Περπατώντας στην Πανεπιστημίου με τον Martin Knuijt

Η Ανάκτηση της Κεντρικότητας και η Κοινωνική Προσαρμογή
Ο καθηγητής του ΕΜΠ, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, επικεφαλής της ομάδας που προετοίμασε τον διαγωνισμό του Rethink Athens είχε τονίσει όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το πρόγραμμα (σχεδόν δύο χρόνια πριν) την «επιτακτική ανάγκη ιδεολογικής ανάκτησης της κεντρικότητας». Ακούγεται βαρύγδουπο όμως είναι πέρα για πέρα αληθινό, ειδικά αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του στοιχεία όπως η μείωση του πληθυσμού της περιφέρειας Αττικής κατά 5.7% τη δεκαετία 2001-2011 και του Δήμου Αθηναίων σχεδόν 20% την  ίδια περίοδο (σε απόλυτα νούμερα σχεδόν 140.000 άνθρωποι έφυγαν μακριά από το κέντρο τα πρώτα δέκα χρόνια του 21ου αιώνα). Μια περίοδο που όλοι φωνάζουν για τόνωση του κέντρου, όμως τα συμβολικά κτίρια απομακρύνονταν το ένα μετά το άλλο από την έκτασή του (με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Υπουργείο Παιδείας και το Υπουργείο Γεωργίας).
«Είχαμε και στο Ρότερνταμ παρόμοιο πρόβλημα, κανείς δεν ήθελε να ζήσει στο κέντρο παρότι όλοι κυκλοφορούσαν ή περνούσαν απ’ αυτό. Είχε αναπτυχθεί ένα ρεύμα προς την περιφέρεια της πόλης. Τα κέντρο μια πόλης όμως πρέπει να είναι ενεργό. Λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός.

Δεν είμαι υποστηρικτής του zoning, να σχηματίζονται δηλαδή περιοχές με συγκεκριμένο χαρακτήρα (νυχτερινή ζωή, καλλιτεχνική δραστηριότητα κτλ.). Προτιμώ το μοντέλο των μικτών χρήσεων, μια ζωντανή πόλη πρέπει να λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα – 7 ημέρες την εβδομάδα. Η διάδραση της κατοικίας με το εμπόριο και τη διασκέδαση είναι που κάνει μια πόλη γοητευτική. Λείπει αυτό από την Αθήνα. Στο Κολωνάκι και την Πλάκα υπάρχει μια καλή ισορροπία, αλλά όσο πλησιάζεις στην Ομόνοια το πράγμα χειροτερεύει.

Είναι πολύ σημαντικό να σταθούμε στο κομμάτι της κατοικίας και να προσελκύσουμε κόσμο στο κέντρο. Ίσως είναι καλό να δημιουργηθούν κίνητρα, ειδικά για τους πιο ανοιχτόμυαλους νέους, οι οικογένειες ούτως ή άλλως πείθονται πιο δύσκολα να εγκαταλείψουν τα προάστια. Κι εδώ υπάρχει το διεθνές παράδειγμα της παλιάς συνοικίας  της Μόσχας που όχι μόνο έγινε ελκυστική αλλά σταδιακά και πολύ ακριβή, κάτι που ασφαλώς δε θέλουμε εδώ. Γιατί όπως έχω πει ξανά δεν είναι σκοπός μας να μετατραπεί η περιοχή ανάπλασης σε ελιτίστικο βουλεβάρτο. Θα ήταν κρίμα κάτι τέτοιο.

Βλέποντας κανείς τις μακέτες της έκθεσης ή το συνοδευτικό  video δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν η σημερινή άσχημη εικόνα να έχει αντικατασταθεί σε 2.5 χρόνια, στο τέλος του 2016, από μια αντίστοιχη ειδυλλιακή (σχετικά προσγειωμένη είναι η αλήθεια αν κρίνουμε από τα μεγάλεια του παρελθόντος, βλέπε Αθεμπίγιο – Ελληνικό). Πώς οι σύριγγες θα γίνουν ακακίες; «Προφανώς μια ανάπλαση σαν το Rethink χρειάζεται και κοινωνικές προσαρμογές σε μια πόλη που ταλαιπωρείται από τα ναρκωτικά και την πορνεία. Πάλι θα αναφερθώ στη διεθνή πρακτική, σε κάτι πολύ οικείο μάλιστα σε μένα. Ανάλογο σοβαρό θέμα αντιμετώπιζαν στο Ρότερνταμ και συγκεκριμένα στον σταθμό που τρένου όπου τζάνκις ενοχλούσαν συνεχώς τους ταξιδιώτες. Η προσέγγισή τους  εκεί ήταν συνολική. Δεν τους κυνήγησαν απλά μέσω των αρχών, αλλά εκπόνησαν ένα πολύ σοβαρό πρόγραμμα χορήγησης μεθαδόνης, ενώ παράλληλα ανέπτυξαν τους μηχανισμούς επανένταξης. Ακόμα και την ίδια την περιοχή γύρω από τον σταθμό τη δούλεψαν έτσι ώστε να υπάρχει δραστηριότητα και να μην είναι απομονωμένη άρα ιδανική για παραβατική συμπεριφορά. Όλα αυτά δε γίνονται από μέρα σε μέρα, θέλει χρόνο κι επιμονή».

Η Αθηναϊκή Ευθύνη
Η πιο ισχυρή κριτική που έχουν δεχθεί τα δύο προγράμματα είναι ότι τελικά επιβλέπονται από ξενους αρχιτέκτονες που χωρίς αμφιβολία έχουν τις καλύτερες προθέσεις και τα πλέον επαγγελματικά παράσημα, όμως δεν είναι γνωστές της ελληνικής πραγματικότητας. Πολιτική αστάθεια, προγραμματική ασυνέχεια, νέες προτεραιότητες που επιβάλλει η κρίση, μικροπολιτικές σκοπιμότητες, διαπλοκή, διαφθορά – μικρά τουύβλα που χτίζουν το τείχος με το οποίο μοιραία τρακάρει κάθε προσπάθεια αστικής παρέμβασης. Ο Knuijt δεν δείχνει να τα υπολογίζει όσο εμείς. «Ήμασταν αποφασισμένοι να πετύχουμε κάτι καλό για την Αθήνα και καταφέραμε να ανταποκριθούμε στις προθεσμίες που ήταν απίστευτα ασφυκτικές. Ξέρετε μερικές φορές αυτό είναι καλό, γιατί σε κάνει πιο πρακτικό κρατώντάς σε σε εγρήγορση. Δε θέλω να γίνομαι δραματικός, όμως η κατάσταση της Αθήνας είναι σχεδόν «ή τώρα ή ποτέ» κι αυτό ασφαλώς μεγαλώνει την ευθύνη καθενός που εμπλέκεται. Αντιλαμβάνομαι από αυτά που ακούω ότι υπάρχει δυσπιστία για τα μεγάλα έργα ίσως και λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων (βέβαια μην ξεχνάμε ότι αυτό συμβαίνει παντού, στο Λονδίνο η ολυμπιακή κληρονομιά είναι ήδη debate), εδώ όμως μιλάμε για κάτι διαφορετικό, για μια επένδυση στο κέντρο της πόλης.
Η επομένη φάση είναι φυσικά η εκτέλεση του έργου. Τον Απρίλιο νομίζω θα ξέρουμε ποιος θα είναι ο κατασκευαστής. Υπάρχει το momentum γιατί όλοι έχουν καταλάβει, ανάμεσά τους και οι πολιτικοί απ’ όσο γνωρίζω, ότι ο κόσμος χρειάζεται ελπίδα.

Είμαι αρκετά αισιόδοξος ότι όποια πολιτική κατεύθυνση και να πάρει η χώρα σας, όλοι έχουν καταλάβει ότι το θέμα της Αθήνας επείγει. Νομίζω μάλιστα  ότι είναι πολύ σημαντικό τέτοια έργα να παίρνουν μια οικουμενική διάσταση, να ενισχύεται η αντίληψη ότι η κοινωνία κάνει πράγματα όλη μαζί πέρα από κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές διαφορές. Η μπάλα είναι ακριβώς πριν τη γραμμή του τέρματος, κάποιος πρέπει να τη βάλει γκολ».

H έκθεση «Rethink Athens: Η Αθήνα στο κέντρο» φιλοξενείται από τις 19 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 10 Μαρτίου 2014 από τις 9 το πρωι ως τις 9 το βράδυ στη Στοά Αρσακείου.