Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου (4 Φεβρουαρίου) εορτάστηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στη βαριά σκιά της πανδημίας. Η “πανδημία” του καρκίνου, ωστόσο, παραμένει διαχρονική και η δυσίατη ασθένεια στερεί τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο ετησίως. Το θέμα της φετινής παγκόσμιας καμπάνιας επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αναγνώριση των ανισοτήτων στη φροντίδα του καρκίνου με τίτλο “Close the Care Gap”.
Εμβόλιο δεν υπάρχει – εκτός από την περίπτωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας που προλαμβάνεται με το HPV εμβόλιο – θεραπευτικές προσπάθειες γίνονται πολλές και συνεχώς προστίθενται επιστημονικά λιθαράκια για την τεράστια αυτή υγειονομική απειλή. Η Ιατρική Ακριβείας ή Εξατομικευμένη Ιατρική θεωρείται ότι μπορεί να αποτελέσει το μέλλον στην αντιμετώπιση του καρκίνου.
Πριν εξηγήσουμε τι είναι η ιατρική ακριβείας, πού εφαρμόζεται και πώς μπορεί να βοηθήσει τους ογκολογικούς ασθενείς, αξίζει να σημειώσουμε ότι ο καρκίνος παρουσίασε αυξητική τάση κατά τη διάρκεια του 2021, με 2.7 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις και 1.3 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, για το έτος 2020 καταγράφηκαν περισσότερες από 62.000 νέες διαγνώσεις και 33.000 θάνατοι. Οι συχνότερες μορφές καρκίνου στις γυναίκες είναι: Του μαστού (29%), του παχέος εντέρου (12%), του πνεύμονα (8%), του ενδομητρίου (8%), του παγκρέατος (4%). Αντίστοιχα, στους άνδρες: ο καρκίνος του πνεύμονα (19%), του προστάτη (18%), της ουροδόχου κύστης (14%), του παχέος εντέρου (13%) και του παγκρέατος (4%).
Η Ιατρική Ακριβείας ή αλλιώς Εξατομικευμένη Ιατρική (Precision Medicine) αποτελεί μια καινοτόμο και πολλά υποσχόμενη προσέγγιση που αφορά τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία, λαμβάνοντας υπόψη διαφορές στα γονίδια, στο περιβάλλον και στον τρόπο ζωής του κάθε ασθενούς ξεχωριστά. Η Popaganda μίλησε με τον πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητή Θεραπευτικής – Αιματολογίας – Ογκολογίας, Θάνο Δημόπουλο, που βλέπει ότι αυτή η πρακτική είναι το μέλλον για τις κακοήθειες.
Η συγκεκριμένη μορφή της Ιατρικής χρησιμοποιεί πληροφορίες από τη γενωμική, την πρωτεωμική και το περιβάλλον προκειμένου να προχωρήσει στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία. Η γενωμική είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος της βιολογίας που πραγματεύεται τη δομή, τη λειτουργία, την εξέλιξη, τη χαρτογράφηση και την επεξεργασία των γονιδιωμάτων. Με τον όρο γονιδίωμα αναφερόμαστε στο σύνολο του γενετικού υλικού ενός οργανισμού. Η πρωτεωμική αποτελεί τη μελέτη των πρωτεϊνών (του πρωτεώματος) σε μεγάλη κλίμακα. Ο όρος πρωτέωμα αναφέρεται στο σύνολο των πρωτεϊνών που παράγονται και τροποποιούνται σε έναν οργανισμό.
Ουσιαστικά η εξατομικευμένη ιατρική δεν χρησιμοποιεί μια πεπατημένη θεραπεία για ανθρώπους με ίδιο τύπο καρκίνο. Και αυτό γιατί ο όγκος κάθε ασθενούς έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, και νεοπλάσματα που έχουν το ίδιο όνομα έχουν διαφορετικά βιολογικά και μοριακά χαρακτηριστικά.
«Στόχος της ιατρικής ακριβείας είναι να γίνει η σωστή παρέμβαση στο σωστό ασθενή στη σωστή χρονική στιγμή. Η ιατρική ακριβείας μπορεί να βρει εφαρμογή θεωρητικά σε όλα τα νοσήματα αλλά κυρίως εφαρμόζεται σε ανίατα νοσήματα, σε αιματολογικές κακοήθειες και κακοήθειες συμπαγών οργάνων, καθώς και στα κληρονομικά νοσήματα», επισημαίνει ο κ. Δημόπουλος.
Η Ιατρική Ακριβείας αφορά δυνητικά σε όλες τις κακοήθειες, με την προϋπόθεση ότι υπάρχουν ανιχνεύσιμοι μοριακοί στόχοι για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιμα φάρμακα που να τους στοχεύουν, σύμφωνα με τον πρύτανη του ΕΚΠΑ.
Σημαντικοί πρόσφατοι σταθμοί στην εξατομικευμένη ιατρική αποτελούν η έγκριση θεραπείας που στοχεύει το ογκογονίδιο KRAS (μεταλλάξεις του οποίου εμφανίζονται, για παράδειγμα, στον καρκίνο του πνεύμονα), όπως και ενός αντισώματος για τη θεραπεία του HER2-θετικού γαστρικού καρκίνου.
Γιατί είναι το μέλλον στην αντιμετώπιση των ογκολογικών ασθενών;
“Είναι το μέλλον στην αντιμετώπιση των ογκολογικών ασθενών καθώς μπορεί να επιτρέψει την εξατομικευμένη χορήγηση θεραπείας με βάση τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς έτσι ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας και ο ασθενής να αποκομίσει το μέγιστο όφελος. Σε αντίθεση με την κλασική χημειοθεραπεία που έχει γενική αντινεοπλασματική δράση και αναστέλλει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό τόσο των καρκινικών κυττάρων όσο και των υγιών κυττάρων, η εξατομικευμένη ιατρική μπορεί να μειώσει και τις παρενέργειες από τη χημειοθεραπεία με τη στόχευση μόνο των καρκινικών κυττάρων”, εξηγεί ο κ. Δημόπουλος σχετικά με το γιατί η προσέγγιση αυτή προσφέρει ελπίδα.
Η χημειοθεραπεία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς δεν ενδείκνυται για όλους τους ασθενείς, εφόσον η τοξικότητά της μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα σε κάποιους από αυτούς. Υπάρχουν ειδικά τεστ που βοηθούν την ιατρική κοινότητα να αναλύσει γονίδια και έτσι να καταλήξουν σχετικά με την πιθανότητα οφέλους ενός ασθενή από την χημειοθεραπεία.
Οι γιατροί για να εξατομικεύσουν τη θεραπεία του καρκίνου δουλεύουν με ειδικά απεικονιστικά εργαλεία, όπως εξελιγμένους αξονικούς τομογράφους.
Απαραίτητα τα μητρώα ογκολογικών ασθενών
Σύμφωνα με τον κ. Δημόπουλο, στη χώρα μας έχει αρχίσει να εφαρμόζεται η εξατομικευμένη ιατρική στην κλινική πρακτική σε όλα τα ογκολογικά κέντρα της χώρας. “Η επένδυση στην Ιατρική Ακριβείας είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς για τη μοριακή και πρωτεωμική ανάλυση απαιτείται εξειδικευμένο προσωπικό, ειδικά μηχανήματα και αναλώσιμα υλικά σε ειδικές υποδομές. Με αυτό τον τρόπο, θα εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση όλων των ασθενών στις υπηρεσίες της Ιατρικής Ακριβείας σε όλη την επικράτεια”, αναφέρει.
Αναγκαία κρίνεται και η ανάπτυξη ογκολογικών registries (μητρώων) για τη βελτίωση της θεραπείας και της πρόγνωσης. Τα μητρώα αυτά βοηθούν στην αναγνώριση των ασθενών υψηλού κινδύνου, στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, στην αξιολόγηση της ποιότητας ζωής κ.ά. Στην Ευρώπη υπάρχουν 200 τέτοια μητρώα, η Ελλάδα δυστυχώς έχει μείνει πίσω ως προς αυτό.
