Δεν μπορώ να σκεφτώ, με όσα τερατώδη -ανακαλούν τη δαντική κόλαση, στην κυριολεξία- συμβαίνουν αυτή τη στιγμή, χωρίς τη δέουσα διεθνή προβολή στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη -διότι συνηθίσαμε τον σφαγιασμό αμάχων, που πλέον υπερβαίνουν τις 70.000 από την μοιραία 7η Οκτωβρίου- πιο προβοκατόρικο ερώτημα από το τι θα γινόταν, αν μια μέρα εξαφανίζονταν όλοι οι Παλαιστίνιοι από το Ισραήλ. Η ρητορική ερώτηση, στο δεξιοτεχνικά γραμμένο, υποψήφιο για το International Booker Prize 2025, μυθιστόρημα Το βιβλίο της εξαφάνισης (μτφ. από τα αραβικά Πέρσα Κουμούτση, εκδόσεις Gutenberg) της παλαιστίνιας συγγραφέα και δημοσιογράφου Iμπτισάμ Άζεμ, είναι ο θεματικός πυρήνας γύρω από τον οποίο ξετυλίγεται το κουβάρι των καθημερινών ανισοτήτων που ζουν οι Παλαιστίνιοι, ενώ επιχειρείται συστηματικά το σβήσιμο της ιστορικής τους μνήμης, ήδη από το σχολείο.
Ξημερώνει μια ημέρα και ξαφνικά όλοι οι Παλαιστίνιοι του Ισραήλ είναι εξαφανισμένοι. Το Τελ Αβίβ «παραλύει». Εξαφανίζονται οι παλαιστίνιοι γιατροί, οι παλαιστίνιοι οδηγοί λεωφορείων, οι παλαιστίνιοι εργαζόμενοι σε εκατοντάδες κλάδους και οι χιλιάδες -ακόμη και παιδιά- κρατούμενοι των ισραηλινών φυλακών. Οι Παλαιστίνιοι είναι σε γενική απεργία; Ετοιμάζουν επίθεση κατά του Ισραήλ; Ή πρόκειται για «θαύμα του θεού του Ισραήλ», όπως υποστηρίζουν φανατικοί θρησκευόμενοι ισραηλινοί Εβραίοι; Ο Αριέλ, εβραίος δημοσιογράφος, ψάχνει να βρει τον παλαιστίνιο φίλο του, Αλάα. Αντί για αυτόν, ανακαλύπτει το ημερολόγιό του, όπου καταγράφονται ανατριχιαστικά βιώματα της οικογένειά του πριν και μετά την παλαιστινιακή Νάκμπα, την Καταστροφή του 1948.
Η συζήτησή μας με την Ιμπτισάμ Άζεμ, που γεννήθηκε κοντά στη Γιάφα, έζησε στην Ιερουσαλήμ και, αφού ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στις Ισλαμικές και Μεσανατολικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της πόλης, μετακόμισε πρώτα στη Γερμανία και μετά στις ΗΠΑ, όπου σπούδασε γερμανική και αγγλική φιλολογία, έγινε με email. «Οι Παλαιστίνιοι αντιστέκονται στη διαγραφή της ιστορίας τους περισσότερα από 75 χρόνια τώρα και θα συνεχίσουν να το κάνουν. Η μνήμη είναι μια σημαντική άμυνα και κληρονομείται», μας τονίζει.
Nα ξεκινήσουμε από το αν υπήρχε συγκεκριμένο υπόβαθρο για την κεντρική καφκική ιδέα της εξαφάνισης όλων των Παλαιστινίων από το Ισραήλ; Υπήρξε κάτι απτό; Δεν είναι η σημερινή γενοκτονία, διότι το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα αραβικά το 2014.
Η ιδέα γεννήθηκε ενώ παρακολουθούσα μια συνέντευξη με έναν ισραηλινό πολιτικό που διατύπωνε ψευδείς ισχυρισμούς για την ισότητα και όλα τα προνόμια που υποτίθεται απολαμβάνουν οι Παλαιστίνιοι στην Ιερουσαλήμ.
Στην οποία, παρεμπιπτόντως, έχετε ζήσει.
Δεν ήταν έκπληξη το συναίσθημα που ένιωσα, ήταν στενοχώρια. Με στεναχώρησε το γεγονός ότι ο άνθρωπος που έπαιρνε τη συνέντευξη δεν τον αμφισβήτησε ούτε μια στιγμή. Συγχρόνως, με θύμωσε. Και άρχισα να γράφω ένα άρθρο. Θυμήθηκα πώς ο ισραηλινός πρωθυπουργός, Γιτζάκ Ράμπιν, είχε πει κάποτε, όντας υπουργός Άμυνας, ότι εύχεται να ξυπνούσε μια μέρα και να ανακάλυπτε ότι η θάλασσα θα είχε καταπιεί τη Γάζα. Θυμήθηκα επίσης ότι ο ισραηλινός ιστορικός Μπένι Μόρις είχε εκφράσει τη λύπη του που οι Ισραηλινοί δεν «τελείωσαν τη δουλειά»…
Δηλαδή;
Δεν απέλασαν όλους τους Παλαιστίνιους, το 1948. Τότε σκέφτηκα, τι θα έκαναν οι Ισραηλινοί αν οι Παλαιστίνιοι εξαφανίζονταν; Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του μυθιστορήματος. Δεν έγραψα ποτέ το άρθρο, ξεκίνησα όμως να γράφω το μυθιστόρημα. Είναι αλήθεια ότι περιστρέφεται γύρω από την ολοκληρωτική εξαφάνιση των Παλαιστινίων, αλλά έφερε το γεγονός πέραν της αποικιακής ιδεολογίας του Σιωνισμού που θέλει να σβήσει και να αντικαταστήσει τους αποικισμένους Παλαιστίνιους. Δεν ασχολείται μόνο με την έννοια της εξαφάνισης ως πιθανό μελλοντικό σενάριο, αλλά υπάρχει και η πραγματική «εξαφάνιση» που έλαβε χώρα το 1948, κατά τη διάρκεια της Νάκμπα, και είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη περισσότερων από 750.000 Παλαιστινίων από τη γη τους και την άρνηση του δικαιώματος επιστροφής τους, μαζί με την ολοκληρωτική καταστροφή περισσότερων από 500 χωριών. Έτσι, υπάρχει ένας καθρέφτης που κρατώ σε παρελθόντα γεγονότα και όχι μόνο σε ένα πιθανό μελλοντικό συμβάν.
Ποιο συναίσθημα ήταν «καύσιμο» της γραφής σας; Ο θυμός; Ήταν εύκολο να διαχειριστείτε το συναίσθημα έχοντας να καθυποτάξετε στο χαρτί ένα ζήτημα, στο οποίο δύσκολα μπορούσατε να παραμείνετε ουδέτερη;
Είναι πάντα μια πρόκληση να γράφεις για θέματα που είναι «τα του οίκου σου», και ζητήματα της καρδιάς, χωρίς να αφήνεις τον θυμό ή άλλα έντονα συναισθήματα να επισκιάσουν το καλλιτεχνικό και αισθητικό σκέλος. Κανένας συγγραφέας δεν είναι ουδέτερος. Κάθε συγγραφέας γράφει από την οπτική γωνία του και τοποθετείται σε ένα πολιτικό πλαίσιο. Εφόσον οι χαρακτήρες είναι πολυδιάστατοι και αληθοφανείς, όσο δύσκολο κι αν ήταν το θέμα για μένα προσωπικά, έπρεπε να απολαύσω τη διαδικασία και να αντισταθώ στον κολασμένο κόσμο που είχα η ίδια δημιουργήσει. Ο σαρκασμός έπρεπε να εγχυθεί για τον σκοπό αυτό. Ήξερα ότι η ιδέα του μυθιστορήματος ήταν μοναδική, αλλά ήθελα να βεβαιωθώ ότι θα τη μετέφραζα και στο χαρτί δημιουργικά. Μετά από επτά προσχέδια, ένιωσα ότι ήμουν στο σωστό δρόμο και κοντά στη γραμμή τερματισμού του «μαραθωνίου». Γράφοντας προσπαθώ πάντα να απελευθερώσω το εσωτερικό παιδί-επαναστάτη, που βλέπει τον κόσμο διαφορετικά και αρνείται να τιθασευτεί και να πειθαρχηθεί από τους θεσμούς του. Ήθελα να βεβαιωθώ ότι δίνω αρκετό χώρο στους χαρακτήρες, είτε μου άρεσαν είτε όχι, και να είναι τρισδιάστατοι.
Για αυτό χρειάστηκαν τρία χρόνια για να συγγράψετε το βιβλίο, παρακολουθώντας, στο μεταξύ, στενά την ειδησεογραφία και συνεντεύξεις για το παλαιστινιακό ζήτημα, κάνοντας πιθανώς κι η ίδια με τη δημοσιογραφική σας ιδιότητα;
Η συγγραφή ενός μυθιστορήματος απαιτεί αρκετό χρόνο, που λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων είναι λιγότερος για αυτή τελικά. Αλλά, ναι, φυσικά, όπως κάθε μυθιστόρημα, απαιτούσε και το συγκεκριμένο πολλή έρευνα, ακόμη και συνεντεύξεων που συμβάδιζαν με τη θεματολογία, προκειμένου να καλύψω κενά και να προσθέσω τις αναγκαίες λεπτομέρειες. Και πάντα ανέκυπταν ευχάριστες εκπλήξεις που με οδηγούσαν πέρα από το αρχικό σχέδιό μου. Η συγγραφή είναι μια δυναμική διαδικασία.
Γιατί θελήσατε η φιλία του κεντρικού ισραηλινού ήρωα με τον απόντα Παλαιστίνιο να είναι σαθρή; Θέλατε να «φωτίσετε» εμμέσως ότι είναι εκ προοιμίου καταδικασμένη τελικά κάθε ισραηλινο- παλαιστινιακή σχέση;
Δεν είναι ότι δεν ήταν «αληθινή», αλλά ότι σε μια κοινωνία αποικισμού και εποίκων, υπάρχει πάντα μια ανισορροπία δυνάμεων. Ειδικά σε στιγμές κρίσης, οι φιλίες δοκιμάζονται και ανακαλύπτουμε πόσο βαθιές ή επιφανειακές είναι. Ήθελα επίσης να αναφερθώ σε ό,τι συνέβη στην Παλαιστίνη και στο πώς οι άνθρωποι γίνονται «συνένοχοι» καταλήγοντας να υποστηρίζουν φρικτές πολιτικές. Όταν ο Άριελ αναλαμβάνει το διαμέρισμα του Αλάα, πρόκειται για συνέχεια της αποικιακής ισραηλινής πρακτικής κατάληψης του παλαιστινιακού χώρου.
Στο βιβλίο σας, πάντως, δεν μαθαίνουμε ποτέ τον λόγο για τον οποίο όλοι οι Παλαιστίνιοι έχουν εξαφανιστεί. Τι θέλετε να σκεφτεί ο αναγνώστης; Τον παραλογισμό της κατάστασης που επικρατεί στις ισραηλινο-παλαιστινιακές σχέσεις; Το αδιέξοδο της συνύπαρξής τους; Το ανέφικτο αυτής;
Δεν χρειάζεται να μάθουμε τον λόγο της εξαφάνισης των Παλαιστινίων. Φτάνει να θέσουμε ερωτήματα σχετικά με την κατάσταση που περιγράφεται. Το μυθιστόρημα κρατά έναν καθρέφτη απέναντι στη δεινή θέση των Παλαιστινίων και αποκαλύπτει το άγχος και τις επιθυμίες των αποικιοκρατών, των οποίων το πρόγραμμα έχει ως στόχο να εξαφανίσει τους άλλους. Ήταν επίσης στόχος του βιβλίου να δείξει πώς η Νάκμπα είναι εν εξελίξει, συνεχιζόμενη. Το αποικιακό πρόγραμμα συνεχίζεται. Αλλά μέσω του χαρακτήρα του Άριελ και άλλων, προσπαθεί επίσης το μυθιστόρημα να μιλήσει για την πλειονότητα των ανθρώπων που επιτρέπουν «κακές» πράξεις, τους ανθρώπους του «ναι» και τους «σιωπηλούς». Επειδή οι φρικαλεότητες δεν συμβαίνουν ούτε στο κενό, ούτε ως αποτέλεσμα των πράξεων ενός ατόμου ή μιας μικρής ομάδας ανθρώπων.
Σήμερα, δύο χρόνια μετά την 7η Οκτωβρίου, θα γράφατε ένα άλλο βιβλίο ή θα γραφόταν και πάλι με τον ίδιο τρόπο;
Πρέπει να δούμε αυτή τη γενοκτονία εναντίον των Παλαιστινίων ως ένα κεφάλαιο μιας γενοκτονίας που άρχισε να εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της Νάκμπα. Παρόλα αυτά, αυτή η γενοκτονία έχει ήδη αλλάξει πολλά και η γραφή μετά από αυτήν δεν θα μπορούσε να είναι ίδια όπως πριν. Πώς θα διαμορφώσει αυτή η αλλαγή την τέχνη και τη γραφή, μόνο ο χρόνος μπορεί να δείξει.
Η παλαιστινιακή ταυτότητα και η προσπάθεια διαγραφής της παλαιστινιακής ιστορίας είναι τελικά ο απώτερος στόχος του βιβλίου; Με αφορμή την εξαφάνιση των Παλαιστινίων, αυτές τις θεματικές θέλατε να αναδείξετε;
Οι Παλαιστίνιοι αντιστέκονται στη διαγραφή της ιστορίας τους για περισσότερα από 75 χρόνια και θα συνεχίσουν να το κάνουν. Η μνήμη είναι μια σημαντική άμυνα και κληρονομείται. Ο Αλάα διατηρεί τις αναμνήσεις της γιαγιάς του και ανακτά την ταυτότητά του απέναντι στην αποικιακή διαγραφή.
Έχετε γράψει ότι στο εγκύκλιο σχολικό πρόγραμμα των παλαιστίνιων μαθητών, το ισραηλινό κράτος αποσιωπά και παραγράφει την ιστορία των Παλαιστινίων και ότι στα μαθήματα εβραϊκής λογοτεχνίας διαβάζετε, αναγκαστικά, «σιωνιστική λογοτεχνία» που περιγράφει την πατρίδα σας «ως έρημη γη». Και δυσανασχετούσατε, διότι αυτό ερχόταν σε σύγκρουση με τις αφηγήσεις της οικογένειας της μητέρας σας, η οποία εκτοπίστηκε εσωτερικά από τη Γιάφα κατά τη διάρκεια της Νάκμπα, το 1948. Πώς διασώζουν οι μελλοντικές γενιές των Παλαιστινίων την ιστορική μνήμη τους;
Οι Παλαιστίνιοι, όπως και άλλοι αποικιοκρατούμενοι λαοί, αντιστέκονται παρά την πίεση. Υπάρχε προφορική κουλτούρα, λογοτεχνία, τέχνες, ακαδημαϊκοί, ατομική και συλλογική μνήμη που πάντα χρησιμεύει ως εναλλακτικός χώρος και αντικουλτούρα. Οι Παλαιστίνιοι εντός της Παλαιστίνης, αλλά και στη διασπορά, έχουν ιδρύσει θεσμούς και αρχεία, και συνεχίζουν να γράφουν και να παράγουν γνώση και τη δική τους εκδοχή για την ιστορία.
Ο Οκτώβριος σηματοδότησε τον υψηλότερο μηνιαίο αριθμό καταγεγραμμένων επιθέσεων Ισραηλινών εποίκων εναντίον Παλαιστινίων από τότε που ο ΟΗΕ άρχισε να παρακολουθεί την περιοχή, το 2006. Μπορεί σε αυτό πλαίσιο το Ισραήλ να προσαρτήσει τη Δυτική Όχθη;
Υπάρχει μια de facto προσάρτηση της Δυτικής Όχθης. Ο εποικισμός της Παλαιστίνης συνεχίζεται. Η κύρια ειδησεογραφία δεν τον καλύπτει εκτός αν υπάρχει μεγάλος αριθμός δολοφονιών. Το ερώτημα είναι γιατί ο κόσμος εκπλήσσεται σήμερα όταν παρόμοιες φρικαλεότητες συνεχίζονται στη Δυτική Όχθη από το 1967 και στην υπόλοιπη Παλαιστίνη από το 1948.
Η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, που υποτίθεται περνά στη β’ φάση, παραμένει ανέκδοτο. Έχει παραβιαστεί εκατοντάδες φορές.
Η κατάπαυση του πυρός δεν τηρείται. Έχουν σημειωθεί περίπου 500 παραβιάσεις από τότε μόνο στη Γάζα.
Ποιος είναι ο τελικός στόχος του Ισραήλ; Μπορεί να καταφέρει να εκτοπίσει τους Παλαιστίνιους από τη Λωρίδα;
Αυτό που θα συμβεί είναι μια ισραηλινο-αμερικανική κατοχή της Γάζας, την οποία πρόσφατα ψήφισε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με το ψήφισμα 2803 (2025). Δεν υπάρχει διεθνής εποπτεία. Ακόμα και η έκθεση που υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας, σύμφωνα με το ψήφισμα, δεν είναι ανεξάρτητη και θα συνταχθεί από το «Συμβούλιο Ειρήνης».
Στο οποίο θα ηγηθεί ο ίδιος ο Τραμπ!
Ναι. Είναι λοιπόν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που υποχωρεί στην πίεση των Αμερικανών και νομιμοποιεί τον έλεγχό τους. Αυτό είναι καταστροφικό για το διεθνές δίκαιο, πέρα από την Παλαιστίνη. Και μας φέρνει στο ερώτημα σε τι είδους κόσμο θέλουμε να ζήσουμε; Έναν κόσμο όπου υπάρχουν διεθνείς νόμοι ή η κυριαρχία των νόμων της ζούγκλας;
Ποιος θα μπορούσε ωστόσο να είναι ο ηγέτης από την παλαιστινιακή πλευρά την επόμενη μέρα του πολέμου; Η Παλαιστινιακή Αρχή έχει χάσει την λαϊκή υποστήριξη της και ο Μαρουάν Μπαργκούτι, που απολαμβάνει παλλαϊκής αποδοχής και στην Λωρίδα και στη Δυτική Όχθη, παραμένει στη φυλακή, ενώ η Χαμάς δεν γίνεται δεκτή ως μέρος οποιασδήποτε διακυβέρνησης. Η κατάσταση φαίνεται να είναι σε αδιέξοδο. Πώς θα το ξεπεράσουν οι Παλαιστίνιοι;
Στο ερώτημα ποιος θα ηγηθεί του παλαιστινιακού λαού, πρέπει να απαντήσουν αποκλειστικά οι Παλαιστίνιοι. Όμως υπάρχουν συνεχώς εξωτερικές παρεμβάσεις μέσω δολοφονιών, φυλακίσεων και εξορίας των παλαιστίνιων ηγετών, κι αυτό συμβαίνει από την βρετανική εντολή μέχρι και σήμερα. Οι Παλαιστίνιοι είναι ανθεκτικοί και θα το ξεπεράσουν, όπως έκαναν πάντα, μέχρι να απελευθερωθούν, παρά τις παλινδρομήσεις.
Τι πιστεύετε; Θα μπορέσουν ποτέ, μετά μετά τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου και τη γενοκτονία που παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι να συνυπάρξουν και μάλιστα ειρηνικά; Είναι δυνατόν να γίνει ποτέ πράξη η λύση των δύο κρατών; Μήπως το ερώτημα είναι ρητορικό;
Η λύση των δύο κρατών πέθανε πριν από πολύ καιρό, λόγω των ισραηλινών πολιτικών και των γεγονότων στην πράξη. Οι Ισραηλινοί κυβερνούν την Παλαιστίνη και την παλαιστινιακή ζωή από τον ποταμό μέχρι τη θάλασσα, υπό νομικά συστήματα, τα οποία εφαρμόζονται διαφορετικά σε διαφορετικές παλαιστινιακές ομάδες. Έτσι, έχουμε την πραγματικότητα ενός κράτους, που είναι κράτος Απαρτχάιντ.
Η εκλογή ενός Μουσουλμάνου ως δημάρχου στη Νέα Υόρκη, ο οποίος υποστηρίζει ανοιχτά τους Παλαιστίνιους, μπορεί να είναι σοβαρό σημάδι αλλαγής για την αμερικανική κοινωνία;
Είναι σημάδι της γενεαλογικής αλλαγής και της απογοήτευσης και του θυμού που νιώθουν πολλοί Νεοϋορκέζοι απέναντι στους πολιτικούς του κατεστημένου και την απροκάλυπτη υποστήριξη του Ισραήλ από κυρίαρχους πολιτικούς. Η καμπάνια του Μαμντάνι απευθύνθηκε σε νέους ψηφοφόρους, μετανάστες, μειονότητες που αγνοούνται από τους κυρίαρχους πολιτικούς. Αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα της δύναμης της κινητοποίησης.
