Προσπαθώ να φανταστώ τον Ηλία Μαμαλάκη να ζυμώνει αναψοκοκκινισμένος στα μαγειρεία των Φυλακών Κορυδαλλού και Θήβας. Να κονταροχτυπιέται με αλεύρια, κιμάδες, κρεμμύδια, μπαχάρια και ζάχαρη, διδάσκοντας κρατούμενους, πρώην χρήστες ουσιών, να φτιάχνουν, μέσα σε κλίμα ευωχίας, φαγητά υγιεινά, μπάρες δημητριακών και μαρμελάδες.
Ο αγαπημένος έλληνας σεφ με σπουδές οικονομικών, μόλις προ ημερών, έμαθα, μέσω της θυμωμένης -αυτό το ύφος κι αν μας ήταν άγνωστο!- ανάρτησής του για το ΚΕΘΕΑ ότι διετέλεσε για 6 χρόνια μέλος του ΔΣ του. Μέσω ΚΕΘΕΑ βρέθηκε στα «καζάνια» των σωφρονιστικών ιδρυμάτων με ερασιτέχνες σεφ.
Στην viral ανάρτησή του, που παρότι γραμμένη με το θυμικό, βασιζόταν στη βαθιά -έξι και πλέον χρόνια είναι αυτά!- γνώση της «μαγειρικής» εντός της θεραπευτικής κοινότητας, αφού υπογράμμιζε ότι «έρχεται η δεύτερη φάση αποδυνάμωσης του οργανισμού (ΚΕΘΕΑ)», ο οποίος σιγά σιγά πιθανώς να απορροφηθεί από τον ΟΚΑΝΑ, κατέληγε με την πρόβλεψη: «Πιθανόν τούτη η ανάρτηση να μου κοστίσει, ίσως να μου έχει κοστίσει ήδη. Αλλά έτσι είναι ο χαρακτήρας μου. Ότι με καίει το λέω δημοσίως».
Τον αναζητήσαμε για να μας εξηγήσει τι εννοεί. Ιδού ολόκληρη η κουβέντα μας:
Διάβασα κάτι που, ομολογώ, δεν ήξερα, κύριε Μαμαλάκη: πως ήσασταν για μια 6ετία μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ, εκλεγμένος από την ολομέλεια της γενικής συνέλευσης. Πώς προέκυψε η εκλογή, η εμπλοκή σας; Ποια ήταν η σχέση σας με τον χώρο της απεξάρτησης;
Το 2010 το Σεπτέμβριο δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από την υπεύθυνη εκπαίδευσης της Κοινότητας του ΚΕΘΕΑ εν δράσει, που δραστηριοποιείται στις φυλακές. Μου ζήτησε να επισκεφτώ τις γυναικείες φυλακές του Κορυδαλλού, λέγοντάς μου ότι τα κορίτσια που είναι μέσα δεν μπορούν να βγουν έξω, αλλά θέλουν να έχουν μια αντίληψη της κοινωνίας και για αυτό με καλέσανε για να με γνωρίσουνε.
Ποια ήταν η αντίδρασή σας;
Αντέδρασα λίγο περίεργα, με την έννοια ότι μου φάνηκε περίεργο να πάω στη φυλακή. Και είπα «θα έρθω, αλλά αν πιεστώ ψυχικά θα φύγω». Μου απάντησε «εντάξει».
Τελικά…;
Πήγα.
Πιεστήκατε;
Δεν πιέστηκα ψυχικά, παρόλο που η πρώτη εμπειρία με τη φυλακή, τις σιδερένιες πόρτες, τα κάγκελα, τους ανιχνευτές μετάλλων, τις ηλεκτρονικές φυλακές κ.λπ., ήταν ένα μεγάλο σοκ. Πήγα στην κοινότητα η οποία ήταν μια όαση.
Πόσα άτομα είχε;
Ήταν 30 κορίτσια εκείνη την εποχή, όλων των ηλικιών και ξεκινήσαμε μια γνωριμία, η οποία με έκανε εθελοντή. Τελικά πήγαινα και μια και δύο και τρεις φορές τη βδομάδα. Και στις Φυλακές της Θήβας. Και στις ανδρικές. Οι ιστορίες που μπορώ να σας αφηγηθώ είναι πάρα πολλές. Δεν είναι τη παρούσης.
Τι ακριβώς κάνατε με τους κρατούμενους;
Το έργο που μου ανατέθηκε ήταν να οργανώσω την κουζίνα της κοινότητας, να τους κάνω μενού, που να είναι πολύ υγιεινά, να τους μάθω να φτιάχνουν μπάρες δημητριακών, μαρμελάδες, γλυκά. Μέσα από την ομαδική εργασία γινόταν μια έμμεση ψυχοθεραπεία, η οποία και εμένα ωφέλησε, αλλά και τα κορίτσια. Το αποτέλεσμα είναι ότι μου έγινε συνήθεια και το έκανα αυτό για πάρα πολλά χρόνια.
Μπορεί να λειτουργήσει ως ψυχοθεραπεία η μαγειρική;
Απόλυτα! Το έχω διαπιστώσει και σε μένα.
Με το ΔΣ του ΚΕΘΕΑ πώς αναμειχθήκατε;
Το 2012 ο Σύλλογος Εργαζομένων, γιατί είχα γνωρίσει πάρα πολλούς από τα μέλη του, καθώς πήγαινα και στις ανδρικές φυλακές της Θήβας, με πρότεινε ως μέλος του ΔΣ του ΚΕΘΕΑ. Το εκλεγμένο πρώην διοικητικό συμβούλιο αποτελούνταν, διαπίστωσα, από εξαιρετικούς επιστήμονες της ιατρικής, της νομικής και ανθρώπους που ήταν δοσμένοι στην θεραπεία εξαρτημένων. Τότε εκεί είδα στην πράξη πώς η απεξάρτηση ήταν απόλυτα συνυφασμένη με το αυτοδιοίκητο! Από τότε μέχρι ο 2019 με εξέλεγαν σε τέσσερις διαδοχικές εκλογές. Αυτή είναι η σχέση μου με το ΚΕΘΕΑ. Εξακολουθεί να υπάρχει έστω από μακριά, γιατί μας παραίτησαν ομαδικά αντικαθιστώντας μας με διορισμένο συμβούλιο από το υπουργείο Υγείας.
Είδατε να είναι πετυχημένος ο τρόπος λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ; Το είδατε στην πράξη; Είδατε ανθρώπους «καθαρούς» και ψυχολογικά έτοιμους να επανενταχθούν μέσα από τις διαδικασίες του;
Αυτό που ήταν πάρα πολύ χαρακτηριστικό είναι ότι πρόκειται για παιδιά σαν τα δικά μας τα παιδιά, τα οποία για κάποιους λόγους, που συνήθως προέρχονται μέσα από την οικογένεια, βρεθήκανε σε κάποιες παρέες και ξεκινήσανε τη χρήση. Ο μόνος μη ένοχος στην υπόθεση είναι ο ίδιος ο χρήστης. Γιατί εξωθείται από διάφορα πράγματα, που σε νεαρές κυρίως ηλικίες δεν μπορείς να τα ελέγξεις. Τα παιδιά αυτά είναι μέσα σε μια κατάσταση όπου πρέπει να παλέψουν με δυο πράγματα: τη φυλακή και τη χρήση. Να ξέρετε ότι η αποτοξίνωση κρατά 5-6 μέρες από τις ναρκωτικές ουσίες. Η απεξάρτηση, δηλαδή η ψυχολογική πλευρά της συνήθειας, που είναι κάτι άλλο, και έρχεται μετά, κρατά 2-3 χρόνια. Επομένως, η δουλειά που γίνεται με τους ψυχοθεραπευτές είναι να πείσουν τον χρήστη να αλλάξει συνήθειες, να φύγει από την παρακοινωνία που οι αξίες είναι «πώς να κλέψω, πώς να αρπάξω, πώς να ξεγελάσω» για να πάρω τη δόση μου, και να ενταχθούν υγιείς στο νου και την ψυχή στην κοινωνία.
Είδατε να επιτυγχάνει τους στόχους αυτούς το ΚΕΘΕΑ;
Κάθε χρόνο κάναμε μια τελετή αποφοίτησης, όπως τη λέγαμε, όπου τα άτομα που βγαίνανε υγιή στην κοινωνία ήτανε περίπου το λιγότερο 170, 200-210. Αυτό, όπως αντιλαμβάνεστε, είναι μια πολύ μεγάλη επιτυχία, γιατί είδα άτομα τα οποία βγήκαν στην κοινωνία από το ΚΕΘΕΑ, που κατόπιν σπουδάσανε, που παντρευτήκανε, που κάνανε παιδιά και είναι πια άτομα όπως είστε εσείς κι εγώ.
Κρατήσατε επαφές μαζί τους;
Σε ορισμένες περιπτώσεις έχω κρατήσει. Και με γονείς παιδιών και με απόφοιτους.
Γιατί ξαφνικά προωθούνται ριζικές αλλαγές σε μια πετυχημένη, όπως διαπιστώσατε, δομή; Γιατί σας «παραίτησαν» ως ΔΣ; Συνδέεται με όλα αυτά η δήλωση του υφυπουργού Υγείας κ. Βασίλη Κοντοζαμάνη ότι “η κατάργηση του αυτοδιοίκητου στο ΚΕΘΕΑ έγινε για να σταματήσει η ιδεολογική ηγεμονία στον τομέα των εξαρτήσεων»;
Κοιτάξτε. Ειλικρινώς, εγώ δεν μπορώ να καταλάβω τι σημαίνει όλο αυτό. Το ΔΣ εκλεγόταν από τη γενική συνέλευση, που είχε μεγάλη πολυφωνία, καθώς αποτελείτο από τον Σύλλογο Εργαζομένων, από τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων των παιδιών και από τα παιδιά που ήταν στην επανένταξη συν τα παλιά μέλη του ΔΣ. Από πάσης πλευράς υπήρχε μια εντυπωσιακή πολυφωνία. Τόσο πολιτική όσο και κοινωνική. Η έννοια του αυτοδιοίκητου ήταν μέρος της ψυχοθεραπείας.
Δηλαδή;
Το άτομο που έμπαινε σε θεραπεία ήξερε ότι είχε λόγο και μπορούσε να ακουστεί μέχρι και τον πρόεδρο του ΔΣ. Ετσι αισθανόταν ότι είναι μέρος της θεραπείας και όχι απλά θεραπευόμενος.
Γιατί καταργήθηκε λοιπόν το αυτοδιοίκητο και στείλαν το παλιό ΔΣ σπίτι του;
Δεν ξέρω. Η κατάργηση του αυτοδιοίκητου ήταν ένα πραξικόπημα, που είναι πάρα πολύ δύσκολο να το αντιμετωπίσω ψυχικά, με την έννοια ότι μια κυβέρνηση η οποία έχει εκλεγεί με δημοκρατικές διαδικασίες, πήρε τους ψήφους κι έγινε κυβέρνηση, καταργεί την εκλογή επίσης μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες ενός ΔΣ. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορώ να το καταλάβω.
Σε ποια «ιδεολογική ηγεμονία» που έπρεπε να σταματήσει αναφέρεται ο κ. Κοτζαμάνης;
Ούτε αυτό μπορώ να το εξηγήσω. Γιατί το ΔΣ συνεδριάζει, του έρχονται οι υποθέσεις, τις αναθέτει στις διευθύνσεις. Υπάρχει δηλαδή μια ροή απόφασης κι εκτέλεσης απόφασης μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Κι αν υπάρχει ένα πρόβλημα συζητιέται και λαμβάνεται μια κοινή απόφαση από το ΔΣ. Τουλάχιστον αυτό γινόταν!
Από το προσχέδιο 100 σελίδων για τις ριζικές αλλαγές που τίθεται για διαβούλευση και κατόπιν θα φτάσει στη Βουλή για ψήφιση, ποιο είναι το πιο ακραίο; Το ότι συγχωνεύονται δομές για τους θεραπευόμενους κατά το ένα τρίτο, ενώ αυξάνονται τα τμήματα της διοίκησης;
Κοιτάξτε. Το προσχέδιο αυτό κάνει τον πρόεδρο του ΔΣ παντοδύναμο. Όλα τα θέματα πρέπει να φτάσουν σε αυτόν. Η απόφασή του είναι εκτελεστέα χωρίς να συζητηθεί καν. Αλλάζουν τα πάντα.
Ισχύει όντως ότι στην ίδια δομή θα «συγχωνευτούν» έφηβοι που έχουν εθισμό με το διαδίκτυο με τους χρήστες οπιοειδών; Συγχωνεύονται στη νέα φάση του ΚΕΘΕΑ τόσο άτσαλα οι δομές;
Διαδίκτυο, χαρτοπαίγνια, τυχερά παιχνίδια είναι τομείς που, ναι, θα συμπτυχθούν. Συρρικνώνονται οι δομές θεραπείας.
Με ποιο σκεπτικό;
Με την αιτιολογία ότι υπάρχουν λίγα μέλη σε κάποιες κοινότητες, κάτι που συνιστά τεράστιο λάθος. Στη συνέχεια, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι θα κάνουν κάποια νοσοκομειακή θεραπεία, που οδηγεί σιγά σιγά σε συγχώνευση με τον άλλο οργανισμό απεξάρτησης, τον ΟΚΑΝΑ.
Αυτή η βαθμηδόν συγχώνευση ΚΕΘΕΑ-ΟΚΑΝΑ, που επισημάνατε και στην ανάρτησή σας, πώς τεκμαίρεται;
Όταν λένε ότι θα τύχουν μιας νοσοκομειακής περίθαλψης, είναι ακριβώς αυτό που κάνει ο ΟΚΑΝΑ! Καταργείται, ακυρώνεται, με άλλα λόγια, η θεραπευτική βάση και φιλοσοφία του ΚΕΘΕΑ, που ανέκαθεν ήταν το στάδιο μετά την απεξάρτηση με υποκατάστατα. Δεν μπορώ να ξέρω ποια θα είναι η νέα δομή, που θα δημιουργηθεί. Αλλά ο ΟΚΑΝΑ λέει ότι ο ναρκομανής εξακολουθεί και είναι ναρκομανής και του δίνει υποκατάστατα. Η φιλοσοφία του ΟΚΑΝΑ είναι να μειωθεί η εγκληματικότητα. Όταν ο χρήστης βρίσκει εύκολα και νόμιμα τη δόση του δεν θα κλέψει, δεν θα γίνει παραβατικός, ούτε θα καταφύγει σε βίαιη πράξη. Η φιλοσοφία του ΚΕΘΕΑ είναι τελείως κόντρα. Η βασική αρχή του είναι η απεξάρτηση ως στεγνή θεραπεία. Ερχομαι οικειοθελώς να απεξαρτηθώ, δεν λαμβάνω υποκατάστατα ναρκωτικών, δεν παίρνω ψυχοφάρμακα. Τα ψυχοφάρμακα μαλακώνουν τις λειτουργίες του σώματος, φέρνουν υπνηλία, γίνεσαι αδρανής. Απαγορεύονται αυτά τα πράγματα. Πρέπει να είσαι νηφάλιος, να παρακολουθείς τις θεραπείες σου, να ξεσπάς, να βγάζεις τα σώψυχά σου, ώστε σιγά σιγά να σταθείς στα πόδια σου.
Γιατί γράψατε, κύριε Μαμαλάκη, «Πιθανόν τούτη η ανάρτηση να μου κοστίσει ίσως να μου έχει κοστίσει ήδη»;
Πιστεύω ότι στο βάθος όλων αυτών υπάρχει ένα πολιτικό πρόβλημα.
Τι εννοείτε;
Δυστυχώς, η κριτική είναι κάτι που ενοχλεί, έστω κι αν γίνεται εκ των έσω. Δηλαδή, εάν κρίνεις ένα κόμμα, κατευθείαν στα μυαλά όλων συντάσσεσαι με ένα άλλο κόμμα. Πράγμα το οποίο είναι μεγάλο λάθος.
Ανήκετε σε κάποιο κόμμα;
Όχι, φυσικά. Δεν είμαι ενταγμένος σε πολιτικούς συλλόγους κι ούτε σκοπεύω να το κάνω. Αλλά, διαπιστώνω, την κριτική είναι πολύ δύσκολο να την αποδεχτεί κάποιος. Εγώ την έχω υποστεί στη ζωή μου πάρα πολύ – και θετικά και αρνητικά. Ημουνα πάντοτε νηφάλιος κι άφηνα το χρόνο να περάσει και προσπαθούσα να κρίνω τη σκοπιμότητα του καθενός που με έκρινε. Αυτό δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν στην κυβέρνηση στην παρούσα φάση.
Ποιο θα μπορούσε να είναι το κόστος όμως για εσάς, λόγω της ανάρτησής σας για το ΚΕΘΕΑ;
Δεν μπορώ να ξέρω. Ελπίζω να μην συμβεί τίποτα. Στο τέλος τέλος της γραφής, δεν είμαι ένας άνθρωπος ο οποίος μπορεί να επηρεάσει πολιτικά καταστάσεις. Εγώ έκανα μια ανάρτηση από τα εσώψυχά μου, η οποία βρήκε μια ανταπόκριση απίστευτη. Δηλαδή, 4000 κοινοποιήσεις, 8000 like, που είναι νούμερα φανταστικά για μια ανάρτηση. Είχα 300 σχόλια που πολλές φορές εξετράπησαν. Σκοπός μου είναι ένας. Να εξακολουθήσει να ζει το ΚΕΘΕΑ. Ο,τι έκανα είναι για να σκεφτεί το υπουργείο Υγείας και ο πρωθυπουργός την επανασύσταση του παλιού ΚΕΘΕΑ. Πιστεύω ότι έτσι όπως είναι τα πράγματα αυτή τη στιγμή μπορεί και να μην γίνει τελικά τίποτα. Παρόλο που η κοινωνία έχει κινητοποιηθεί. Όλα αυτά στην Ελλάδα κρατάνε 5 μέρες. Την έκτη τα ξεχνάνε. θα δείτε ότι τα πάντα θα έχουν ξεχαστεί πολύ σύντομα.
Γράψατε «πιθανώς ο κύριος υπουργός όσο και ο πρωθυπουργός να είχαν κάποια λάθος πληροφόρηση και κάποιοι να πολιτικοποιήσαν το εκλεγμένο διοικητικό συμβούλιο». Σκεφτήκατε να απευθυνθείτε κατευθείαν στον πρωθυπουργό;
Θα μπορούσα να μιλήσω πολύ ανοικτά στον πρωθυπουργό. Και στον υπουργό Υγείας. Αν με καλούσανε θα επιχειρούσα να κάνω μια προσπάθεια. Αλλά δεν θα με καλέσει κανένας. Και δεν έχω τον τρόπο να έχω πρόσβαση στα πολιτικά πρόσωπα. Είμαι ένας άνθρωπος που δεν ξέρει να κινείται σε διαδρόμους. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να ζητήσω από αυτό το βήμα που μου δίνετε και από τον πρωθυπουργό και από τον κ. Κικίλια δέκα λεπτά από το χρόνο τους, για να τους εξηγήσω το λάθος που πάει να γίνει!
