Με το που μπαίνεις στο σπίτι του Θανάση Βέμπου αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις να κάνεις με έναν άνθρωπο που αγαπά το διαφορετικό, το ανοίκειo, αυτό που θα δεις μόνο αν το αναζητήσεις. Στους τοίχους πολλές, πάρα πολλές φωτογραφίες από ταξίδια στα πιο απίθανα μέρη του κόσμου. Νησί του Πάσχα, Παταγονία, Καμπότζη, Αιθιοπία είναι μερικά ενδεικτικά μέρη που έχει επισκεφτεί. Τι άλλο μπορείς να δεις στο σαλόνι του; Μια σειρά από παγκόσμια σύμβολα, σπείρα, σταυρός, κύκλος, που επαναλαμβάνονται σε διάφορες πολιτισμούς καθώς και μια μακέτα που έχει φτιάξει ο ίδιος και απεικονίζει την προσελήνωση του «Απόλλων 11» . Άλλωστε ο Θανάσης Βέμπος, δημοσιογράφος, ερευνητής, συγγραφέας, μεταφραστής και ταξιδιώτης αγαπά πολύ το διάστημα. Τι άλλο όμως αγαπά; Ας αφήσουμε τον ίδιο να μας τα πει.
Έχω γράψει μια σειρά άρθρων με θέμα τον παροντισμό. Παροντισμός είναι η εσφαλμένη τάση να κρίνουμε το παρελθόν με κριτήρια του παρόντος. Φαντάσου τι θα λένε σε πενήντα χρόνια για πολλά πράγματα που σήμερα τα θεωρούμε «θέσφατα», «σωστά» και «λογικά». Έχω γράψει λοιπόν μεταξύ άλλων για το πώς θεωρούνταν παλιά οι gay ανώμαλοι ή και άξιοι εκτέλεσης ή πώς έβλεπαν παλιά τους τουρίστες που τους χαρακτήριζαν αλήτες, μαλλιάδες ή για το πώς αντιμετώπιζαν τον ροκ ‘ν’ ρολ σαν πηγή διαφθοράς της νεολαίας ή που έσφαζαν τις φάλαινες και τα δελφίνια στις ελληνικές θάλασσες. Μέσα σε όλα αυτά έγραψα ένα άρθρο για το πώς παρουσιάζονταν οι δολοφονίες και τα φρικιαστικά δυστυχήματα στα πρωτοσέλιδα. Τα έδειχναν όλα κανονικά, κομμένα χέρια, πόδια. Tώρα έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, το σχεδόν οργουελικό που στο αστυνομικό δελτίο δεν έχουμε καμία πληροφορία. Όταν κάποιος καταδικάζεται δεν είναι πια ο «20χρονος αλλοδαπός», ο «45χρονος δράστης», «ο πασίγνωστος δικηγόρος», η «52χρονη», έχει όνομα και ταυτότητα. Αυτό που συμβαίνει είναι λογοκρισία εν ονόματι του καρκίνου της πολιτικής ορθότητας. Όλα πρέπει να είναι ανώδυνα άχρωμα και ουδέτερα. Μην κουνάτε τη βάρκα, μην ταράζετε τα νερά. Θα προσβάλλετε, θα θίξετε, θα θέσετε σε κίνδυνο, θα απειλήσετε, θα καταπιέσετε, θα υπονομεύσετε, θα τρομοκρατήσετε. Η απόκρυψη των προσωπικών δεδομένων έχει νόημα όταν υπάρχει ακόμη το κριτήριο της αθωότητας. Βέβαια τότε ήταν στο άλλο άκρο, μόνο το τηλέφωνο του δράστη δεν έγραφαν.
Οι παλιές εφημερίδες είναι χρονομηχανές. Δεν είναι μόνο η ίδια η είδηση που θα διαβάσεις το γεγονός. Είναι πώς το έγραφαν, με ποια διατύπωση, τα τυπογραφικά στοιχεία, οι εικόνες. Κι αν επί μήνες ξεφυλλίζεις σώματα εφημερίδων μπαίνεις ουσιαστικά και στην εποχή. Δηλαδή την περίοδο που ερευνούσα εντατικά μου ερχόταν ξανά η καθαρεύουσα στο μυαλό, την οποία είχα διδαχθεί αλλά είχα ξεχάσει, έφτασα μάλιστα μέχρι και κάποιες στιγμές να σκέφτομαι σε καθαρεύουσα αφού κάθε μέρα διάβαζα σε αυτήν.
Έχω μια εμμονή με τον χρόνο και την αντίληψή του. Όλοι άλλωστε θέλουν να ταξιδέψουν στον χρόνο. Εγώ ανακάλυψα ότι ο μοναδικός τρόπος για να το καταφέρω αυτό είναι να μελετήσω μια εποχή και να μπω σε αυτή μέσω των πραγμάτων που την χαρακτήριζαν. Έχουν γίνει και πειράματα πάνω σε αυτό. Αν φτιάξω το σπίτι μου και το επιπλώσω σαν να είναι 1870, και ντύνομαι κι εγώ έτσι και κάθομαι και κάνω ό,τι θα έκανε ένας άνθρωπος του 1870 μέσα στο σπίτι του θα μεταφερθώ σε εκείνη την εποχή. Δεν εννοώ βέβαια ότι θα ανοίξεις την πόρτα σου και θα βρεθείς στο 1870 αλλά θα νιώθεις πράγματα τα οποία με τις σημερινές συνθήκες δεν θα ένιωθες. Και με το μέλλον έχω εμμονή αλλά επειδή για αυτό δεν έχω στοιχεία απλώς το «οραματίζομαι».
Στο βιβλίο μου το «Πνεύμα του Χρόνου» παρουσιάζω την ιστορία του παραφυσικού μέσα από τα μάτια της ελληνικής κοινωνίας, δηλαδή μέσα από πρωτοσέλιδα, αφιερώματα, ρεπορτάζ και ειδησεογραφία, από το 1830 ως το 1990. Όταν μιλάω για παραφυσικό στην Ελλάδα εννοώ από τα φαντάσματα και τα στοιχειώματα, μέχρι τα μέντιουμ, την παραψυχολογία και τα UFO. Μου έκανε εντύπωση ότι ειδικά την περίοδο του Μεσοπολέμου αντιμετώπισαν το ζήτημα των παραψυχολογικών φαινομένων με πολύ μεγαλύτερη σοβαρότητα και ρεαλισμό από ότι σήμερα. Ο μεσοπόλεμος ήταν μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, ήταν μάλιστα ενεργός ο Άγγελος Τανάγρας που είχε κάνει πολλές έρευνες. Γινόταν μια μεθοδευμένη προσπάθεια αποκωδικοποίησης όλων των «περίεργων» φαινομένων μέσω της επιστήμης.
Γιατί ενδιαφέρομαι για το παραφυσικό; Δεν υπάρχει απάντηση, ούτε εξήγηση. Σε άλλους αρέσει πχ πολύ η φέτα και άλλοι την απεχθάνονται. Πάντως με τα χρόνια κατάλαβα ότι κάποια ερωτήματα που είχα θέσει ήταν λάθος πχ. «Πού είναι οι εξωγήινοι και γιατί δεν έρχονται εδώ πέρα;» Αν δεχτούμε ότι υπάρχουν άπειρες διαστάσεις, που είναι κάτι που η επιστήμη το αποδέχεται, δεν χρειάζεται ο ‘άλλος’ να διανύσει την απόσταση ανάμεσα στο Σείριο και τη Γη και να έρθει με δισκοειδές διαστημόπλοιο σώνει και καλά. Κάπου είναι ανθρωποκεντρικά όλα αυτά και αυτό φαίνεται και στην αντίληψη μας για τους εξωγήινους που τους παρουσιάζουμε με δυο μάτια, με κεφάλι, με ομιλία. Συνεπώς θα έπρεπε να υπάρχει μια ευρύτερη αντίληψη των πραγμάτων, που να λαμβάνει υπόψη διαφορετικές παραμέτρους, πχ άλλες διαστάσεις, άλλη αντίληψη. Δεν μιλάμε απαραίτητα για εξωγήινους. Υπάρχει ένα σύμπαν που μπορούν να συμβούν τα πάντα. Το θέμα είναι: θα τα αναγνωρίσεις; Στο περίφημο πρόγραμμα SETI για την αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης προσπαθούσαμε να εντοπίσουμε τους εξωγήινους μέσω ραδιοσημάτων. Γιατί απαιτούμε να αντιληφθούν τον δικό μας τρόπο επικοινωνίας; Εδώ δεν μπορούν να συνεννοηθούν δύο κράτη μεταξύ τους και γίνεται πόλεμος. Και θέλουμε να συνεννοηθούμε με τους εξωγήινους.
Ταξιδεύω μόνος μου σε περιοχές του πλανήτη που έχουν ένα ιδιαίτερο αρχαιολογικό, και όχι μόνο, ενδιαφέρον. Έχω πάει δέκα ημέρες στο Νησί του Πάσχα, δυστυχώς είναι πανάκριβα και δεν είχα δυνατότητα να μείνω πιο πολλές ημέρες. Εκεί γνώρισα κι έναν Ελβετό που ήξερε ελληνικά. Ήταν ένα ταξίδι που έκανα το 2006. Πήγα αρχικά στο Λα Πας της Βολιβίας, μέσω Περού από Βαρκελώνη, μετά με λεωφορεία βρέθηκα στο Ορούρο και ύστερα πέρασα τις Άνδεις και κατέβηκα στη Χιλή, στην έρημο Ατακάμα. Διέσχισα τη Χιλή περνώντας από διάφορες πόλεις και έφτασα στο Σαντιάγκο κι από εκεί στο νησί Τσιλοέ στην Παταγονία, ξαναγύρισα Σαντιάγο κι από εκεί στο Νησί του Πάσχα. Είναι ένα νησί στη μέση του πουθενά στο μέγεθος της Τζιας, με τρία ηφαίστεια. Η κοντινότερη κατοικημένη στεριά είναι στα 3.000 μίλια, δεν έχει λιμάνι και γι’ αυτό έχει ακόμη πρόβλημα με τα πλοία. Είναι πλέον πολύ τουριστικά αξιοποιημένο, αλλά αυτό είναι μια ιστορία των τελευταίων τριάντα χρόνων. Παλαιότερα, οι Χιλιανοί είχαν τους ντόπιους μαντρωμένους, τους άφηναν να δουλεύουν και να κυκλοφορούν κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά όχι το βράδυ. Αυτό συνεχίστηκε σχεδόν μέχρι το 1960 όπου άρχισαν να διαμαρτύρονται οι επισκέπτες ερευνητές και τελικά οι ντόπιοι απέκτησαν την ελευθερία τους. Όταν βρέθηκα εκεί ένιωσα όπως νομίζω ότι ένιωσε ο Gauguin στις νότιες θάλασσες.
Τα περισσότερα ταξίδια μου διαρκούν ένα μήνα. Παίρνω τον οδηγό του Lonely Planet και με βάση αυτόν καταστρώνω διαδρομή. Μένω αρκετά πιστός στο πρόγραμμα για να προλάβω να κάνω αυτό που θέλω αλλά στην πορεία προκύπτουν και έκτακτα. Σε αυτά τα ταξίδια ένιωσα πράγματα που δεν είχα ξανανιώσει και έμαθα πράγματα για τον εαυτό μου. Κοίτα, όταν είσαι μόνος σου -ούτε κινητό δεν είχα μαζί-, σε μια ξένη κουλτούρα, σε όχι και τόσο συμβατικούς τουριστικούς προορισμούς, δηλαδή όχι στο Παρίσι αλλά σε ένα χωριό της Καμπότζης, σε άλλον πολιτισμό, σε άλλη γλώσσα αναρωτιέσαι για το ποιος είσαι και τι κάνεις. Ξέρεις ότι δεν μπορείς να είσαι συνέχεια με αυτούς που σου μοιάζουν και με τους οποίους μιλάς την ίδια γλώσσα, αν το κάνεις αυτό νιώθεις ότι αυτοϋπνωτίζεσαι. Όταν βλέπεις διαφορετικά πράγματα μαθαίνεις να βλέπεις τα πράγματα διαφορετικά. Δοκιμάζεις την υπομονή σου, την αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία σου, τις δυνάμεις σου, το φόβο σου. Όταν δεν φοβάσαι να δοκιμάσεις μόνο εποικοδομητικές μπορεί να είναι οι εμπειρίες σου. Αν φοβάσαι κάτσε σπίτι σου. Άσε που αν φοβάσαι ότι θα πάθεις κάτι τότε το παθαίνεις. Αυτοί που συνεχώς αγχωνόντουσαν αν θα τους κλέψουν, ε αυτοί ήταν τελικά που έπεφταν θύματα κλοπής. Έχω πάει σε πολλά μέρη, δεν έχω πάθει ποτέ τίποτα. Έτρωγα από παντού αρκεί να ήταν βρασμένα, ψημένα. Τα πιο ωραία αν και περίεργα φαγητά τα έχω δοκιμάσει στην Καμπότζη, στο Λάος και το Βιετνάμ.
Έχω βέβαια νιώσει και εγώ ανασφάλεια σε κάποιες χώρες. Στην Νικαράγουα και στην Ονδούρα υπήρχε κάτι το πολύ απειλητικό στην ατμόσφαιρα, λόγω εγκληματικότητας. Βασικό είναι να μάθεις να συμπεριφέρεσαι και να μη δίνεις στόχο. Στην Ιορδανία και στη Συρία με κοιτούσαν όλοι επειδή είχα μακρύ μαλλί όταν πήγα ή στο Λίβανο ήταν επικίνδυνο γιατί υπήρχαν νάρκες. Στην Αιθιοπία με έπαιρναν από πίσω γιατί σε κάποιες περιοχές ο λευκός ήταν αξιοθέατο και ήθελαν να με δουν, να με αγγίξουν. Στην Καμπότζη ήμουν τουριστικός στόχος και γι’ αυτό φορούσα γυαλιά ηλίου ακόμη και το βράδυ γιατί άπαξ και κάνεις οπτική επαφή με κάποιον την πάτησες, δε θα σε αφήσουν σε ησυχία.
Το βιβλίο του Θανάση Βέμπου «Το πνεύμα του χρόνου, όψεις του παραφυσικού στην Ελλάδα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος.
Angkor Wat στην Καμπότζη, το μεγαλύτερο θρησκευτικό μνημείο του κόσμου
Μπροστά απο μερικά αινιγματικά πέτρινα δοχεία στο περίφημο Πεδίο των Κανατιών (Plain of Jars) στο Λάος.
Κοριτσάκια Ινουΐτ, στο Κούλουσουκ της Γροιλανδίας.
