Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, είναι μια μέρα για όλες και όλους. Είναι μια μεγάλη «αγκαλιά» που καθιερώθηκε το 1992 από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας (WFMH), έναν παγκόσμιο οργανισμό ψυχικής υγείας με μέλη και επαφές σε περισσότερες από 150 χώρες, ενώ υποστηρίζεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO). Γιορτάζεται κάθε χρόνο με στόχο την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση των ανθρώπων σχετικά με την ψυχική υγεία, και έχει ως απώτερο σκοπό την εξάλειψη του στίγματος γύρω από την ψυχική ασθένεια.
Η ψυχική υγεία αναφέρεται στη γνωστική, συμπεριφορική και συναισθηματική ευεξία του ανθρώπου και είναι σημαντική σε κάθε στάδιο της ζωής μας, από την παιδική ηλικία και την εφηβεία έως την ενηλικίωση και την τρίτη ηλικία. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές αυξάνεται, εκδηλώνονται σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία τους, στην κοινωνική τους ζωή αλλά και στον βιοποριστικό τομέα. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περισσότεροι από 970,8 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έρχονται αντιμέτωποι με κάποια ψυχική διαταραχή.
Παραδείγματα ψυχικών ασθενειών περιλαμβάνουν τις καταθλιπτικές διαταραχές, τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές προσωπικότητας (όπως η σχιζοφρένεια ή η οριακή διαταραχή), τις διατροφικές διαταραχές, τις διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, τις διαταραχές που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών κ.α., και χαρακτηρίζονται στον πυρήνα τους από έναν συνδυασμό μη φυσιολογικών σκέψεων, αντιλήψεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών και κοινωνικών συνδέσεων. Η ψυχική ασθένεια, όταν δεν αντιμετωπίζεται, προκαλεί συναισθηματικά, συμπεριφορικά και σωματικά προβλήματα υγείας, ενώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις διαταραχών, μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε σοβαρά ή θανατηφόρα αποτελέσματα όπως η αυτοκτονία. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, 1 άτομο αυτοκτονεί κάθε 40 δευτερόλεπτα στον κόσμο και οι περισσότερες αυτοκτονίες σχετίζονται με ψυχικές ασθένειες.
Φέτος, με αφορμή την Ημέρα που βάζει την ψυχή μας στο προσκήνιο, αποφασίσαμε να φιλοξενήσουμε ιστορίες ανθρώπων που έχουν βιώσει το Τραύμα σε διαφορετικές πτυχές του, μέσα από ποικίλους ψυχοκοινωνικούς στρεσογόνους παράγοντες. Μιλώντας για το ψυχικό τραύμα και τη σύνδεσή του με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, πρέπει να σημειώσουμε πως τα άτομα που έχουν βιώσει ένα τραυματικό γεγονός, δεν σημαίνει ότι θα αναπτύξουν απαραίτητα PTSD, καθώς λιγότερο από το 10% των ασθενών έχει αποδειχθεί πως εκδηλώνει τα συμπτώματα που πρέπει να πληρούνται για να γίνει η διάγνωση της διαταραχής.
Η Φανή, η Μάρω και ο Οδυσσέας, θέλησαν να μοιραστούν μαζί μας τις ιστορίες τους, που αφορούν επώδυνα και τραυματικά γεγονότα τα οποία βίωσαν στο παρελθόν. Έχοντας δώσει πέρυσι φωνή στις ιστορίες ανθρώπων που έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες ψυχικές ασθένειες, φέτος θελήσαμε να εστιάσουμε στο ψυχικό τραύμα, στο αποτύπωμα που αφήνει στην ψυχή και την καθημερινότητα των ανθρώπων, αλλά και στην αντιμετώπισή του με σύμμαχο τη Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία.
«Σε ηλικία 18 ετών, έκανα την πρώτη μου σχέση. Εκείνος ήταν πέντε χρόνια μεγαλύτερός μου. Αρχίσαμε να βγαίνουμε και όλα κυλούσαν πολύ όμορφα. Στη δεύτερη εβδομάδα της γνωριμίας μας κοιμηθήκαμε μαζί και κάναμε για πρώτη φορά σεξ. Μερικές ημέρες αργότερα κι ενώ είχαμε κοιμηθεί και πάλι μαζί, συνέβη κάτι που μου πήρε χρόνια να συνειδητοποιήσω και να κατανοήσω πώς είχε επηρεάσει τη σεξουαλική μου ζωή και την ψυχική μου υγεία γενικότερα.
Ήταν πρωί κι εγώ κοιμόμουν ακόμη. Συνηθίζω να κοιμάμαι πολύ βαριά και να μην έχω τον έλεγχο των κινήσεών μου και όσων συμβαίνουν γύρω μου. Ενώ λοιπόν κοιμόμουν, εκείνος διύσδησε μέσα μου χωρίς να φοράει προφυλακτικό (φορούσε πάντα όταν κάναμε σεξ). Όταν μετά από κάποια δευτερόλεπτα ξύπνησα και κατάλαβα τι συνέβαινε, τον έσπρωξα με δύναμη σοκαρισμένη, φωνάζοντάς του “τι κάνεις ακριβώς;”. Εκείνος είπε πως νόμιζε ότι ήμουν ξύπνια και μου ζήτησε συγγνώμη αρκετές φορές. Εγώ τότε τον πίστεψα, η σκέψη μου δεν μπορούσε να πάει πέρα από τα λόγια του και το σώμα μου αρνιόταν να συνειδητοποιήσει τι πραγματικά είχε συμβεί.
Μετά το συμβάν δεν επαναλήφθηκε κάτι αντίστοιχο. Χωρίσαμε περίπου τέσσερις μήνες αργότερα. Έκτοτε, εγώ δυσκολευόμουν πολύ να συνδεθώ σεξουαλικά με άλλους άντρες, ακόμη κι όταν μπήκα σε μια νέα σχέση. Μέχρι σήμερα, εκείνη η στιγμή με ακολουθεί στις ερωτικές μου σχέσεις και επηρεάζει την εμπιστοσύνη μου απέναντι στους άντρες. Χρειάστηκαν περισσότερα από πέντε χρόνια για να καταλάβω πραγματικά τι είχε συμβεί, να καταλάβω δηλαδή πως ήταν μια πράξη σεξουαλικής κακοποίησης καθώς δεν υπήρχε συναίνεση. Όπως μου είπε η ψυχοθεραπεύτριά μου, μετά το τραυματικό εκείνο γεγονός είχε ενεργοποιηθεί ένας μηχανισμός άμυνας που ονομάζεται απώθηση. Το συμβάν δηλαδή είχε απομακρυνθεί από τη συνείδησή μου, προστατεύοντάς με τότε από την αναβίωση του τραύματός μου.
Χάρη σε συζητήσεις που έκανα με τις φίλες μου, αλλά και στην όλη γνώση που απέκτησα με την εξάπλωση του κινήματος MeToo, μπόρεσα σταδιακά να συνειδητοποιήσω τι μου είχε συμβεί. Η διαδικασία της συνειδητοποίησης ήταν φυσικά αρκετά επώδυνη και χρειάστηκαν πολλές συνεδρίες ψυχοθεραπείας για να καταφέρω να μιλήσω για το τραυματικό εκείνο συμβάν. Πλέον έχω καταλάβει πως ο λόγος για τον οποίο δυσκολεύομαι να αφεθώ σεξουαλικά, συνδέεται με αυτό που είχα βιώσει όταν ήμουν 18. Πολλές φορές, την ώρα του σεξ, περνάνε εικόνες από το συμβάν μπροστά από τα μάτια μου και αυτόματα το σώμα μου μπαίνει σε μία συνθήκη άμυνας, ώστε να προστατευτώ από την πιθανή απειλή την επανάληψης της κακοποιητικής εκείνης πράξης. Πλέον όμως, κάθε φορά που αναβιώνω την κακοποίησή μου, σκέφτομαι πως δεν θα κρατήσει για πάντα.
Η συνειδητοποίηση και η αποδοχή των τραυματικών εμπειριών μας, είναι το πρώτο και το μεγαλύτερο βήμα για τη διαχείριση του τραύματος. Αν και το συμβάν έχει αποτυπωθεί στη ψυχή μου και επηρεάζει άμεσα το παρόν μου, δεν μπορούμε να μιλάμε στην περίπτωσή μου για μία διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και θέλω να πω πως πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στη χρήση αυτού του όρου. Χάρη στην ψυχοθεραπεία καταφέρνω και διαχειρίζομαι τα όσα βίωσα και συνειδητοποιώ πως δεν καθορίζουν το τι άνθρωπος είμαι. Μαθαίνω να μην κατηγορώ τον εαυτό μου και να μην νιώθω ντροπή για κάτι που κάποιος μου έκανε χωρίς τη συγκατάθεσή μου, και καταλαβαίνω πως ο μοναδικός υπαίτιος είναι εκείνος».
«Η δική μου περίπτωση αφορά την επαναλαμβανόμενη ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση που βίωνα όταν ήμουν έφηβη. Από την ηλικία των 14 περίπου ετών, είχα μία κολλητή φίλη που αποζητούσε ιδιαίτερα την προσοχή μου. Για πολλά χρόνια δεν μπορούσα να αντιληφθώ ότι η συμπεριφορά της απέναντί μου ήταν δυσλειτουργική, με αποτέλεσμα να μείνω κοντά της για δέκα περίπου χρόνια και να υποστώ μία ακραία μορφή χειραγώγησης. Η ζήλεια και ο ανταγωνισμός που έτρεφε για μένα, άρχισαν να εκδηλώνονται μέσα από “αθώες” πράξεις, ωστόσο σύντομα έφτασαν σε σημείο να επηρεάζουν κάθε φάσμα της ζωής μου και ιδιαίτερα τις ερωτικές μου σχέσεις.
Από το σχολείο ακόμη, απαιτούσε να διαβάζουμε καθημερινά μαζί, έχοντας τον πλήρη έλεγχο των ωρών και του περιεχομένου που διάβαζα. Στην πορεία κατάλαβα πως στόχος της ήταν να μην γράψω καλύτερα από εκείνη στα διαγωνίσματα. Πολλές φορές μάλιστα, όταν εκείνη είχε προλάβει να διαβάσει παραπάνω μέσα στη μέρα της, με παρακινούσε να βγούμε ώστε να με αποπροσανατολίσει από το διάβασμα. Εγώ είχα αρχίσει να τη φοβάμαι με αποτέλεσμα να δυσκολεύομαι να της πω όχι και έτσι έκανα ό,τι ήθελε.
Η συμπεριφορά της ήταν ακραία χειριστική και προσπαθούσε μάλιστα να με πείσει πως η σχέση μας δεν είναι τοξική, αλλά είναι μια σχέση βαθιάς αγάπης. Όταν, ως φοιτήτριες πλέον, αποφασίσαμε να συγκατοικήσουμε (έπειτα από αρκετή πίεση εκ μέρους της), τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα. Θυμάμαι να αρχίζει να αγοράζει τα ρούχα και τα αντικείμενα που έπαιρνα εγώ, να κουρεύει τα μαλλιά της ακριβώς όπως τα δικά μου και να απαιτεί να της τακτοποιώ το δωμάτιο και τα ρούχα με την πρόφαση ότι είναι πολύ πιεσμένη. Κάθε της ενέργεια είχε ως στόχο να με αποπροσανατολίσει από το διάβασμα για τη σχολή. Κατέληξα να βλέπω τις επιδόσεις μου να μειώνονται, ενώ εκείνη έπαιρνε ικανοποίηση από το γεγονός ότι είχε καταφέρει να έχει καλύτερους βαθμούς από εμένα.
Αποκορύφωμα αυτής της κακοποιητικής σχέσης, ήταν το διάστημα που τα είχα φτιάξει με το πρώτο μου αγόρι στο πρώτο έτος της σχολής. Ήταν τότε που είχα αρχίσει να φεύγω αρκετά από το σπίτι και να κοιμάμαι σ’ εκείνον. Η [φίλη μου η] Ερατώ άρχισε να μου επιτίθεται, να με κατηγορεί λέγοντάς μου πως την εγκατέλειπα και να με εκδικείται εν τέλει μέσα από διάφορες πράξεις. Χαρακτηριστικά, έκανε άνω κάτω το δωμάτιό μου, πετούσε μέσα σκουπίδια, και όταν επέστρεφα από το αγόρι μου, μου ζητούσε να το καθαρίσω, σε μία προσπάθεια να με “τιμωρήσει” επειδή είχα φύγει από το σπίτι.
Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια, αλλά τελικά κατάφερα να απομακρυνθώ από εκείνη. Η καταπίεση που είχα βιώσει είχε πάρει τη μορφή τραύματος, επηρεάζοντας άμεσα τις νέες διαπροσωπικές μου σχέσεις. Άρχισα να δυσκολεύομαι να εμπιστευτώ ανθρώπους, να μην μπορώ να πω εύκολα όχι και να επηρεάζομαι σε υπερβολικό βαθμό από τη γνώμη των άλλων. Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία που κάνω τον τελευταίο χρόνο, με έχει βοηθήσει σημαντικά να συνειδητοποιήσω αρχικά τη νοσηρότητα της κατάστασης εκείνης, αλλά και το πώς το τραύμα μου επηρεάζει άμεσα το παρόν μου.
Μαθαίνω σταδιακά να εμπιστεύομαι ξανά τους ανθρώπους και να λέω “όχι” όταν δεν θέλω πραγματικά να κάνω κάτι. Μέσα από τη θεραπευτική σχέση που έχω αναπτύξει με τον ψυχολόγο μου, μαθαίνω να θέτω αντίστοιχες βάσεις για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων στη ζωή μου. Το σημαντικότερο κομμάτι της θεραπείας, είναι η προσπάθεια τροποποίησης των αυτόματων αρνητικών και στρεβλών σκέψεών μου, σχετικά με τη φιλία και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι με βλέπουν. Μαθαίνω να αναπτύσσω σταδιακά εναλλακτικές, υγιείς σκέψεις και να συνειδητοποιώ ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι σαν την Ερατώ».
«Πριν από ενάμιση χρόνο, ο πατέρας μου έφυγε απρόσμενα από τη ζωή. Εκείνο το διάστημα, είχα ένα σοβαρό τροχαίο με το αυτοκίνητό μου, το οποίο με οδήγησε στο νοσοκομείο. Ήταν μια από τις δυσκολότερες και πιο επώδυνες περιόδους της ζωής μου. Το τραύμα που είχα κληθεί να αντιμετωπίσω ήταν διπλό: Από τη μία εκείνο της απώλειας και από την άλλη εκείνο του ατυχήματος. Ειλικρινά, υπήρξε διάστημα που πίστευα πως δεν θα τα καταφέρω, πως η ζωή μου δεν έχει νόημα. Κι όμως, πλέον προσπαθώ όλο και περισσότερο να ανακτήσω τη δύναμή μου και να διαχειριστώ τα τραύματά μου.
Στην περίπτωση του ατυχήματος, όπως έχω συζητήσει με την ψυχοθεραπεύτριά μου η οποία εξειδικεύεται στη διαχείριση του τραύματος, ανέπτυξα τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες (PTSD), εξαιτίας της οποίας μέχρι σήμερα δεν έχω καταφέρει να πιάσω ξανά τιμόνι στα χέρια μου. Η άρνησή μου είναι τόσο βαθιά, γιατί το τραύμα μου είναι τόσο βαθύ και τρομακτικό. Δεν μπορώ σε αυτή τη φάση να σκεφτώ καν τον εαυτό μου να οδηγεί. Τα βράδια βλέπω εφιάλτες στους οποίους τρακάρω, ενώ ακόμη και ως συνοδηγός παθαίνω κρίσεις πανικού.
Μπορεί να μην έχω καταφέρει ακόμη να οδηγήσω ξανά, μέσω της θεραπείας όμως συνειδητοποιώ πως, πρωτίστως, οι τραυματικές εμπειρίες χρειάζονται χρόνο για να επουλωθούν. Έτσι, η συνεχής συζήτηση και ανάσυρση του συμβάντος, είναι το πρώτο και πολύ σημαντικό βήμα για να καταφέρω να αρχίσω σταδιακά να εκτίθεμαι σε αυτό που φοβάμαι και να προσπαθήσω να εμπιστευτώ και πάλι τον εαυτό μου και το τιμόνι. Η σταδιακή έκθεση σε όσα φοβάμαι, είναι ένα μεγάλο θεραπευτικό βήμα. Το γεγονός για παράδειγμα ότι μπαίνω στο αυτοκίνητο ως συνοδηγός, είναι σημαντικό στην προσπάθεια να έρθω και πάλι σε επαφή μαζί του.
Πέρα από το τρακάρισμα, εκείνο το διάστημα προσπαθούσα (και προσπαθώ ακόμα) να διαχειριστώ τον θάνατο του πατέρα μου. Όλες οι σταθερές μου άλλαξαν σε ένα βράδυ, καθώς έφυγε από καρδιακή προσβολή. Επί πολλούς μήνες, είχα αναπτύξει τον μηχανισμό της άρνησης, ο οποίος με προστάτευε από την τραυματική στιγμή που είχα βιώσει. Όπως μαθαίνω στην ψυχοθεραπεία, η απώλεια περνάει από αρκετά στάδια προκειμένου να γίνει συνειδητή και να μπορέσει ο άνθρωπος να την αντιμετωπίσει. Η άρνηση ήταν ένα από αυτά.
Πλέον όμως, μπορώ και μιλάω για τον θάνατο του πατέρα μου όλο και περισσότερο και αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θεραπευτικό βήμα. Η σταδιακή αποδοχή της κατάστασης και της απώλειάς του, είναι αυτό που δουλεύω αυτό το διάστημα στην ψυχοθεραπεία, προσπαθώντας να αντιμετωπίσω το τραύμα μου και να γίνω και πάλι λειτουργικός στην καθημερινότητά μου».