Στις 9 Αυγούστου 1975, η σοβιετική και παγκόσμια πολιτισμική τάξη χάνει από τις γραμμές της έναν από τους πιο γενναίους στρατιώτες της. Ο Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς Σοστακόβιτς, ο Ρώσος συνθέτης που αγκάλιασε μουσικά τα ταραγμένα ιστορικά χρόνια του 20ού αιώνα, αφήνει στη Μόσχα την τελευταία του πνοή.
Ο Σοστακόβιτς γεννιέται στην Αγία Πετρούπολη της τσαρικής Ρωσίας, στις 25 Σεπτεμβρίου 1906. Είναι το δεύτερο παιδί του Ντμίτρι Μπολεσλάνοβιτς Σοστακόβιτς, χημικού μηχανικού, και της Σοφία Κοκαουλίνα, πιανίστριας. Δίπλα στη μητέρα του, ο νεαρός Σοστακόβιτς κάνει τα πρώτα του βήματα στη μουσική και το πιάνο. Οι μουσικές του γνώσεις σύντομα εμπλουτίζονται από την παρακολούθηση μαθημάτων σε ιδιωτικό σχολείο της Αγίας Πετρούπολης.
Με τις συνθέσεις του Μπετόβεν, του Μπαχ, του Μπρούκνερ και του Μουσόργκσκι να ασκούν τεράστια επιρροή στα πρώτα του μουσικά βήματα, ο Σοστακόβιτς παρακολουθεί μαθήματα πιάνου και σύνθεσης στο Ωδείο του Λένινγκραντ, την περίοδο 1919-1925. Γράφει την Πρώτη του «κλασική» Συμφωνία κατά την περάτωση των σπουδών του.
Το 1934 και σε ηλικία 28 ετών, ο Σοστακόβιτς συνεργάζεται με το Ρώσο ηθοποιό και σκηνοθέτη Αλεξέι Ντίκι, στο πλαίσιο της όπερας «Κατερίνα Ισμαήλοβα». Η εν λόγω παραγωγή ανεβαίνει παραπάνω από 100 φορές σε Λένινγκραντ και Μόσχα, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες σκηνοθετικές επιτυχίες του Ντίκι. Ωστόσο, ο ηγέτης της ΕΣΣΔ, Ιωσήφ Στάλιν, που παρακολουθεί την παράσταση το 1936, δε μένει ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα και ασκεί σκληρή κριτική στους Σοστακόβιτς και Ντίκι. Από τότε, οι δύο καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν προβλήματα στη ζωή και την καριέρα τους. Τις δεκαετίες 1930-40, το όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (στο εξής ΚΚΣΕ), Πράβντα, εξαπολύει ευθείες πολιτικές επιθέσεις κατά του Σοστακόβιτς. Ο Ρώσος συνθέτης σύντομα απογοητεύεται από τη στάση ομοεθνών συναδέλφων του, οι οποίοι, στηρίζοντας τη σοβιετική γραφειοκρατία, ασκούν κριτική στο έργο του με βάση πολιτικά κριτήρια και όχι την καλλιτεχνική του ποιότητα. Περιορίζεται εκείνη την περίοδο στη σύνθεση soundtracks, μουσικού είδους «πολιτικά ακίνδυνου» για τον Στάλιν.
http://youtu.be/JlMHjo7Jwhk
Σοστακόβιτς – Piano Concerto No. 2: II. Andante
Η επίθεση της Πράβντα συμπίπτει χρονικά με τη σύνθεση της Τέταρτης Συμφωνίας. To Δεκέμβρη του 1936 ξεκινούν οι πρόβες, ωστόσο λίγο αργότερα ο Σοστακόβιτς αποσύρει το έργο. Αν και μέχρι σήμερα δεν έχουν αποσαφηνιστεί οι λόγοι αυτής της απόφασης, πολλοί υποστηρίζουν ότι οι σοβιετικές αρχές ήταν εκείνες που ζήτησαν από το Ρώσο συνθέτη να το αποσύρει, παρουσιάζοντας αυτή την κίνηση ως μία προσωπική απόφαση. Αυτή η ερμηνεία κερδίζει έδαφος, αν αναλογιστεί κανείς ότι η εν λόγω Συμφωνία ανέβηκε τελικά το 1961, πολύ μετά το τέλος της εποχής Στάλιν και όταν οι σχέσεις ΕΣΣΔ και Σοστακόβιτς δεν ήταν τόσο τεταμένες.
http://youtu.be/3_KWZutFM-U
Σοστακόβιτς-Τέταρτη Συμφωνία
Στις 21 Νοεμβρίου 1937, στο Λένινγκραντ, κάνει πρεμιέρα η Πέμπτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς. Πολιτικά έρχεται μετά τις σταλινικές εκκαθαρίσεις και τις δίκες-παρωδία του 1936. H Πέμπτη είναι μία πραγματική επιτυχία. Πολλοί από όσους βρίσκονταν στην πρεμιέρα έχουν χάσει μέλη της οικογένειάς τους από τις μαζικές εκτελέσεις. Το έργο αναφέρεται στα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα. Στα φερόμενα ως απομνημονεύματά του (η πατρότητα των οποίων, σημειωτέον, αμφισβητείται), ο Σοστακόβιτς γράφει: «Δεν θα πιστέψω ποτέ ότι μπορούσε να νιώσει την Πέμπτη Συμφωνία κάποιος που δεν καταλάβαινε τίποτα. Φυσικά και καταλάβαιναν τι συνέβαινε γύρω τους και κατάλαβαν καλά ποιο ήταν το θέμα της Πέμπτης».
http://youtu.be/0FF4HyB77hQ
Σοστακόβιτς – Πέμπτη Συμφωνία
Παρά το ότι η Πέμπτη είναι μία κατά βάση συντηρητική συμφωνία, η τεράστια επιτυχία του έργου κάνει πολλούς από τους επικριτές του – που τον κατηγορούσαν ακριβώς για φορμαλισμό – να τον συγχαρούν που έχει πλέον επιστρέψει από τους «παλιούς και σφαλερούς δρόμους» στους οποίους είχε περιέλθει. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται και η Πράβντα.
Το 1939, λίγο πριν την εισβολή των σοβιετικών δυνάμεων στη Φινλανδία, ο γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος στο Λένινγκραντ, Αντρέι Ζντάνοφ, παραγγέλνει από τον Σοστακόβιτς μία νέα σύνθεση, η οποία επρόκειτο να συνοδεύσει τον Κόκκινο Στρατό στην παρέλαση που θα πραγματοποιούσε στο Ελσίνκι, την πρωτεύουσα της Φινλανδίας. Ο «Πόλεμος του Χειμώνα», ωστόσο, αποτελεί μία πικρή εμπειρία για τον Κόκκινο Στρατό. Η παρέλαση στο Ελσίνκι δεν γίνεται ποτέ και η σύνθεση του Σοστακόβιτς μένει νεκρή στις παρτιτούρες. Η πρεμιέρα της θα πραγματοποιηθεί πολύ αργότερα, το 2001.
Το καλοκαίρι του 1941, η Ναζιστική Γερμανία εισβάλλει στη Σοβιετική Ένωση. Γερμανικές και φινλανδικές δυνάμεις πολιορκούν το Λένινγκραντ. Πρόκειται για την τέταρτη μεγαλύτερη πληθυσμιακά πόλη της Ευρώπης – 3.5 εκατομμύρια κάτοικοι – και για το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της ΕΣΣΔ, που παράγει το 11% του ΑΕΠ της χώρας. Οι Γερμανοί αποκλείουν τον ανεφοδιασμό της πόλης από το νότο, με τους Φινλανδούς να σφίγγουν τον κλοιό από το βορρά. Ο σοβιετικός λαός, καταδικασμένος, προσπαθεί να επιβιώσει τρεφόμενος με πτηνά, σκύλους και ποντίκια. Σύντομα αρχίζουν τα πρώτα επεισόδια κανιβαλισμού που προκαλεί η παντελής έλλειψη τροφίμων. Η γερμανική πολιορκία είναι αδιαπέραστη και αμείλικτη: από το Δεκέμβρη του 1941, υπολογίζεται ότι 4.000 με 6.000 Ρώσοι χάνουν καθημερινά τη ζωή τους από την ασιτία, τους βομβαρδισμούς, τις αρρώστιες και τις αυτοκτονίες.
http://youtu.be/CDSeqqEN9Rg
Σοστακόβιτς – The Jazz Album
Τους πρώτους μήνες της ναζιστικής πολιορκίας, ο Σοστακόβιτς βρίσκεται στο Λένινγκραντ. Έχοντας επιβιώσει μετά τους πρώτους γερμανικούς βομβαρδισμούς, ο Ρώσος συνθέτης συμμετέχει στις σοβιετικές περιπολίες ως πυροσβέστης, λαμβάνοντας μέρος σε πολλές μάχες μεταξύ Γερμανών και Ρώσων. Όταν οι βομβαρδισμοί σταματούν, ο Σοστακόβιτς γυρίζει στο πιάνο του και συνθέτει. Εγκαταλείπει την πόλη του Λένινγκραντ στα τέλη του 1941, στο πλαίσιο εκκένωσης της πόλης.
Ο Σοστακόβιτς στο εξώφυλλο του περιοδικού TIME.
Κατά τη διάρκεια των ναζιστικών βομβαρδισμών, και ενώ το Λένινγκραντ βρίσκεται υπό το στενό γερμανικό κλοιό, ο Σοστακόβιτς συνθέτει την Έβδομη Συμφωνία του, η οποία θα ονομαστεί «Λένινγκραντ» και θα τον τοποθετήσει στο πάνθεον των κλασικών συνθετών. Η Έβδομη, πέρα από τη μουσική ιδιοφυΐα του Σοστακόβιτς, αναδεικνύει τη γενναιότητα και την δημιουργικότητά του εν μέσω μίας θανατηφόρας πολεμικής αναμέτρησης.
http://youtu.be/Xbru9UcCLQQ
Σοστακόβιτς – Έβδομη Συμφωνία («Λένινγκραντ»)
Η Έβδομη θα αποτελέσει το σύμβολο της σοβιετικής αντίστασης απέναντι στη ναζιστική θηριωδία. Μετά από πολλές δυσκολίες, η Συμφωνία θα παρουσιαστεί στο πολιορκούμενο Λένινγκραντ, στις 9 Αυγούστου 1942. Την ορχήστρα θα διευθύνει ο μαέστρος Καρλ Έλιασμπεργκ.
Πρόκειται για μία συναυλία που θα πραγματοποιηθεί δια πυρός και σιδήρου, με τις προετοιμασίες να βρίσκουν πολλές δυσκολίες. Η πρώτη πρόβα κρατάει 15 λεπτά, καθώς οι μουσικοί, κατάκοποι από τις κακουχίες και την πείνα, εξαντλούνται. Το «Λένινγκραντ» θεωρείται μία από τις δυσκολότερες συμφωνίες του Σοστακόβιτς και αυτό κάνει ακόμα πιο δύσκολο το έργο των μουσικών, οι οποίοι με δυσκολία κρατούν στα χέρια τους τα όργανα. Οι πρόβες διαρκούν δύο μήνες και, παρά το ότι οι μερίδες φαγητού γίνονται μεγαλύτερες για τα μέλη της ορχήστρας, πολλά από αυτά δεν θα καταφέρουν να επιβιώσουν μέχρι την ημέρα της συναυλίας.
http://youtu.be/3m5ohobcKb8
Σοστακόβιτς – String Quarter No. 8, Op. 110
Στο αρχείο της ορχήστρας Radio Orchestra, υπάρχει καταχωρημένη μία διαταγή των κομμουνιστικών αρχών του Λένινγκραντ, που ζητούν επειγόντως, «και με κάθε μέσο», να σταλούν από τη Μόσχα παρτιτούρες της Έβδομης Συμφωνίας. «Στείλτε τες στο Λένινγκαντ όσο το δυνατόν συντομότερα», διατάζει η ηγεσία της πόλης. Στις 2 Ιουνίου 1942, ο εικοσάχρονος Λιτνίνοφ κατάφερε, με ένα μικρό αεροπλάνο και περνώντας από τις γερμανικές γραμμές πολιορκίας, να φέρει προϊόντα πρώτης ανάγκης στο Λένινγκραντ. Ανάμεσα σε αυτά, ο Λιτνίνοφ έχει τις πολυπόθητες παρτιτούρες της Έβδομης του Σοστακόβιτς.
Το μουσικό έργο φτάνει στα χέρια του Έλιασμπεργκ. Θα έλεγε αργότερα στους δημοσιογράφους: «Όταν είδα τη συμφωνία, σκέφτηκα: ”δεν θα καταφέρουμε να παίξουμε ποτέ το έργο”». Η Έβδομη Συμφωνία αποτελεί ένα κολοσσιαίο έργο που απαιτεί έναν ολόκληρο «στρατό» από έγχορδα. Αυτό όμως που ανησυχεί ιδιαίτερα τον μαέστρο είναι τα πνευστά, τα οποία προϋποθέτουν εξαιρετικές ικανότητες και ενέργεια από ανθρώπους που με δυσκολία κρατούσαν ζωντανή την ανάσα τους.
http://youtu.be/mH5_R_tW7q4
Σοστακόβιτς – «Suite from The Gadfly»
Ο Έλιασμπεργκ σύντομα καταρτίζει μία λίστα με μουσικούς από το Λένινγκραντ, σύντομα όμως θα γίνει γνωστό πως 25 από αυτούς είναι ήδη νεκροί. Στις πρώτες πρόβες, ο ντράμερ καταρρέει καθώς μεταβαίνει στο σημείο συνάντησης των μουσικών, ενώ το πρώτο βιολί πεθαίνει από ασιτία. Ο Έλιασμπεργκ, που έχει ήδη, αποστεωμένος, μεταφερθεί στο νοσοκομείο, το οποίο στεγάζεται στο ξενοδοχείο Astoria, εγκαταλείπει την κλίνη του για να καθοδηγήσει τους μουσικούς.
Οι μνημειώδεις προσπάθειες της ορχήστρας μεταδίδονται από το Radio Hall σε ολόκληρο το Λένινγκραντ, ώστε να αναπτερωθεί το ηθικό των πολιορκημένων. Παρόλα αυτά, η πρεμιέρα στην πόλη που γέννησε το έργο παραμένει μακρινός στόχος. Η Radio Orchestra του Λένινγκραντ υπό τον Καρλ Έλιασμπεργκ είναι η μόνο συμφωνική ορχήστρα που είχε απομείνει στην πόλη και, παρά την επιβίωσή της, έχει παραμείνει ανενεργή για μεγάλων χρονικό διάστημα, εξαιτίας των βομβαρδισμών και της πολιορκίας. Ακόμη, το ραδιόφωνο χρησιμοποιείται πλέον αποκλειστικά για διαταγές και προειδοποιήσεις βομβαρδισμών. Και όλα αυτά, σε μία πόλη που είναι αποδεκατισμένη και λιμοκτονεί. Οι επιστάτες της πόλης μαζεύουν κάθε μέρα τα άψυχα κορμιά ανθρώπων και νεογέννητων από τις πόρτες των σπιτιών και τα πετούν σαν να είναι σκουπίδια. Οικογένειες, γειτονιές, συνοικίες αποδεκατίζονται.
http://youtu.be/XeztLHt_ZNs
Σοστακόβιτς – «Τσάι για δύο»
Καθώς έχουν επιβιώσει μόνο 15 μέλη της ορχήστρας -κάποιοι την έχουν εγκαταλείψει για να υπηρετήσουν το στρατό της πόλης- οι αρχές αναρτούν πλακάτ ζητώντας από όλους τους μουσικούς της πόλης να απευθυνθούν στην επιτροπή Radio Committee. Η κατάσταση είναι τόσο τραγική, που πολύ από αυτούς δεν μπορούν να βγουν από τα σπίτια τους. Οι αρχές αναλαμβάνουν τη μεταφορά τους, ώστε να συμμετάσχουν στις πρόβες. «Θεέ μου, πόσοι λεπτοί ήταν οι περισσότεροι από αυτούς», θα πει αργότερα ένας από τους διοργανωτές της πρεμιέρας. «Πώς έπαιρναν ζωή αυτοί οι άνθρωποι όταν αρχίσαμε να τους βγάζουμε από τα σκοτεινά διαμερίσματά τους! Βουρκώσαμε όταν τους είδαμε να φορούν τα καλά τους για τις πρόβες, κρατώντας τα βιολιά, τα τσέλο και τα φλάουτά τους».
Η συναυλία αποφασίζεται να πραγματοποιηθεί στις 9 Αυγούστου 1942. Πρόκειται για την ίδια μέρα που έχει αποφασίσει ο Χίτλερ να γιορτάσει την πτώση του Λένινγκραντ. Σε αντίθεση όμως με τα σχέδια του Χίτλερ, τα μεγάφωνα της σοβιετικής πόλης μεταφέρουν παντού την Έβδομη του Σοστακόβιτς, που φτάνει στα αυτιά ακόμη και των Γερμανών. Μάλιστα, ο επικεφαλής του μετώπου του Λένινγκραντ, Στρατηγός Γκοβόροφ, διατάζει τον βομβαρδισμό των γερμανικών θέσεων – στο πλαίσιο της στρατιωτικής επιχείρησης «Θύελλα» – πριν την συναυλία, ώστε να εξασφαλίσει την κατάπαυση πυρός την ώρα που η ορχήστρα θα μεταφέρει σε όλη την πόλη – και στις θέσεις του εχθρού – το μουσικό μήνυμα της αντίστασης.
http://youtu.be/tG0laIxC0Lo
Σοστακόβιτς – Cello Concerto No. 1, Op 107
Το Bolshoi Philarmonic Hall του Λένινγκραντ φιλοξενεί τη μεγάλη Έβδομη. Η αίθουσα κατακλύζεται από κόσμο, παρά την ασιτία και τον κίνδυνο. Όπως σημείωσε αργότερα ο συγγραφέας Νικολάι Τιχόνοφ, ήταν δεκάδες οι στρατιώτες που παρακολούθησαν την συναυλία. Πράγματι, όσοι είχαν αναδειχθεί για τη γενναιότητά τους στο μέτωπο, «τιμήθηκαν» με την άδεια να παρακολουθήσουν την ιστορική εκδήλωση, παραμένοντας για λίγες ώρες μακριά από τα πυρά.
Μετά το τέλος της εκδήλωσης, ο Στρατηγός Γκολόροφ επισκέπτεται τα παρασκήνια με το επιτελείο του, για να συγχαρεί τον Έλιασμπεργκ και τους μουσικούς του, που έχουν μόλις γράψει μία από τις ηρωικότερες σελίδες στην ιστορία του Λένινγκραντ. Με γράμμα του προς την ορχήστρα, ο Σοστακόβιτς εκφράζει την ευγνωμοσύνη για την εκτέλεση της Έβδομης, η οποία γίνεται πλέον ένα παγκόσμιο μήνυμα ότι ο σοβιετικός λαός έχει τη δύναμη να επικρατήσει κατά του ναζισμού.
http://youtu.be/mmCnQDUSO4I
Σοστακόβιτς – Waltz Νο. 2
Το 1943 ο Σοστακόβιτς ολοκληρώνει την Όγδοη και το 1945 την Ένατη Συμφωνία του. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει το Ρώσο συνθέτη αφενός υπό την αίγλη της παγκόσμιας αναγνώρισης και αφετέρου υπό τη σκιά της σταλινικής ΕΣΣΔ, η οποία δεν του επιτρέπει την έξοδο από τη χώρα. Μόνο μετά το θάνατο του Στάλιν, και στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης» που προωθεί ο Χρουστσόφ, του δίνεται η δυνατότητα να συμμετάσχει σε διεθνή φεστιβάλ ανά τον κόσμο.
http://youtu.be/FVfz5YymsXI
O συνθέτης Λέοναρντ Μπερνστάιν για την Ένατη του Σοστακόβιτς
Η ανάδειξη του Χρουστσόφ στην ηγεσία της ΕΣΣΔ σηματοδοτεί μία καμπή στις σχέσεις μεταξύ Σοστακόβιτς και σοβιετικού απαράτ. Για λόγους των οποίων τα ελατήρια είναι δύσκολο να εντοπιστούν, η σοβιετική κυβέρνηση επιθυμεί να δώσει στον Σοστακόβιτς το αξίωμα του Γενικού Γραμματέα των Συνθετών της Ένωσης, αξίωμα το οποίο προϋποθέτει την ένταξη του στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο Σοστακόβιτς γίνεται μέλος του ΚΚΣΕ το 1961.
Οι λόγοι που οδηγούν τον Σοστακόβιτς σε αυτή την απόφαση παραμένουν άγνωστοι και κυριαρχεί έντονη αντιπαράθεση γύρω από αυτούς. Ένδειξη αφοσίωσης στο Κόμμα ή πολιτική πίεση; Συμβιβασμός με το σύστημα ή εκβιασμός; Η αλήθεια είναι ότι, όπως γράφει και ο εκπρόσωπος της Σχολής της Φρανκφούρτης, Έριχ Φρομ, η ΕΣΣΔ παύει στα χρόνια του Χρουστσόφ να αποτελεί μια κρατική μηχανή τρομοκρατίας, περνώντας σε ένα πιο «ανεκτικό», αστυνομικό κράτος. Αυτό υποδηλώνει ότι το καθεστώς ενδέχεται να επιχειρεί την επαναπροσέγγιση πνευματικών προσωπικοτήτων της ΕΣΣΔ, σε μία προσπάθεια διαμόρφωσης ενός νέου προφίλ. Από την άλλη, πηγές αναφέρουν ότι ο γιος του Σοστακόβιτς, Μάξιμ, θυμάται τον πατέρα του να κλαίει εκείνη την περίοδο. Πηγές μάλιστα υποστηρίζουν πως λέει στη σύζυγό του, Iρίνα, ότι απειλήθηκε για να ενταχθεί στο Κόμμα.
Εκείνα τα χρόνια ο Σοστακόβιτς φέρνει σε πέρας ένα έργο το οποίο χρωστάει στην ιστορία του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Η Δωδέκατη Συμφωνία με τίτλο «Το Έτος 1917», που αποτυπώνει τις ημέρες της Κόκκινης Επανάστασης, ολοκληρώνεται το 1961.
http://youtu.be/srh97TbXN8A
Σοστακόβιτς – Δωδέκατη Συμφωνία («Το Έτος 1917»)
Το 1962, ο Σοστακόβιτς στηρίζει τον Ουκρανό ποιητή Εβγκένι Γιεφτουσένκο, όταν εκείνος εκφράζει την αντίθεσή του στην άρνηση της ΕΣΣΔ να αναγνωρίσει τα γεγονότα στο Babi Yar, ένα φαράγγι λίγο έξω από το Κίεβο, όπου οι Ναζί εκτέλεσαν 33.000 Εβραίους, το Σεπτέμβρη του 1941. Σοστακόβιτς και Γιεφτουσένκο δουλεύουν μαζί στη Δέκατη Τρίτη Συμφωνία, με τίτλο «Babi Yar», στην οποία εντάσσονται ποιήματα του Γιεφτουσένκο. Σήμερα, εν μέρει χάρη και στη συνεργασία των δύο σοβιετικών, το Babi Yar είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ουκρανία.
http://youtu.be/Vyz7krTfdc4
Σοστακόβιτς – Δέκατη Τρίτη Συμφωνία («Babi Yar»)
Το 1965, ο Σοστακόβιτς τίθεται στο πλευρό του ποιητή Γιόζεφ Μπρόντσκι, που έχει αδίκως καταδικασθεί σε πέντε χρόνια εργασίας και καταναγκαστικών έργων. Ο σοβιετικός συνθέτης υπογράφει κείμενο διαμαρτυρίας που στηρίζει τον ποιητή και το οποίο συνυπογράφεται από σημαίνουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Κόρνεϊ Τσουκόφσκι, η Άννα Αχμάτοβα, ο Σαμουίλ Μάρσακ, ο Εβγκένι Γιεφτουσένκο, καθώς και ο Γάλλος φιλόσοφος, Ζαν-Πολ Σαρτρ. Η ποινή του Μπρόντσκι τελικά περιορίζεται και ο ποιητής εγκαταλείπει την ΕΣΣΔ το 1972, έχοντας εκτίσει 18 μήνες της ποινής του, σε καταναγκαστικά έργα στη βόρεια ΕΣΣΔ. Ο Σοστακόβιτς συμμετέχει αργότερα στην ομάδα 25 διανοουμένων, που με επιστολή τους προς τον ηγέτη της ΕΣΣΔ, Λέονιντ Μπρέζνιεφ, ζητούν να μην αποκατασταθεί ο Στάλιν από την ηγεσία της Ένωσης.
Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, μαζί με τους Σεργκέι Προκόβιεφ και Άραμ Κατσατούριαν, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μορφές της σοβιετικής μουσικής κληρονομιάς. Έγραψε συνολικά 15 συμφωνίες, επτά όπερες και οπερέτες, τέσσερα μπαλέτα, 12 μουσικές κωμωδίες, 36 soundtracks, 15 κουαρτέτα και σειρά από ορατόρια. Κέρδισε σειρά από βραβεία, όπως το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης (1954), ενώ την περίοδο 1957-1975 διετέλεσε Γραμματέας της Ένωσης Συνθετών της ΕΣΣΔ.
O Σοστακόβιτς με την τρίτη σύζυγό του, Ιρίνα Σουπίνσκαγια, το 1972.
Παντρεύτηκε τρεις φορές και απέκτησε δύο παιδιά από τον πρώτο του γάμο, την Γκαλίνα και τον Μαξίμ. Ο εγγονός του, συνθέτης, έχει το ίδιο όνομα με τον παππού του. Για αυτό δίπλα στο όνομά του υπάρχει πάντα το Jr. Πολλοί μιλούν για την απίστευτη ικανότητα συγκέντρωσης του Σοστακόβιτς, ο οποίος μπορούσε να γράφει μουσική, ενώ έξω από το σπίτι του έχτιζαν οικοδομή.
Το όγδοο κουαρτέτο για έγχορδα, Op. 110, γράφηκε από τον Σοστακόβιτς σε μόλις τρεις ημέρες.
Ήταν φίλαθλος της ομάδας Ζενίτ Λένινγκραντ, σήμερα Ζενίτ Αγίας Πετρούπολης. Διετέλεσε μάλιστα διαιτητής ποδοσφαίρου.
Πέθανε στις 9 Αυγούστου 1975, την 33η επέτειο από την συναυλία της Έβδομης Συμφωνίας στο Λένινγκραντ. Είναι ενταφιασμένος στο Κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι της Μόσχας, νεκροταφείο όπου κατά παράδοση ενταφιάζονται διάσημες προσωπικότητες της ρωσικής διανόησης, των γραμμάτων και των τεχνών.
