή του Ποινικού Κώδικα με τρόπο που θα οδηγούσε σε απαλλαγή τη Χρυσή Αυγή από την κατηγορία για εγκληματική οργάνωση. Φαίνεται ότι υπήρξαν προσπάθειες να μη φτάσει ή να αθωωθεί στο δικαστήριο η οργάνωση. Σε κάθε περίπτωση το γεγονός ότι η εισαγγελέας προσπάθησε να τους ξεπλύνει και από το ναζισμό δείχνει έναν υπερβάλλοντα ζήλο.
« Για τα θύματα και τις οικογένειες των θυμάτων της Χρυσής Αυγής, οι αγορεύσεις της Πολιτικής Αγωγής είναι η αποτύπωση της δικιάς τους αλήθειας, μιας αλήθειας βασισμένης στη δικογραφία, όχι αυθαίρετη. Ελπίζουμε ότι αυτό θα αντικατοπτριστεί και στο σκεπτικό της απόφασης του δικαστηρίου.»
Εσύ σε ποια ζητήματα προσπάθησες να επικεντρωθείς στην αγόρευση σου; Προσπάθησα να ανασυνθέσω κάθε μικρή λεπτομέρεια που να αφορά στη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Ήταν μια πιο στοχευμένη αγόρευση πάνω στην υπόθεση, καθώς οι δύο συνάδελφοι μου η Ελευθερία Τομπατζόγλου και ο Ανδρέας Τζέλλης για πολύ σοβαρούς λόγους δε θα μπορούσαν να αγορεύσουν, οπότε τυπικά και μόνο για την υπόθεση Φύσσα θα αγόρευα μόνο εγώ. Ύστερα κι από την εισαγγελική πρόταση, η προσπάθεια της αγόρευσης μου ήταν να επαναφέρω εκείνη τη βραδιά με τα στοιχεία της δικογραφίας, για να δείξω το ακριβώς αντίθετο από αυτό που ισχυρίστηκε η εισαγγελέας, ότι δηλαδή η δολοφονία Φύσσα ήταν μια οργανωμένη ενέργεια του τάγματος εφόδου που έδρασε κατόπιν εντολής του περιφερειάρχη Λαγού. Δεν ήθελα να αφήσουμε κανένα ψεύδος αναπάντητο.
Θα δούμε την αγόρευση σου σε βιβλίο; Ναι, πρόκειται να εκδοθεί το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Πόλις.
Έχουν ήδη εκδοθεί τα βιβλία με τις αγορεύσεις του Θανάση Καμπαγιάννη και του Κώστα Παπαδάκη από την Πολιτική Αγωγή. Έχει σημασία οι αγορεύσεις σας να διασωθούν ως ιστορικά ντοκουμέντα; Έχει σημασία όποια κι αν είναι η απόφαση. Για τα θύματα και τις οικογένειες των θυμάτων της Χρυσής Αυγής, οι αγορεύσεις της Πολιτικής Αγωγής είναι η αποτύπωση της δικιάς τους αλήθειας, μιας αλήθειας βασισμένης στη δικογραφία, όχι αυθαίρετη. Ελπίζουμε ότι αυτό θα αντικατοπτριστεί και στο σκεπτικό της απόφασης του δικαστηρίου.
Θυμάμαι ότι ξεκίνησες την αγόρευση σου με στίχους του Παύλου. Τον Παύλο δεν τον ήξερες, το γνώρισες μέσα από τη δίκη και τους δεσμούς που δημιουργήθηκαν; Ναι, δεν τον ήξερα τον Παύλο. Πλέον γνωρίζοντας την οικογένεια και τους φίλους του, είναι σα να τον έχω μάθει, ακούγοντας τη μουσική νιώθω ότι τον καταλαβαίνω σαν άνθρωπο. Είναι πολύ περίεργο να γνωρίζεις έναν άνθρωπο μετά το θάνατο του. Νιώθω σα να τον ξέρω τώρα.
«Η δικαστική διαδικασία και η δράση του αντιφασιστικού κινήματος ήταν οι κύριοι παράγοντες για τη μείωση της απήχησης της Χρυσής Αυγής και τελικά για τη μη ένταξη της στη Βουλή.»
Αυτά τα χρόνια που εικάζω ότι δεν κύλησαν εύκολα, η παρουσία της Μάγδας Φύσσα, οι κινήσεις του αντιφασιστικού χώρου, λειτούργησαν ενδυναμωτικά και για σένα, για σας; Μετά από κάθε συνεδρίαση ένιωθες βαριά. Να ακούς τη Μάγδα, τους μάρτυρες, τις επιθέσεις των συνηγόρων, να πρέπει να υπομείνεις τέτοιες συμπεριφορές. Με βεβαιότητα η παρουσία της Μάγδας ήταν πολύ μεγάλη δύναμη. Έβλεπες έναν άνθρωπο να αντέχει και έλεγες δε γίνεται εγώ να λυγίσω αφού αντέχει η Μάγδα. Σίγουρα το αντιφασιστικό κίνημα που ήταν και μέσα και έξω από το δικαστήριο έπαιξε σημαντικό ρόλο να νιώθουμε ότι υπάρχει κόσμος που μας στηρίζει και δίνει το δικό του αγώνα στις γειτονιές, στο δρόμο, στους χώρους εργασίας για να επιστρέψουν οι ναζί στις τρύπες τους. Η δικαστική διαδικασία και η δράση του αντιφασιστικού κινήματος ήταν οι κύριοι παράγοντες για τη μείωση της απήχησης της Χρυσής Αυγής και τελικά για τη μη ένταξη της στη Βουλή.
Είσαι ικανοποιημένη από τη δημοσιότητα που έλαβε η δίκη ή θεωρείς ότι σε κάποιες φάσεις υποβαθμίστηκε; Το γεγονός ότι δεν επιτράπηκε η τηλεοπτική κάλυψη της δίκης λόγω της άρνησης των συνηγόρων υπεράσπισης, οδήγησε σε μια σχετική κοιλιά. Το μιντιακό ενδιαφέρον εξασθένησε λίγο μετά τις καταθέσεις των φίλων του Παύλου. Δυστυχώς δεν είχε τη δημοσιότητα που της άρμοζε. Υπήρχε το παρατηρητήριο (Golden Dawn Watch) που έκανε σπουδαία δουλειά σε καθημερινή βάση, η κάλυψη από το omnia κάθε εβδομάδα και ορισμένες εφημερίδες που κάλυπταν σταθερά. Προσπάθησαν να πέσει σε αφάνεια αλλά κι εμείς προσπαθήσαμε για το αντίθετο.
«Το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσει το δικαστήριο ότι η Χρυσή Αυγή είναι μια εγκληματική οργάνωση, καταδικάζοντας και την ηγεσία.»
Τι θα συνιστούσε μια καλή απόφαση στις 7 Οκτώβρη; Το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσει το δικαστήριο ότι η Χρυσή Αυγή είναι μια εγκληματική οργάνωση, καταδικάζοντας και την ηγεσία. Οι πράξεις που τελέστηκαν δεν ήταν απομονωμένες αλλά ενταγμένες στο πλαίσιο μιας οργάνωσης με δομή και ιεραρχία. Τα μέλη δε δρούσαν μόνα τους. Όλα εκπορεύονταν από την ηγεσία.
Πέρα από τη νομική αξία, η απόφαση ενέχει αναπόφευκτα και κοινωνική αξία; Θα είναι ένας σταθμός για την εξέλιξη της ακροδεξιάς στη χώρα;Ένα επίπεδο είναι το ποινικό που θα αφορά στον κάθε κατηγορούμενο αλλά σε ένα ιστορικοπολιτικό πλαίσιο θα είναι η πρώτη φορά που η ελληνική δικαιοσύνη θα κληθεί να πάρει θέση γα τη Χρυσή Αυγή. Αν ήταν μια οργάνωση που δρούσε εντός των ορίων της δημοκρατίας. Θα κληθεί να αναφερθεί στο ρατσιστικό έγκλημα, γιατί είχαμε σωρεία επιθέσεων σε μετανάστες που είχαν υποβαθμιστεί από τον κρατικό μηχανισμό. Θα δώσει μήνυμα αναγκαστικά. Αυτό που δικάζεται δεν είναι μια ιδιωτική διαφορά πολιτών, αλλά ποια είναι τα όρια της δημοκρατίας, που μπορεί να οδηγήσει η ρατσιστική βία, σε τι κοινωνία θέλουμε να ζούμε. Το μήνυμα θα είναι διπλό προς την κοινωνία και τους επίδοξους μιμητές. Δε θα τελειώσουμε με το φασισμό με μια δικαστική απόφαση. Έχει, όμως, μεγάλη σημασία το μήνυμα που θα σταλεί.
Έχουμε μπροστά μας δύο ημερολογιακά ορόσημα, την επέτειο της δολοφονίας του Παύλου στις 18 Σεπτεμβρίου και την ανακοίνωση της απόφασης του δικαστηρίου στις 7 Οκτωβρίου. Είναι σημαντικό να υπάρχει κόσμος στο δρόμο; Να πω διευκρινιστικά ότι όλες οι δράσεις που θα γίνουν θα είναι ακολουθώντας τα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας. Από κει και πέρα είναι πολύ σημαντικό να στηρίξει ο κόσμος τα καλέσματα. Ελπίζω να πλημμυρίσουν οι δρόμοι γύρω από το Εφετείο στις 7 Οκτώβρη. Να νιώθουν η Μάγδα, οι Αιγύπτιοι, οι συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ ότι δεν είναι μόνοι, ότι πίσω τους υπάρχει μια κοινωνία που απαιτεί δικαιοσύνη.
Υπήρξε κάποια στιγμή σ’ αυτά τα πεντέμισι χρόνια που να πιέστηκες, να σκέφτηκες να κάνεις πίσω; Γιατί η κατάσταση ήταν άγρια και για τους δικηγόρους της Πολιτικής Αγωγής; Έγιναν δύο επιθέσεις, η μια που αναφέραμε νωρίτερα στην Ευγενία και η απόπειρα ανθρωποκτονίας στην Ελευθερία Τομπατζόγλου. Αυτά αρκούν για να καταλάβεις κανείς ότι δεν ήταν απλά τα πράγματα. Δεν ένιωσα, όμως, ότι ο φόβος μπορεί να με κάνει να κάνω πίσω. Ο δρόμος μας πήγαινε μόνο μπροστά. Κανένας μας δεν το σκέφτηκε. Πεισμώναμε. Λέγαμε ότι δε θα γυρίσουμε στις μέρες του τρόμου.
Είναι μια υπόθεση που νιώθεις ότι θα σε σημαδέψει; Ότι θα την κουβαλάς; Θα είναι τίτλος τιμής για μένα ότι συμμετείχα σε αυτή τη δίκη, ότι προσπάθησα να συμβάλλω στην αποκάλυψη της αλήθειας με μια ομάδα δικηγόρων που λειτουργήσαμε χωρίς ιδιοτέλειες και εγωισμούς. Συλλογικά και καθαρά.
Τι είναι πιο δύσκολο τώρα; Πως θα κοιμηθώ το προηγούμενο βράδυ, πως θα ξυπνήσω, πόσους παλμούς θα έχω όταν ανέβει η πρόεδρος. Εύχομαι να έχουμε μια καλή απόφαση.
