Έτος 2023. Το θέαμα των έξι ανδρών αρχηγών κομμάτων στην πρόσφατη εκλογική «τηλεμαχία» έδειξε, ακόμη μία φορά, γιατί η Ελλάδα είναι, επίσημα, η χειρότερη χώρα να είσαι γυναίκα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το θέμα «γιατί δεν έχουμε περισσότερες γυναίκες στο κοινοβούλιο» ανακινείται νωχελικά κάθε 8 Μαρτίου στην Ημέρα της Γυναίκας και ξεχνιέται αμέσως μετά.
Σε αυτές τις εθνικές εκλογές – με τις οποίες η Ελλάδα αποχαιρετά το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα – δίνουμε τον λόγο σε γυναίκες που διεκδικούν την ψήφο.
Κ. Δάγκα, εκτός από μέλος της ΚΕ και υποψήφια βουλεύτρια με το ΚΚΕ, είστε και κοινωνική λειτουργός. Έχει παίξει ρόλο η επαγγελματική σας κατάρτιση στο να δείτε τα προβλήματα των γυναικών στην Ελλάδα σήμερα σε σχέση τόσο με την κοινωνική τάξη αλλά και τις έμφυλες διακρίσεις;
Οπωσδήποτε η κοινωνική εργασία έπαιξε ρόλο στη συνειδητοποίηση ότι η τυπική ισότητα στο νόμο δε σημαίνει και πραγματική ισότητα στην πραγματική ζωή για τις γυναίκες. Για παράδειγμα, έχει θεσμοθετηθεί η ισότητα των φύλων στην εργασία και η ίση αμοιβή για ίση εργασία. Όμως, πώς στηρίζεται σήμερα μια γυναίκα για να συμμετέχει ισότιμα με τον άνδρα στην εργασία, με βάση το αντικείμενο ειδίκευσης, με σταθερό ωράριο και μέτρα προστασία της μητρότητας; Στην πράξη, οι πολιτικές της κυβέρνησης της ΝΔ, αλλά και των προηγούμενων κυβερνήσεων του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ φέρνουν σε αντιπαράθεση το κοινωνικό δικαίωμα στην εργασία με τα κοινωνικά μέτρα στήριξης της οικογένειας, σε συνθήκες όπου εμπορευματοποιούνται η προσχολική αγωγή, η δημιουργική απασχόληση παιδιών, η στήριξη των ηλικιωμένων. Όλα αυτά εξαναγκάζουν τις γυναίκες να δουλεύουν με ωράρια- λάστιχο ως «προαπαιτούμενο» για να εξασφαλίζεται η «ανταγωνιστικότητα». Δηλαδή, η κερδοφορία των επιχειρηματικών κολοσσών προκύπτει από την ακόμα πιο άγρια εκμετάλλευση των μισθωτών γυναικών.
Πώς στηρίζεται μια νέα γυναίκα από το κράτος, όταν ακριβοπληρώνει για την αντισύλληψη, για την άμβλωση, για τις εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου, για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στα πλαίσια ενός εμπορευματοποιημένου συστήματος υγείας; Πώς προστατεύονται σήμερα από το κράτος γυναίκες που αντιμετωπίζουν τη βία μέσα στην οικογένεια και τη συντροφική σχέση; Πώς στηρίζονται ώστε να καταγγείλουν τέτοιου είδους αποτρόπαιες πράξεις, αλλά και να επουλώσουν τα τραύματά τους; Τα μέτρα και οι πολιτικές που σχεδιάζουν όλες οι κυβερνήσεις αρχίζουν και τελειώνουν στα όρια των «αντοχών της οικονομίας», με τη μεζούρα του «κόστους» για το κράτος. Το κράτος που εκπροσωπεί το κεφάλαιο δίνει ψίχουλα, ό,τι περισσέψει, διότι έχει εντελώς άλλες προτεραιότητες από τη ζωή των γυναικών.
Αναπόφευκτα, σε αυτό το έδαφος φυτρώνουν και τα «αγκάθια» των αντιδραστικών απόψεων για την κοινωνική θέση της γυναίκας, που επιδρούν στις διαπροσωπικές και οικογενειακές σχέσεις, ακόμα και στην επιλογή του επαγγέλματος και την επαγγελματική εξέλιξη. Στην «αρένα» και την αντιδραστικοποίηση της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, όπου «όλα πουλιούνται κι αγοράζονται», γίνονται «μάθημα ζωής» ο ανταγωνισμός, ο εγωισμός, η αλαζονεία, που φτάνει μέχρι την υποτίμηση της προσωπικότητας της γυναίκας ή και απειλεί ευθέως τη ζωή της.
Τι κάνουμε λοιπόν με δεδομένη την κατάσταση που περιγράψατε;
Απέναντι σε αυτό το βούρκο, η γνώση και ο αγώνας συνιστούν αντισώματα. Όσο πιο βαθιά γνωρίζουμε και κατανοούμε τους οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς παράγοντες που επηρεάζουν την προσωπική μας ζωή και τις επιλογές μας, τόσο πιο αποφασιστικά μπορούμε να γίνουμε πρωτοπόρες σε κάθε τομέα της ζωής μας. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις ώστε να αναπτύσσεται ο αλληλοσεβασμός, η αλληλοεκτίμηση ανδρών και γυναικών που έχουν κοινά ταξικά συμφέροντα; Πώς μπορούν να καλλιεργηθούν;
Είναι επείγον να βάλουμε φρένο σε ό,τι αντιδραστικό, σε ό,τι σκοταδιστικό υπάρχει και μεταδίδεται ακόμα και από το εκπαιδευτικό σύστημα, από τα αστικά κόμματα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Πρέπει να ανοίξουμε τον δρόμο της γυναίκας-μαχήτριας που γνωρίζει χωρίς ψευδαισθήσεις την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ζει και παλεύει να την αλλάξει.
Η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά ανάμεσα στις χειρότερες θέσεις ως προς την ισότητα των φύλων σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα τέλη του 2022, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (European Institute for Gender Equality, EIGE) μας έδειξε μέσα από τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων (Gender Equality Index) μια Ελλάδα στην τελευταία θέση. Συνεπώς, παρά το ότι η δεξιά κυβέρνηση της τελευταίας τετραετίας έχει προσπαθήσει να οικειοποιηθεί τους αγώνες των γυναικών και να προβάλει μια θετική πορεία, τα στοιχεία είναι σαφή και αμείλικτα. Αν και, πιστεύω, θα συμφωνούσαμε πως ισότητα των φύλων είναι αδύνατον να επιτευχθεί στον καπιταλισμό, ποια είναι τα αιτήματα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη θέση των γυναικών στη χώρα ως ένα πρώτο βήμα;
Θα έλεγα ότι, ακόμα και χωρίς δείκτες, η ίδια η καθημερινότητα επιβεβαιώνει πως η γυναικεία ανισοτιμία είναι εδώ και αφήνει βαριά τη σκιά της στη ζωή μας. Οι προεκλογικές διακηρύξεις για την «ισότιμη συμμετοχή στην αγορά εργασίας», οι υποσχέσεις για τη στήριξη της μητρότητας, είτε προέρχονται από τη ΝΔ είτε από τον ΣΥΡΙΖΑ είτε από κόμματα που επιδιώκουν να παίξουν ρόλο στην επόμενη αντιλαϊκή κυβέρνηση, δεν μας ξεγελούν: η αμειβόμενη εργασία με ωράρια «λάστιχο», η ζωή με συρρικνωμένα κοινωνικά δικαιώματα, η εμπορευματοποίηση της κάθε μας ανάγκης – όλα αυτά είναι «προαπαιτούμενα» για να αυξάνονται τα κέρδη των επιχειρηματικών κολοσσών. Αυτά τα «προαπαιτούμενα» διαμορφώνουν το «κοινό πρόγραμμα» της επόμενης κυβέρνησης, ανεξαρτήτως σύνθεσης και «χρώματος».
Στον αντίποδα, το ΚΚΕ παλεύει για το δικαίωμα των γυναικών στη μόνιμη και σταθερή εργασία, στο ωράριο που επιτρέπει ελεύθερο χρόνο, με συλλογικές συμβάσεις και αυξήσεις στους μισθούς. Διεκδικεί δημόσιες και δωρεάν κοινωνικές υπηρεσίες για τις ανάγκες όλων των μελών της οικογένειας. Είναι η πολιτική δύναμη που υποστηρίζει ότι η φροντίδα του σπιτιού, των παιδιών, των ηλικιωμένων δεν πρέπει να είναι ατομική-οικογενειακή ευθύνη η οποία βαραίνει κυρίως τις πλάτες των γυναικών, αλλά πρέπει να στηρίζεται σε κοινωνικές υποδομές με αξιοποίηση όλων των σύγχρονων μέσων.
Στο σημείο αυτό, να υπενθυμίσω πως οι ίδιες δυνάμεις που προεκλογικά διαγωνίζονται σε προτάσεις για μέτρα και ρυθμίσεις για τις μητέρες είναι αυτές που έχουν επανειλημμένα απορρίψει συγκεκριμένες προτάσεις του ΚΚΕ που αφορούν σε στοιχειώδη μέτρα προστασίας της μητρότητας: κρατούν κλειστά τα αυτιά τους στην πρόταση να καταργηθεί η προϋπόθεση των 200 ενσήμων κατά την τελευταία διετία για τη χορήγηση της άδειας και του επιδόματος μητρότητας (κύησης – τοκετού – λοχείας) από τον ΕΦΚΑ στις μισθωτές. Έχουν απορρίψει την πρόταση για τη χορήγηση επιδόματος άδειας μητρότητας στις αυτοαπασχολούμενες δύο μήνες πριν και έξι μήνες μετά τον τοκετό, στο ύψος του κατώτατου μισθού, ανεξάρτητα από το αν έχουν ασφαλιστική ενημερότητα, με παράλληλη απαλλαγή τους από την υποχρέωση καταβολής ασφαλιστικών εισφορών για χρονικό διάστημα ενός έτους από τον τοκετό. Ακόμα δεν έχουν απαντήσει σε ερωτήσεις του ΚΚΕ για την ανάγκη να εξασφαλιστούν τα εργασιακά δικαιώματα των μισθωτών επιστημόνων με δελτίο παροχής υπηρεσιών ή με σύμβαση έργου.
Το ΚΚΕ έχει μια ιστορία αγώνων στην οποία περιλαμβάνονται γυναίκες – μια ιστορία στην οποία οι γυναίκες, για παράδειγμα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αντίσταση στον φασισμό και τον ναζισμό. Φυσικά, το αστικό σχολείο και γενικότερα οι αστικοί θεσμοί κάνουν ό,τι μπορούν για την απάλειψη αυτής της ιστορικής μνήμης που αφορά και στην επαναστατική ιστορία των γυναικών. Γενικότερα υπάρχει μια αποσιώπηση της ιστορικής σύνδεσης σοσιαλισμού και γυναικείας χειραφέτησης, κι έτσι οι γυναίκες σήμερα στερούνται ένα σημαντικό μέρος της ίδιας τους της ιστορίας. Πώς αντιμετωπίζει το ΚΚΕ τις προσπάθειες απάλειψης της επαναστατικής ιστορίας των γυναικών;
Τη δράση και την προσφορά των γυναικών αυτών, όπως και την πείρα από την σοσιαλιστική οικοδόμηση, επιδιώκουμε να τη μελετούμε συστηματικά και να την προβάλουμε με πολύμορφο τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό, θα ανέφερα ενδεικτικά τις εκδηλώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί για τις αγωνίστριες που εξορίστηκαν σε τόπους όπως η Μακρόνησος και το Τρίκερι, για τις γυναίκες στις φυλακές Αβέρωφ, για τις μαχήτριες του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού. Αλλά έχουμε και μια σειρά εκδόσεων της «Σύγχρονης Εποχής», όπως αυτή για τη δράση των γυναικών στην Παρισινή Κομμούνα, και των έργων της ρωσίδας κομμουνίστριας Αλεξάνδρας Κολλοντάι, της οποίας η ανάλυση της σχέσης των φύλων ως προς ταξική πάλη υπήρξε πρωτοποριακή.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, η επίθεση στο ΕΣΥ κατά την προηγούμενη τετραετία υπήρξε αδυσώπητη. Έτυχε να είμαι προσωπικά στο ΚΑΤ (λόγω ασθένειας συγγενικού μου προσώπου) και τα όσα έβλεπα εκεί ήταν απίστευτα: εξαντλημένο προσωπικό, απελπισμένοι/ες ασθενείς. Φέρναμε μαξιλαροθήκες και κουβέρτες από το σπίτι. Έχω μερικές φορές την εντύπωση ότι ο κόσμος, εκτός αν έχει βρεθεί σε τέτοιες καταστάσεις, αγνοεί το βάθος και το εύρος της υπονόμευσης της δημόσιας υγείας. Μπορεί να ανακοπεί η ιδιωτικοποίηση του πιο πολύτιμου δημόσιου αγαθού; Υπάρχει μια ιδεολογική μάχη που πρέπει να κερδηθεί;
Όλα τα μέτρα που πάρθηκαν την προηγούμενη τετραετία στην Υγεία αποτελούν ένα ακόμη βήμα ενίσχυσης της επιχειρηματικής λειτουργίας των δημόσιων νοσοκομείων και της εμπορευματοποίησης των υπηρεσιών τους, ως συνέχεια των μέτρων των προηγούμενων κυβερνήσεων. Γιατί; Γιατί αποτελεί διαχρονικό στόχο να μην εκτρέπονται οι αντιλαϊκοί «δημοσιονομικοί στόχοι». Δηλαδή, να μειώνεται το «κόστος» λειτουργίας των δημόσιων νοσοκομείων προκειμένου να ανταποκριθούν στις μειωμένες κρατικές δαπάνες και, σε συνδυασμό με την αύξηση των εσόδων από την πώληση των υπηρεσιών τους άμεσα από τους ασθενείς ή έμμεσα μέσω των ασφαλιστικών εισφορών, να είναι «βιώσιμα». Να είναι, άρα, βιώσιμα τα νοσοκομεία με γνώμονα τι θέλει το κεφάλαιο, όχι βιώσιμα με κριτήριο την υγεία των ανθρώπων! Συγκεκριμένα, την περίοδο 2016-2020, τόσο κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της ΝΔ, όσο και του ΣΥΡΙΖΑ, η κρατική χρηματοδότηση μειώθηκε κατά 90,7εκ. Ευρώ.
Θα κάνει μεγάλη διαφορά η ενίσχυση του εργατικού, λαϊκού κινήματος με ένα πολύ δυνατό ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές ώστε να αναμετρηθούμε με την επόμενη κυβέρνηση, είτε με κορμό τη ΝΔ, είτε με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ και άλλους «πρόθυμους» να σιγοντάρουν μέτρα και νομοθετήματα σε βάρος της υγείας των εργαζομένων, του λαού, της νεολαίας. Τα κόμματα του κεφαλαίου γράφουν στο πρόγραμμά τους με κεφαλαία γράμματα τις δεσμεύσεις τους σε ένα απάνθρωπο σύστημα όπου η υγεία, το φάρμακο είναι εμπορεύματα.
Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται το ΚΚΕ που και στις συνθήκες της πανδημίας πρωταγωνίστησε στις κινητοποιήσεις των υγειονομικών και του λαού μας για γενναία κρατική χρηματοδότηση στα νοσοκομεία, στα Κέντρα Υγείας, για προσλήψεις μόνιμου προσωπικού και σύγχρονο εξοπλισμό, για επίταξη του ιδιωτικού τομέα υγείας. Αναμετρηθήκαμε με την κυβέρνηση της ΝΔ και το αντίστοιχο Υπουργείο όταν ο ΣΥΡΙΖΑ έλεγε «θα λογαριαστούμε μετά» και πρότεινε υπουργό Υγείας «κοινής αποδοχής». Η μάχη που καλούμαστε να δώσουμε αφορά στον αγώνα για ένα αποκλειστικά δημόσιο και δωρεάν σύστημα υγείας, με στόχους την πρόληψη, την περίθαλψη και αποκατάσταση. Η μάχη αφορά στην κατάργηση της επιχειρηματικής δράσης στο πιο πολύτιμο αγαθό, της υγείας. Και την δίνουμε όχι μόνο από τα έδρανα της Βουλής, αλλά και μέσα από τις γραμμές του εργατικού, λαϊκού κινήματος.
Σε σχέση με τα προβλήματα των γυναικών στην Ελλάδα, είχαμε επί ΝΔ τον αμφιλεγόμενο Νόμο Τσιάρα για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, στον οποίο αντιτάχθηκε ο αριστερός φεμινισμός, γνωρίζοντας τις επιπτώσεις που θα είχε στις πιο οικονομικά ευάλωτες γυναίκες, αν και όχι μόνο. Πολλές φεμινίστριες είδαμε στον Νόμο για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια έναν ακραίο εγκλωβισμό των γυναικών, αλλά και παιδιών, σε κακοποιητικά περιβάλλοντα. Ακούσαμε σκοταδιστικά πράγματα από την δεξιά στη βουλή, όπως ότι «όταν ο άνδρας απατά τη γυναίκα του, τη δέρνει ή την κακοποιεί, το παιδί έχει το δικαίωμα να μεγαλώνει εξίσου και με τους δύο γονείς». Ποια είναι η θέση του ΚΚΕ;
Το ΚΚΕ τάσσεται υπέρ της κοινής ευθύνης των γονιών, της ουσιαστικής συμμετοχής και των δύο, στην ανατροφή και φροντίδα του παιδιού. Η ανάγκη αυτή, βέβαια, προκύπτει και από τις ίδιες τις αντικειμενικές αλλαγές στις συνθήκες εργασίας και ζωής των νέων γονιών. Στην κατεύθυνση αυτή, καταθέσαμε συγκεκριμένες προτάσεις και τροπολογίες για την ουσιαστική στήριξη των γονιών, ιδιαίτερα των διαζευγμένων, ώστε να ρυθμίσουν αυτά τα σύνθετα ζητήματα για το συμφέρον των παιδιών τους. Ωστόσο, οι προτάσεις αυτές απορρίφθηκαν.
Αντίθετα, η κυβέρνηση της ΝΔ έφερε το νόμο για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια που πυροδότησε νέα προβλήματα στη ρύθμιση της γονικής μέριμνας μεταξύ των διαζευγμένων γονιών. Οι παρενέργειες του νόμου είναι ακόμα πιο έντονες στις περιπτώσεις γυναικών-θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας με παιδιά, οι οποίες εκβιάζονται από το δράστη-‘τέρας’ να παραμείνουν εγκλωβισμένες σε αυτή την κακοποιητική σχέση. Ακόμα και στις περιπτώσεις που βρίσκουν τη δύναμη να απεγκλωβιστούν, περνάνε έναν Γολγοθά σε σχέση με ζητήματα επιμέλειας του παιδιού μέχρι την τελεσίδική καταδίκη του δράστη
Είναι αναγκαίο να δυναμώσουμε την πάλη μας, διεκδικώντας δημόσιες, δωρεάν και προσβάσιμες συμβουλευτικές και άλλες κοινωνικές υπηρεσίες, όπως προγράμματα θεραπείας οικογένειας και ζεύγους, συμβουλευτικής γονιών και παιδιών. Ταυτόχρονα, παλεύουμε για την οικονομική στήριξη των διαζευγμένων γονιών, με φοροελαφρύνσεις, με επιδόματα. Στην αντίληψή μας απόλυτη προτεραιότητα έχουν οι σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες των παιδιών για την ολόπλευρη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή τους.
Κάτι τελευταίο που θα θέλατε να μοιραστείτε με τις ψηφοφόρους; Θα έπρεπε να είναι αισιόδοξες, ακόμη και σε μία τόσο δύσκολη συγκυρία; Είναι ιδιαίτερα σημαντικές οι εκλογές του Μάη 2023;
Κάθε εργαζόμενη, άνεργη, αυτοαπασχολούμενη, μισθωτή, επιστήμονας, νέα γυναίκα, μπορεί να αντλήσει δύναμη, ελπίδα, αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση, δείχνοντας εμπιστοσύνη στο σύνθημα “Μόνο ο λαός μπορεί να σώσει το λαό στο δρόμο της ανατροπής» που γεννήθηκε μέσα σε καθημερινούς, σκληρούς αγώνες των εργαζομένων, στους οποίους έχει πρωτοστατήσει το ΚΚΕ. Η σύνθεση της επόμενης κυβέρνησης, ως προδιαγεγραμμένα αντιλαϊκή, δεν συνιστά δίλημμα. Κρίσιμο είναι να αναδειχθεί ένα δυνατό ΚΚΕ μέσα από ένα δυνατό εργατικό, λαϊκό κίνημα με την ευρεία συμμετοχή γυναικών και να είναι αδύναμα τα αστικά κόμματα και τα κόμματα-δορυφόροι τους. Η πραγματικότητα είναι ότι οι εκμεταλλευτές των εργαζομένων, του λαού, της νεολαίας και τα κόμματά τους θα τρομάξουν μόνο από ένα δυνατό ΚΚΕ.
Το ζητούμενο είναι κάθε γυναίκα που οργίζεται με τις κοινωνικές διακρίσεις σε βάρος της να πρωταγωνιστήσει στον αγώνα για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση των γυναικών, για να σπάσει ο “φαύλος κύκλος” της εκμετάλλευσης, της βίας, της ανισοτιμίας. Είναι πρωταρχικής σημασίας να δυναμώσει η σπίθα της οργάνωσης, της αγωνιστικής διεκδίκησης σε κάθε χώρο δουλειάς με κριτήριο τις σύγχρονες ανάγκες μας. Και στις βουλευτικές εκλογές να σταλεί το μήνυμα ότι δυναμώνει το ρεύμα των αγωνιστριών που δεν υποτάσσεται στο ρεαλισμό της βαρβαρότητας, δεν παζαρεύει πόσα λιγότερα θα χάσει. Αυτή τη μεγάλη ευθύνη αναλαμβάνει το ΚΚΕ για να “ανοίξουμε παράθυρα στο μέλλον”, σε μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση.
