Μπορεί το 3D Modelling, το geolocation και η εξόρυξη δεδομένων να στήσουν ένα «τοίχο πειστηρίων» απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση και κάθε ευρωπαϊκή κυβέρνηση που επικαλείται εντελώς υποκριτικά τη χάρτα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ την ίδια στιγμή επιδίδεται -ή απλά κλείνει τα μάτια- απέναντι σε φονικές πρακτικές; Η ανεξάρτητη ερευνητική ομάδα των Forensic Architecture, με έδρα το Λονδίνο και συγκεκριμένα το Πανεπιστήμιο Goldsmiths, έγινε γνωστή στην Ελλάδα όταν στοιχειοθέτησε ολοκληρωμένη τεχνική έκθεση οπτικοακουστικού υλικού για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και αργότερα έριξε φως στην υπόθεση για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου. Τώρα, δημοσίευσε μια διαδραστική πλατφόρμα, όπου επαληθεύει και χαρτογραφεί περισσότερες από 1.000 υποθέσεις που αφορούν την απέλαση 27.464 ατόμων, αποδεικνύοντας τη συστηματική και ευρεία φύση της πρακτικής των pushbacks και αποδεικνύοντας την ενοχή συγκεκριμένων σκαφών της Ελληνικής Ακτοφυλακής και της FRONTEX.
Ο Στέφανος Λεβίδης, ερευνητής στη Forensic Architecture, μίλησε στην Popaganda λίγο μετά την δημοσίευση της έρευνας όπου ήταν επικεφαλής. «Το Αιγαίο Πέλαγος, παγκόσμιο σύμβολο φιλοξενίας και κινητικότητας, δείχνει εδώ τη σκοτεινή του πλευρά. Έχει σφραγιστεί και μετατραπεί σε όπλο, σε μεταφορική ταινία για ανθρώπους των οποίων η ζωή ζυγίζεται διαφορετικά στις παρυφές της Ευρώπης. Ως πολίτες της Ελλάδας και της Ευρώπης, απαιτούμε να σταματήσει άμεσα αυτή η σκληρή πρακτική. Έχουμε δει αρκετά», είχε δηλώσει σχετικά για την εξαιρετικά υπολογισμένη θανατηφόρα πρακτική των επαναπροωθήσεων και συγκεκριμένα της παγκόσμιας ελληνικής πρωτοτυπίας των drift-backs.
Τόσο καιρό γίνεται λόγος στη δημόσια σφαίρα περί “pushbacks” προσφύγων, προσφυγισσών και αιτούντων άσυλο. Τώρα, με την δημοσίευση της πολύμηνης έρευνάς σας, διαβάζουμε τον όρο “drift-backs”. Ποια η διαφορά; Είναι ένας όρος που εισαγάγουμε εμείς, είναι ένας νέος όρος. Τα drift-backs είναι pushbacks. Εκεί που θέλουμε να δώσουμε έμφαση εμείς είναι το γεγονός ότι τα pushbacks στο Αιγαίο γίνονται με τη βοήθεια της θάλασσας. Παρατάνε δηλαδή ανθρώπους στη μέση τους πελάγους για να τους μεταφέρουν τα θαλάσσια ρεύματα προς την Τουρκία. Αυτό συμπεριλαμβάνει πολλές ώρες έκθεσης στο θαλάσσιο περιβάλλον του Αιγαίου που από μόνο του ελλοχεύει κινδύνους και είναι ένας τρόπος να κάνει τη βρώμικη δουλειά η Ελληνική Ακτοφυλακή χωρίς να βρεθεί η ίδια σε τουρκικά ύδατα. Αυτό ξεκίνησε να συμβαίνει 1η Μαρτίου 2020, προφανώς γιατί οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι πολύ πιο τεταμένες και δεν θέλει η Ελληνική Ακτοφυλακή να μπει στην Τουρκία και να τραβήξει ένα σκάφος μέχρι κοντά τα τουρκικά παράλια. Προτιμούν να αχρηστεύσουν τη μηχανή ή να την αφαιρέσουν ή να πάρουν τους ανθρώπους και να τους φορτώσουν σε σχεδίες. Έχουμε ένα παράδοξο εδώ. Εξοπλισμός για διάσωση, όπως οι σωσίβιες λέμβοι, χρησιμοποιούνται για να αρνηθεί η ασφάλεια και η διάσωση στους ανθρώπους που την χρειάζονται. Η βία της Ακτοφυλακής συνεχίζεται από την βία που ελλοχεύει όταν μετατρέπουν σε όπλο τη θάλασσα.
Συγγενής ενός ατόμου που πνίγηκε στα ανοιχτά της Ρόδου μαζί με άλλα πέντε άτομα τον Ιανουάριο του 2021 δείχνει φωτογραφίες των εξαφανισμένων κατά τη διάρκεια βιντεοσκοπημένης συνέντευξης στην Αθήνα λίγες μέρες μετά το περιστατικό. Οι επιζώντες της ομάδας απωθήθηκαν και οι έξι θάνατοι δεν καταγράφηκαν ποτέ από τις ελληνικές αρχές. (Forensic Architecture/Forensis, 2022)
Διαβάζω ότι χρησιμοποιήσατε υλικό από τους ίδιους τους αιτούντες άσυλο, διάφορα συστήματα παρακολούθησης και ακτιβιστικές οργανώσεις, το Alarm Phone και το Aegean Boat Report, καθώς και τη βάση δεδομένων κοινής αίτησης αναφοράς επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής FRONTEX, τον ιστότοπο της Τουρκικής Ακτοφυλακής και τα αποτελέσματα έρευνας ανοιχτού κώδικα. Θες να μου μιλήσεις λίγο περισσότερο για τις πηγές απ’ όπου αντλούσατε τα δεδομένα σας και για τη μεθοδολογία που ακολουθήσατε; Δουλέψαμε με τρεις βασικές πηγές, αρκετές δευτερεύουσες. Η κύρια πηγή μας ήταν η Τουρκική Ακτοφυλακή. Επίσης, έδεσαν πολλές υποθέσεις που λαμβάνουν στοιχεία, δηλαδή GPS location, φωτογραφίες και βίντεο, χάρη στις οργανώσεις που μιλάνε απευθείας με τους πρόσφυγες όταν αυτοί βρίσκονται σε ανάγκη μέσα στη θάλασσα, δουλειά που κάνει το Aegean Boat Report. Ή αφού φτάνουν στην Ελλάδα και κρύβονται στα παράλια νησιών. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο, ελέγχονται από πολλές οπτικές γωνίες. Μπορούμε να εντοπίσουμε ένα γκρουπ στα παράλια της Σάμου, για παράδειγμα, και μετά να τους ξαναβρούμε κοντά στις τουρκικές ακτές σε μια σχεδία και να τους παραλαμβάνουν οι Τούρκοι από τη θάλασσα. Οπότε, μπορείς να τεκμηριώσεις πια ότι είχαν βρεθεί σε ελληνικό έδαφος και μετά βρέθηκαν σε τουρκικό, επειδή όλες τις πηγές τις περάσαμε δύο και τρεις φορές σε πολλές διαδικασίες επαλήθευσης.
Η τρισδιάστατη μοντελοποίηση επέτρεψε στους ερευνητές και τις ερευνήτριες να πλοηγηθούν μεταξύ διαφορετικών πρακτικών που παρουσιάζουν τα ίδια σκάφη της ακτοφυλακής και μοντέλων σωσίβιας σχεδίας – εδώ ένα περιπολικό Lambo-57 και σχεδίες που κατασκευάστηκαν από την ελληνική εταιρεία Lalizas και αγοράστηκαν από το Λιμενικό Σώμα με χρηματοδότηση της ΕΕ. (Forensic Architecture/Forensis, 2022)
Πώς εξασφαλίζετε την εγκυρότητα των πηγών αυτών; Επειδή γνωρίζουμε το γεωπολιτικό παιχνίδι που παίζεται στο Αιγαίο και δεν είμαστε αφελείς, ξέρουμε τα κίνητρα της Τουρκικής Ακτοφυλακής και για ποιο λόγο δημοσιεύουν αυτές τις φωτογραφίες, τις περάσαμε από πολύ πιο ψιλό κόσκινο. Δεν τις παίρνουμε ποτέ τοις μετρητοίς. Ψάχνουμε στοιχεία στο βάθος της φωτογραφίας, όπως λόφοι, τερέν, οικισμοί, κτίσματα, δρόμοι, για να καταλάβουμε που έχουν τραβηχτεί. Έχουμε φωτογραφίσει πια όλες τις ακτές του Αιγαίου και καταλαβαίνουμε όταν βλέπουμε ένα λοφάκι ή ένα ακρωτήριο, που βρίσκεται και μπαίνουμε στο αντίστοιχο software, το ελέγχουμε και το ταυτοποιούμε.
Δε νομίζω ότι τους πιστεύει κανείς πια. Δεν αρκούν πλέον οι γενικόλογες δηλώσεις.
Κοιτάξαμε άλλα πράγματα, όπως η φορά του ανέμου και των κυμάτων κι αν ταυτίζεται με τη μέρα που αναφέρεται στο report της Ακτοφυλακής ότι βρέθηκαν, αν οι καιρικές συνθήκες ήταν ίδιες, αν βρέχει, αν δεν βρέχει, τι εξοπλισμός χρησιμοποιείται. Πολλά γκρουπ βγάζουν φωτογραφίες όταν κρύβονται στα ελληνικά νησιά, στα οποία έχουν καταφέρει να φτάσουν. Μετά, βλέπεις ανθρώπους με τα ίδια ρούχα, με τα ίδια τατουάζ, τον ίδιο αριθμό γυναικών, αντρών και παιδιών. Μπορείς να δεις σε μια ομάδα, κάποιος να φοράει καπέλο και δεν μιλάμε για ένα άτομο μόνο, αλλά για συνδυασμό ατόμων. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δύο άτομα φοράνε το ίδιο t-shirt. Όχι, είναι ακριβώς ίδιος ο ρουχισμός από γκρουπ που βλέπουμε στην Ελλάδα σε γκρουπ που βλέπουμε στην Τουρκία.
Μια ομάδα ανθρώπων που κρύβονται στις βόρειες ακτές του νησιού της Λέσβου (δεξιά) στις 19 Αυγούστου 2021 και αργότερα παρασύρονται σε δύο σωσίβιες σχεδίες νότια της Λέσβου στις 20 Αυγούστου 2021. (Forensic Architecture/Forensis, 2022)
Είναι αρκετά τα στάδια για να είμαστε σε θέση να καταλήξουμε σε αυτά τα συμπεράσματα. Πρέπει να πω ότι από τις 1.018 υποθέσεις στην πλατφόρμα, υπάρχουν οι verified και οι documented υποθέσεις, πάνω από 600 υποθέσεις είναι 1000% έγκυρες. Σε άλλες 300 και παραπάνω είναι εξαιρετικά πιθανό να μιλάμε για pushback, αλλά δεν είμαστε σε θέση να το τεκμηριώσουμε, πέρα από αυτό που βλέπουμε στη φωτογραφία. Για να σου δώσω ένα παράδειγμα, βλέπεις πλωτές σχεδίες ακριβώς ίδιες με αυτές που έχεις στις τεκμηριωμένες υποθέσεις, βλέπεις ανθρώπους να τους μαζεύει η τουρκική ακτοφυλακή από σημείο όπου έχουν γίνει πολλές επαναπροωθήσεις ακόμα, αλλά είναι νύχτα, δεν βλέπεις τον περιβάλλοντα χώρο και δεν μπορείς να πεις με σιγουριά πού έχει τραβηχτεί. Αυτή είναι μια documented υπόθεση.
Κόντρα σε όλες τις έρευνες, δημοσιογραφικές και μη, που έχουν δημοσιευτεί τον τελευταίο καιρό σε διεθνή μέσα και ελάχιστα εγχώρια, η ελληνική κυβέρνηση συνεχίζει αρνείται συστηματικά ότι γίνονται επαναπροωθήσεις. Πώς το σχολιάζετε αυτό; Είναι κωφές αυτές οι αρνήσεις. Έχει εξαντληθεί ο χρόνος. Δε νομίζω ότι τους πιστεύει κανείς πια. Η πλατφόρμα που δημοσιεύουμε σήμερα, η οποία ακολουθεί άλλα πολλά δημοσιεύματα, -δεν είμαστε οι πρώτοι που μιλάμε για αυτό το φαινόμενο- , ορθώνει έναν τοίχο πειστηρίων ενάντια στις αρνήσεις, το “burden of proof”, όπως λέμε στα αγγλικά. Είναι πλέον στα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης και της Ακτοφυλακής να αποδείξουν ότι δεν γίνονται. Αν θεωρούν ότι τα πειστήρια που παρουσιάζουμε έχουν κενά, ας μπουν στην διαδικασία να ασχοληθούν με τα πειστήρια και να απαντήσουν επί αυτών. Δεν αρκούν πια οι γενικόλογες δηλώσεις περί fake news και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γιατί δε νομίζω ότι το πιστεύει πια κανείς αυτό.
Η πλατφόρμα που δημιούργησαν οι FA επιτρέπει στους επισκέπτες να φιλτράρουν τα περιστατικά ανάλογα με τον τύπο της παράβασης ή τον παράγοντα, εκθέτοντας και χαρτογραφώντας τον τρόπο λειτουργίας των drift-backs και αποδίδοντας την ευθύνη σε συγκεκριμένα σκάφη της Ελληνικής Ακτοφυλακής και της FRONTEX. (Forensic Architecture/Forensis, 2022)
Ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας σε όλη αυτήν την κατάσταση με τα pushbacks; Γιατί καταγράφουν τόσο λεπτομερώς τα περιστατικά; Δεν έχουμε ψευδαισθήσεις ως προς τα κίνητρα. Είναι σαφές ότι η Τουρκία θέλει να φανεί ως ανθρωπιστικός φορέας και η Ελλάδα ως ο παράγων που δεν τηρεί τις διεθνείς συμβάσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δυστυχώς, η Ελληνική Ακτοφυλακή τους δίνει εφόδια για να μπορούν να το κάνουν αυτό. Αν δεις τα δεκάδες χιλιάδες βίντεο που είδαμε εμείς, αυτή είναι η εντύπωση που αποκομίζεις αν δεν γνωρίζεις την πραγματικότητα. Δηλαδή, αντίστοιχα η Τουρκική Ακτοφυλακή πολύ συχνά κοιτάει από την άλλη όταν οι βάρκες αυτές περνάνε κοντά τους. Πιέζουν να περάσουν στην ακτή, να τους παρατάνε και να τους παραδίδουν στα χέρια των λαθρεμπόρων. Δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να αναδείξουμε την Τουρκική Ακτοφυλακή ως τον καλό δρώντα στο Αιγαίο, το κάθε άλλο. Ωστόσο, αυτό που κάνει η Ελληνική Ακτοφυλακή, με εντολή της ελληνικής κυβέρνησης, είναι να τους δίνει εφόδια για να χτίσουν αυτήν την εικόνα. Υπό αυτήν την έννοια είναι επίσης μια διπλωματική ήττα της Ελλάδας όλο αυτό, γιατί τους σερβίρουν ανθρώπους για διάσωση, τους οποίους πρώτα η ελληνική πλευρά έχει χτυπήσει, έχει ληστέψει κλπ. Σε αυτά που ισχυρίζεται η Τουρκική Ακτοφυλακή ότι συμβαίνουν, έχει δίκιο, απλά δεν αναλαμβάνουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης.
Δεν μπορεί να συνεχίζουμε τη ζωή μας στο Αιγαίο, χωρίς να γνωρίζουμε τι συμβαίνει και χωρίς να απαιτούμε να αλλάξει.
Τα ελληνικά media που στέκονται σε όλο αυτό; Πώς θα χαρακτήριζες τον τρόπο που καλύπτουν τα εγχώρια μέσα ενημέρωσης τις επαναπροωθήσεις; Για να σχολιάσω τον τρόπο που καλύπτουν τα media τις επαναπροωθήσεις, πρέπει να τις καλύψουν πρώτα. Είμαι Έλληνας πολίτης, ζω στην Ελλάδα και με οργίζει και με θλίβει το ότι υπάρχει μια νεκρική σιγή γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα. Είναι ελάχιστες οι ομάδες που ασχολούνται με αυτό στην Ελλάδα και είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως ό,τι έχουμε μάθει για τα pushbacks, το έχουμε μάθει ή από τον τοπικό τύπο ή από ξένα μέσα κι αυτό είναι προβληματικό.
Δύο φωτογραφίες από διαφορετικές πηγές (αριστερά: AlarmPhone, δεξιά: Τουρκική Ακτοφυλακή), οι οποίες αποτυπώνουν το ίδιο γεγονός drift-back, νότια της Λέσβου, 9 Αυγούστου 2020. (Forensic Architecture/Forensis, 2022)
Ένα από τα αιτήματά σας ως προς τις φονικές αυτές πρακτικές είναι η λογοδοσία των υπευθύνων και η αποχρηματοδότηση των εθνικών συνοριοφυλάκων και της FRONTEX. Θα ήθελες να μου πεις παραπάνω; Το αίτημα της αποχρηματοδότησης έχει τεθεί και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γιατί δεν μπορείς να συνεχίσεις να χρηματοδοτείς με έναν πακτωλό χρημάτων μια υπηρεσία, ένα agency που παραβιάζει τις θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αξίες που μπορεί εμείς ως πολίτες να χρηματοδοτούμε μια ακτοφυλακή, δηλαδή τη Frontex, η οποία, όταν δεν συμμετέχει στα pushbacks, κοιτάει από την άλλη. Φυσικά, το αίτημα αυτό συνδέεται με μεγαλύτερα αιτήματα παγκοσμίως, όπως το κίνημα Defund the Police και Black Lives Matter στην Αμερική.
Σχετικά με το σκέλος της λογοδοσίας, είδαμε προ ολίγων μηνών ότι ο επικεφαλής της Frontex, Fabrice Leggeri, υπέβαλε την παραίτησή του την επόμενη μέρα μετά από τη δημοσίευση μιας μεγάλης έρευνας από ομάδα διεθνών ΜΜΕ. Θα αναλάβει ποτέ τις ευθύνες κάποιος στην Ελλάδα; Δεν το γνωρίζω αυτό, αλλά το ελπίζω. Περισσότερο από το να παραιτηθεί ένας άνθρωπος που φυσικά θα ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα -και πολλά μπράβο στις ομάδες που το πέτυχαν αυτό-, αυτό που θέλουμε να καταφέρουμε είναι να σταματήσει αυτή η βάρβαρη, βίαιη πρακτική στα σύνορά μας. Δεν μας ενδιαφέρει να παραιτηθεί λόγου χάρη ένας υψηλά ιστάμενος της Ελληνικής Ακτοφυλακής, γιατί είναι προφανές ότι δεν είναι κάτι που σχεδιάζεται από έναν άνθρωπο. Είναι μία κυβερνητική πολιτική, ανομολόγητη, τεράστιας κλίμακας και βαναυσότητας, που πρέπει να σταματήσει. Αυτό είναι το κύριο αίτημα της δουλειάς που δημοσιεύουμε σήμερα.
31/03/2020, 1:21, Λέσβος. Επαληθεύτηκε. 39 αιτούντες άσυλο σε φουσκωτή λέμβο εντόπισε η FRONTEX, αφού αναχαιτίστηκαν από το ελληνικό Λιμενικό Σώμα και βρέθηκαν να παρασύρονται σε 2 σωσίβιες λέμβους της τουρκικής ακτοφυλακής στα ανοιχτά του Ντικιλί.
Η κοινωνία των πολιτών μπορεί να συμβάλλει κάπως στο ζήτημα των drift-backs και των pushbacks. Την βλέπεις ενεργή ή έχει μουδιάσει; Την βλέπω πιο μουδιασμένη απ’ ότι θα έπρεπε, δυστυχώς. Υπάρχει ένα κομμάτι της κοινωνίας που ξέρει τι συμβαίνει, γνωρίζει τι ζητάει και απαιτεί την αλλαγή, όμως είναι κάτι που συμβαίνει εδώ και δύο χρόνια και πρέπει να το διεκδικήσουμε πιο δυνατά και πιο ηχηρά. Ως άνθρωπος που μένει στην Ελλάδα και ζει εδώ, έχω πρόβλημα με αυτό που συμβαίνει, δεν είμαι οκέι. Ντρέπομαι και παραβιάζει τις βασικές δημοκρατικές μου αρχές και τις ανθρώπινες αξίες. Θεωρώ ότι η κοινωνία πρέπει να απαιτήσει να σταματήσουν τα pushbacks με ακόμη πιο ηχηρό τρόπο. Γιατί όλα τα πειστήρια πια είναι εκεί, δεν τίθεται καμία αμφιβολία πλέον για το τι συμβαίνει στα ύδατά μας. Εκεί που θα πάμε να κολυμπήσουμε σε λίγες μέρες, εκεί πνίγονται και επαναπροωθούνται άνθρωποι. Δεν μπορεί να συνεχίζουμε τη ζωή μας στο Αιγαίο, χωρίς να γνωρίζουμε τι συμβαίνει και χωρίς να απαιτούμε να αλλάξει.
Δεν είναι όμως μόνο το Αιγαίο, η Μεσόγειος έχει χαρακτηριστεί ως η πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδός στον κόσμο. Έχουν οι Forensic Architecture μια εικόνα για τι συμβαίνει με τις επαναπροωθήσεις στα υπόλοιπα μεσογειακά παράλια, ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά; Είναι μια πρακτική που δεν αποτελεί ελληνικό φαινόμενο αποκλειστικά. Τα drift-backs όμως είναι ελληνική πρωτοτυπία. Το να αφήνεις ανθρώπους αβοήθητους στη θάλασσα συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Είχε δοκιμαστεί σε πολύ μικρότερη κλίμακα και με διαφορετικές βάρκες από την Αυστραλία παλιότερα. Τώρα, συμβαίνει μόνο στο Αιγαίο. Τα pushbacks συμβαίνουν σε όλα τα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τα θαλάσσια σύνορα της Ιταλίας με τη Λιβύη, τα σύνορα της Ισπανίας με το Μαρόκο, όπως είδαμε πρόσφατα τι έγινε στη Μελίγια, μέχρι την Πολωνία και τη Λευκορωσία. Το βλέπουμε να συμβαίνει παντού, δυστυχώς.
