Πώς τα πλαστικά σκουπίδια της Κεφαλονιάς έγιναν έργα τέχνης

Το καλοκαίρι για τους περισσότερους και ειδικά, στη χώρα μας, είναι απόλυτα συνυφασμένο με τις ελληνικές θάλασσες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η θαλάσσια ρύπανση, εξαιτίας του ανθρώπινου παράγοντα, έχει αυξηθεί δραματικά. Υπάρχει, ωστόσο, μια ομάδα εθελοντών που από το 2006 φροντίζει να καθαρίσει τις παραλίες ανά τον κόσμο και τη θάλασσα από τα πλαστικά απορρίμματα, τα οποία και μετατρέπει σε έργα τέχνης.

Το πρόγραμμα Drifters Project συνεχίζεται για άλλη μία χρονιά στην Κεφαλονιά με πλειάδα δράσεων στις ακτές του νησιού. Επικεφαλής και εμπνεύστρια του Drifters Project είναι η Pam Longobardi, καλλιτέχνις και καθηγήτρια Τέχνης στο Georgia State University, η οποία εξηγεί πώς ξεκίνησαν όλα και ποιος είναι ο τρόπος προσέγγισης του έργου.

«Το 2006, μόλις ανακαλύφθηκαν στον ωκεανό και συγκεκριμένα, στις απομακρυσμένες ακτές της Χαβάης, οι λόφοι από σωρούς πλαστικών απορριμμάτων, όπου και εναποτίθεντο, άρχισα τη συλλογή αυτών των πλαστικών ως πρωτογενές υλικό και συνέλαβα την ιδέα του Drifters Project. Από τότε, έχω κάνει εκατοντάδες παρεμβάσεις, καθαρισμό των παραλιών και δημιουργία συλλογών από όλο τον κόσμο, αφαιρώντας χιλιάδες κιλά υλικού από το φυσικό περιβάλλον και τοποθετώντας το εκ νέου μέσα στο πολιτισμικό πλαίσιο για την εξέταση. Το έργο εστιάζει στο να λειτουργεί ο καλλιτέχνης ως πολιτιστικός εργάτης, ακτιβιστής, ερευνητής και απασχολεί εγκληματολόγους σε μια αισθητική, όμως, λειτουργία της έρευνας. Προσεγγίζοντας τις περιοχές ως εγκληματολόγος, αναγνωρίζω την ένδειξη γι’ αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έγκλημα ενάντια στη φύση: το πλαστικό σε κάθε ολέθρια παρουσία του. Πριν αγγίξουμε ή μετακινήσουμε οτιδήποτε, βγάζω φωτογραφίες τους χώρους όπως τους βρίσκω, εξετάζοντας και καταγράφοντας τον τρόπο που έχουν εναποτεθεί εκεί τα απορρίμματα».

Όσο δύσκολο και περίπλοκο κι αν μοιάζει, η ύπαρξη ενός οργανωτικού συστήματος βοηθά στο καλύτερο αποτέλεσμα της διαδικασίας.

«Έχω ένα σύστημα ταυτοποίησης της ημερομηνίας και του τόπου της συλλογής ως μέρος της μελέτης για τη μεταφορά του. Τότε, ξεκινώ τη συλλογή. Κάποιες φορές, αν μπορώ, κάνω κατασκευές και εγκαταστάσεις στον ίδιο χώρο και άλλες φορές, μεταφέρω τα πράγματα αλλού και αργότερα, τα ανασυνθέτω σε μεγαλύτερα έργα, προτιμώντας να τα κρατήσω σε μια μεταβατική μορφή, ως εγκατάσταση. Όλο το έργο, άλλωστε, μπορεί να αποσυναρμολογηθεί και να αναδιαμορφωθεί. Τα αντικείμενα παρουσιάζονται ως δείγματα σε πινέζες χάλυβα, που ανασυντέθηκαν σε μεγάλες εξειδικευμένες εγκαταστάσεις ή κατασκευές, και ως λεπτομερή φωτογραφικά πορτρέτα».

Έχουν περάσει οκτώ χρόνια από το ξεκίνημα του Drifters Project και η εξέλιξη είναι αξιοσημείωτη, καθώς οι δράσεις και οι εθελοντές πληθαίνουν.

«Οι αποστολές συλλογής ήταν, στην αρχή, ατομικές, ως μέρος της μεθόδου μου. Αλλά, τώρα, έχω συνεργαστεί με μεγάλες ομάδες που εκπαιδεύω σ’ αυτά τα πρωτόκολλα. Πλησιάζω τις περιοχές ως εγκληματολόγος, εξετάζοντας και τεκμηριώνοντας την εναπόθεση, συλλέγοντας και αναγνωρίζοντας τα αποδεικτικά στοιχεία του εγκλήματος.

Οι φοιτητές μου από το Πανεπιστήμιο της Georgia ήταν μια επίλεκτη ομάδα που κλήθηκε να συνεργαστεί μαζί μου σε αυτό το καλλιτεχνικό ερευνητικό έργο. Είχαμε πέντε καλλιτέχνες και έναν επιστήμονα. Είχα λάβει ένα σημαντικό βραβείο και αποφάσισα να χρησιμοποιήσω αυτά τα χρήματα, ώστε οι φοιτητές να έρθουν, να έχουν αυτή την εμπειρία και να αναπτυχθεί η ικανότητά μου να κάνω πράγματα σε μεγαλύτερη και πιο πολύπλοκη κλίμακα. Δούλεψαν πολύ σκληρά, ήταν άνετοι, έξυπνοι, αστείοι, δημιουργικοί και αξιοθαύμαστοι. Ήταν η πρώτη και βασική ομάδα σε κάθε πτυχή».

Η ομάδα μετρά πολύ περισσότερους εθελοντές, αλλά και φορείς σε διαφορετικούς τομείς, όπως εξηγεί η Pam Longobardi.

«Η συνεργάτιδα μου, Dianna Cohen, από το Plastic Pollution Coalition, ασχολήθηκε με ένα ολόκληρο τμήμα των παιδιών σε καθαρισμό και εργαστήρια σχετικά με τα πλαστικά. Η ΔΕΗ επίσης, εμπλέκει τους ανθρώπους με την αξιοποίηση εναλλακτικών λύσεων για το πλαστικό μιας χρήσης. Έτσι, ξοδέψαμε πολλή ενέργεια απλά μιλώντας με τους ανθρώπους, ανταλλάσσοντας πληροφορίες και ιδέες. Τέλος, συνεργαζόμαστε με μια ομάδα φοιτητών σχεδίου από το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Σίδνεϊ που έλαβαν την κατάρτιση, συμμετείχαν στους καθαρισμούς και ήρθαν με σχεδιαστικές ιδέες. Συνολικά, ο πυρήνας της ομάδας μας είναι περίπου 10 άτομα, η εμπλεκόμενη διευρυμένη ομάδα είναι πάνω από 100 και πιθανότατα, είναι χιλιάδες οι άνθρωποι που ήρθαν σε επαφή και επηρεάστηκαν μέσα από τις ραδιοφωνικές μας εκπομπές (τέσσερις φέτος), τα άρθρα στα μέσα ενημέρωσης, τις τηλεοπτικές εμφανίσεις, τις δράσεις δημόσιου καθαρισμού και τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις».

Το Drifters Project έχει υλοποιηθεί ήδη σε πάρα πολλές περιοχές στον κόσμο, στις ΗΠΑ (Αλάσκα, Χαβάη, Κόλπος του Μεξικού, Μέιν, Καλιφόρνια), στην Κόστα Ρίκα, τον Παναμά, την Ταϊβάν, την Κίνα, την Ιταλία, την Πορτογαλία, το Μονακό και την Κωνσταντινούπολη. Η επαφή, όμως, με την Ελλάδα ξεκίνησε με ένα πρόγραμμα στη Σαμοθράκη.

«Έκανα την πρώτη μου δουλειά στην Ελλάδα, στη Σαμοθράκη. Είναι ένα άλλο πολύ έντονο και ισχυρό νησί, αλλά πολύ μικρότερο από την Κεφαλονιά. Ήμουν προσηλωμένη, σχεδόν μαγνητισμένη από την Κεφαλονιά, επειδή έχει πολλές ομοιότητες στο συναίσθημα, την ενέργεια, την κλίμακα με το μεγάλο νησί της Χαβάης, όπου άρχισε το έργο μου».

Η Κεφαλονιά εμφανίστηκε μπροστά της μ’ έναν άκρως σύγχρονο τρόπο, μέσω μιας αναζήτησης στο διαδίκτυο, και όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, διόλου τυχαία.

«Κάπως βαθιά στην σελίδα 14 της αναζήτησης στο διαδίκτυο, το Ιόνιο Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού εμφανίστηκε, προκηρύσσοντας πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων. Κατέθεσα την πρότασή μου να φέρω το Drifters Project στο νησί επί τόπου και μια μέρα αργότερα, έλαβα νέα για την υποστήριξη με σκάφος, τη σύνδεση με ψαρά και άλλους σχετιζόμενους με την παράκτια ζώνη. Το μόνο που συνειδητοποίησα αργότερα ήταν ότι ήμουν ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα στο Κέντρο. Υποστηρίζουν το έργο μου από τότε, και χάρη στη διευθύντρια, Σοφία Καγκάδη, έχει αυξηθεί τόσο πολύ, ώστε το Plastic Free Island γίνεται για τέταρτη χρονιά».

Το έργο ξεκίνησε πριν τρία χρόνια στο νησί και προβλέπεται μακρά και ενδιαφέρουσα συνέχεια.

«Το Drifters Project έχει καθαρίσει παραλίες και θαλάσσιες σπηλιές σε όλο το απίστευτο νησί της Κεφαλονιάς από το 2011. Πρόκειται για ένα ελάχιστο μέρος ενός έργου 10 και πλέον ετών. Το 2011, την πρώτη χρονιά, συνεργάστηκα σε ένα πρόγραμμα διάσωσης θαλάσσιας χελώνας, καθάρισα παραλίες στον Πόρο, τη Σκάλα, τις Μηνιές, τη Μακριά Πέτρα και δημιούργησα μια μεγάλη έκθεση στο Ιόνιο Κέντρο, στα Μεταξάτα. Το 2012, καθάρισα ένα τεράστιο θαλάσσιο σπήλαιο με μια Ελληνίδα και μια Γαλλο-Αιγύπτια με αποτέλεσμα μια ταινία μικρού μήκους (http://driftersproject.net/2012/08/the-mermaid-cave-reveals-its-mysteries/).

Το 2013, έγινε μια συνεργασία μεταξύ του Drifters Project και ενός ελληνικού αρχαιολογικού έργου εξετάζοντας τα ευρήματα της λίθινης εποχής στην παράκτια ζώνη, για το οποίο κάναμε δύο ακόμη ταινίες μικρού μήκους και μία από κοινού έκθεση στο Ιόνιο Κέντρο με την Dianna Cohen από το Plastic Pollution Coalition. Το 2014, ανακοινώνεται η συνεργασία με την Plastic Pollution Coalition για το Plastic Free Island.

Θα δημιουργήσουμε ένα πρότυπο κοινωνικής και καλλιτεχνικής παρέμβασης με μια διεθνή ομάδα 40 φοιτητών από την Ελλάδα, την Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Βασικοί στόχοι είναι η εμπλοκή και δέσμευση των τοπικών κοινοτήτων όσον αφορά τη μείωση πλαστικού, η μελέτη ιατροδικαστικών στοιχείων της ρύπανσης από το πλαστικό και μετακίνησή του από θαλάσσιες σπηλιές και παραλίες, η δημιουργία μεγάλης κλίμακας δημόσιας τέχνης για να εκτεθεί το πρόβλημα και η δημιουργία εναλλακτικών λύσεων νέου σχεδιασμού, σε σχέση με το πλαστικό για τις τοπικές επιχειρήσεις.

Δουλεύουμε σκληρά για το έδαφος με πολλούς ανθρώπους στο νησί που θέλουν το ίδιο πράγμα που κάνουμε: ένα βιώσιμο μέλλον απαλλαγμένο από τη διαφθορά του πλαστικού. Θα ενώσουμε τις δυνάμεις μας με την Greenpeace Ελλάδος. Υπάρχει πολλή δουλειά να κάνουμε, αλλά όταν καταστήσουμε αυτό το μοντέλο σε πρότυπο, θα μπορούμε να μεταφέρουμε αυτή την ιδέα και σε άλλα νησιά της Ελλάδας και του κόσμου».

Η τοπική κοινωνία της Κεφαλονιάς αποδεικνύει έμπρακτα τη στήριξή της στο έργο, καθώς η συμμετοχή στις δράσεις ή η διάδοση του έργου που γίνεται είναι μεγάλη και ένθερμη. Τοπικοί φορείς και κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι του νησιού δηλώνουν την υποστήριξή τους στο Drifters Project, όπως σημειώνει η κα Longobardi.

Η απορία, ωστόσο, παραμένει. Πώς μια καλλιτέχνιδα αποφάσισε να συνδυάσει την τέχνη με την οικολογία και τον ακτιβισμό;

«Πιστεύω ότι η τέχνη έχει μια δουλειά να κάνει, πέρα από το να είναι ένα αντικείμενο πολυτελείας σε ένα σπίτι ή σε ένα μουσείο. Τέχνη είναι ένας παράγοντας για την κοινωνική αλλαγή. Πιστεύω ότι οι  καλλιτέχνες είναι οι καλύτερες κεραίες που προειδοποιούν για προσεχή πράγματα πριν οι περισσότεροι άνθρωποι μπορέσουν να τα δουν και έτσι, να τα δείξουμε στον κόσμο με έναν τρόπο που προκαλεί την αλλαγή. Δίνω πολύ μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια και στις τεράστιες και καταστροφικές αλλαγές που προκλήθηκαν στη γη από την ανθρώπινη μηχανή, ιδιαίτερα στον ωκεανό. Είναι τρομακτικό για μένα. Βλέποντας αυτή την πραγματικότητα να ξεδιπλώνεται, μπορώ να το επεξεργαστώ μόνο αναλαμβάνοντας δράση, όχι μόνο ως καλλιτέχνις, αλλά και ακτιβίστρια. Η καλλιτεχνική μου εργασία είναι πολιτική, κοινωνική, ιατροδικαστική και λειτουργική από τη στιγμή που ασχολούμαι και λαμβάνω δράση σε σχέση με τις μεγάλες μάζες πλαστικών υλικών -που κινούνται έξω από τους ωκεανούς, τις παραλίες, τις σπηλιές- πριν βλάψουν περισσότερο τη ζωή».

Η καλλιτεχνική δραστηριότητά της σχετίζεται άμεσα με την ερευνητική διαδικασία. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει έντονη συζήτηση για τη γεωλογική περίοδο που διανύουμε. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι είμαστε ήδη στη δεύτερη φάση της Ανθρωπόκαινου περιόδου. Πρόκειται για την εποχή όπου οι μεταβολές και η διάβρωση που συμβαίνουν (με καταιγιστικούς ρυθμούς) στο έδαφος σχετίζονται με την ανθρώπινη παρέμβαση.

«Είμαι μια εννοιολογική καλλιτέχνις με ισχυρή συγγένεια με τα υλικά και τη διαδικασία που βασίζεται στην έρευνα. Η καλλιτεχνική μου πρακτική περιλαμβάνει την καταγραφή και τη συλλογή, εν συνεχεία την παραγωγή στο στούντιο και την εγκατάσταση σε συγκεκριμένη τοποθεσία, αλλά και εμπλοκή των ντόπιων της περιοχής. Συλλογικά, αυτές οι πλευρές της πρακτικής μου εξερευνούν την Ανθρωπόκαινο εποχή ως προϋπόθεση της σύγχρονης ύπαρξής μας μέσα από τον συγκεκριμένο δείκτη αυτής της εποχής, των μεταφερόμενων πλαστικών αντικειμένων μέσω του ωκεανού. Η Ανθρωπόκαινος είναι μια νέα γεωλογική εποχή που προτείνει η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας, μια παγκόσμια επιτροπή που αποφασίζει για τη δομή της Κλίμακας του Γεωλογικού Χρόνου. Η Ανθρωπόκαινος περιγράφει μια νέα εποχή του φυσικού κόσμου, όπως κυριάρχησε, και άλλαξε από τον άνθρωπο».

Το νέο πρόγραμμα, Plastic Free Islands, συνδυάζει την τέχνη στον δημόσιο χώρο με τον ακτιβισμό.

«Με το Plastic Free Island έχουμε εμπλέξει όλο το φάσμα της κοινότητας από μεμονωμένες συμμετοχές μέχρι τις μικρές επιχειρήσεις και τους φορείς διοίκησης, μέσω της εκπαίδευσης, τον ακτιβισμό και κοινωνικά απασχολούμενους στην καλλιτεχνική πρακτική. Είναι μια μορφή τέχνης που συμβαίνει στον κοινωνικό χώρο, και ο κοινωνικός χώρος που είναι περισσότερο σε κίνδυνο αυτή τη στιγμή είναι το υγρό μέρος του πλανήτη».

Το κλειδί για την επίτευξη του στόχου τους είναι η ομαδική δουλειά, που κάθε άλλο παρά εύκολη -ή μίζερη- είναι..

«Πώς μπορούμε να μετακινήσουμε τόνους υλικού από μια παραλία; Πρέπει να σκεφτούμε σαν τα μυρμήγκια, ως συνεργατική μονάδα. Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε και να εμψυχώσουμε ένα φίδι μήκους 15 μέτρων για να χορεύει ως Ουροβόρος; Με ενέργεια, αίμα και ιδρώτα, αλλά όχι πολλά δάκρυα -ως επί το πλείστον ήταν γέλιο».

Τα σχέδια, όμως, δεν σταματούν εδώ. Υπάρχει συνέχεια στις δράσεις και ο βασικός στόχος που είναι η αφύπνιση των ανθρώπων για την καταστροφή που συντελείται.

«Δουλεύουμε με νέους τρόπους κάθε χρόνο. Θα επιστρέψουμε στην Κεφαλονιά, για μένα είναι μια δέσμευση 10 και πλέον ετών. Έχω, επίσης, ένα πολύ μεγάλο νέο έργο στον Παναμά, καθώς και συνεχιζόμενες εργασίες στη Χαβάη, την Αλάσκα, και άλλες απομακρυσμένες περιοχές σε όλο τον κόσμο.

Είναι απίστευτα ενθαρρυντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία της Ιστορίας. Δείτε, για παράδειγμα, το Occupy. Τα social media και οι άνθρωποι προκάλεσαν μια επαναστατική αλλαγή. Είναι μια διαδικασία που ξεκινάει τώρα, όπου οι άνθρωποι εξεγείρονται ενάντια στην ολοκληρωτική εξαγορά της ζωής τους, όπου γινόμαστε ισχύς που τροφοδοτεί ένα τοξικό προϊόν -το πλαστικό- και με τη σειρά του, ο ωκεανός γίνεται η δύναμη που τροφοδοτεί αυτά τα τοξικά απόβλητα. Ο ωκεανός κραυγάζει για βοήθεια, και τώρα που οι άνθρωποι βλέπουν ότι το διακύβευμα αφορά την υγεία τους, αφυπνίζονται. Η αλλαγή είναι σε εξέλιξη.

Ο ωκεανός είναι η κινητήρια δύναμη του πλανήτη, απ’ όπου ξεκίνησε η ζωή, ρυθμίζει τη θερμοκρασία και το κλίμα όλης της Γης και είναι σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Είναι συγκλονιστική η αποσύνδεση τόσο πολλών ανθρώπων από τον φυσικό κόσμο και η αδυναμία να δούμε μερικά βήματα παραπέρα, η εγωκεντρική στάση του ανθρώπινου είδους, όπου το ‘εγώ’ είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, που θα είμαστε μόνοι και ασυνεχείς και τελικά, στην πραγματικότητα ανεξάρτητοι από τον ιστό της ζωής.

Η ζωή όπως την ξέρουμε αλλάζει, η φύση θα συνεχιστεί, αλλά είναι πιθανό να μην είμαστε μέρος της. Νομίζω ότι έχουμε περίπου 10 λεπτά για να το καταλάβουμε αυτό…»

Drifters Project στο:  http://driftersproject.net/

Plastic Free Island: www.plasticfreeisland.com