«Να σου γνωρίσω τη Βενετία. Είναι φυσικοθεραπεύτρια, αλλά βγάλε από το μυαλό σου αυτό που σου έρχεται αμέσως στο μυαλό…». Και βγάζω από τον νου μου γήπεδα και κέντρα αποκατάστασης, που παραδοσιακά εργάζονται οι φυσικοθεραπευτές, για να ξετυλίξω γεμάτη περιέργεια το κουβάρι μιας συζήτησης, που το πρώτο της μέρος έγινε σε κρητικό έδαφος. Ήταν Μάρτιος, μήνας της ενδομητρίωσης στα επιστημονικά καλεντάρια, και η Βενετία Μπαρκάτσα είχε κληθεί να μιλήσει στην πατρίδα της για την πάθηση που ταλαιπωρεί εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο. Συνηθισμένη τα πολλά τελευταία χρόνια στο χαμηλό βαρομετρικό της Νορβηγίας, όπου ζει και εργάζεται, αναζητά λίγο ίσκιο για να μου περιγράψει καταρχήν το άγνωστο σε πολλούς από εμάς επιστημονικό πεδίο που ονομάζεται φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους (pelvic floor physiotherapy).
Μπήκα στο νόημα τάχιστα: Οι φυσικοθεραπευτές και οι φυσικοθεραπεύτριες -ιδιαίτερα σε χώρες όπως οι σκανδιναβικές- δεν ασχολούνται μόνο με νευρολογικά και ορθοπεδικά περιστατικά. Η φυσικοθεραπεία μπαίνει στα χωράφια της γυναικολογίας, της ουρολογίας, ακόμη και της γαστρεντερολογίας, σαν φυσικός τρόπος αντιμετώπισης παθήσεων και δυσλειτουργιών της πυέλου, που μπορεί να συνδυαστεί με άλλες θεραπευτικές επιλογές.
Και ενώ «χωνεύω» τη νέα γνώση, συνειδητοποιώ ότι, παρά την ενασχόλησή μου με την άσκηση και την καλή σχέση με το σώμα μου, το μόνο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό όταν ακούω «πυελικό έδαφος» είναι οι ασκήσεις Kegel που έκανα μετά τον τοκετό. Όταν το λέω στη Βενετία καμαρώνοντας, εκείνη μου χαμογελάει σχεδόν συγκαταβατικά. Υπάρχουν, όπως λέει, τόσοι χειρισμοί και τόσες ασκήσεις για τόσες διαφορετικές καταστάσεις που αφορούν την πύελο… Και μαντέψτε: Οι κάτοικοι της Νορβηγίας, άντρες και γυναίκες, το γνωρίζουν αυτό από πρώτο χέρι, καθώς το σύστημα υγείας της σκανδιναβικής αυτής χώρας εντάσσει τη φυσικοθεραπεία στο θεραπευτικό πλάνο για πλείστες περιπτώσεις ασθενών, με τους γιατρούς να συνεργάζονται στενά με τους φυσικοθεραπευτές. Ζηλεύω λίγο.
Η Βενετία Μπαρκάτσα Σαέμπο (Venetia Barkatsa Sæbø για όσους/ες την αναζητήσετε στον παγκόσμιο ιστό), είναι φυσικοθεραπεύτρια στο τμήμα Γυναικείας και Αντρικής Υγείας στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης Σταβάνγκερ στη Νορβηγία.
Τα περιστατικά αντρών που φτάνουν σε εκείνη μπορεί να είναι ουρολογικά ή γαστρεντερολογικά, όμως οι γυναίκες φαίνεται πως πιο συχνά έχουν ανάγκη τη θεραπευτική άσκηση και τη φροντίδα από ειδικούς φυσικοθεραπευτές.
«Τα τελευταία χρόνια δουλεύω αποκλειστικά με γυναίκες κάνοντας γυναικολογική φυσικοθεραπεία. Η ειδικότητα αυτή δεν αφορά μόνο καταστάσεις όπως η ακράτεια, που μπορεί να οφείλεται στην πάροδο της ηλικίας ή στους τοκετούς. Βλέπω συχνά και ογκολογικούς ασθενείς, γυναίκες που κάνουν θεραπεία για κάποιας μορφής καρκίνο», θα μου πει.
Αν εξαιρέσουμε τον μαστό, η πύελος είναι ο κοινός τόπος για τις περισσότερες γυναίκες που φτάνουν στο τμήμα φυσικοθεραπείας που συντονίζει η Βενετία. «Επιστήμη από μόνο του είναι το πυελικό έδαφος», θα μου πει και δεν υπερβάλει καθόλου. Το γαστρεντερικό, αναπαραγωγικό και ουροποιητικό μας σύστημα κατοικεί σε αυτό το τόσο πολύτιμο σημείο του σώματός μας που μπορεί να γίνει πιο λειτουργικό μέσα από ειδικά προγράμματα θεραπευτικών ασκήσεων. Αυτό ακριβώς κάνει και η συνομιλήτριά μου. Σε ένα διάλειμμα από την εργασία της, και με τη βοήθεια της τεχνολογίας, μηδενίζουμε την απόσταση Νορβηγίας-Ελλάδας και συζητάμε για όλα όσα βρίσκονται πίσω και κάτω από τον ομφαλό μας, αλλά και για εκείνα που κατοικούν στην ψυχή και το νου μας.
«Στη Νορβηγία ζω το όνειρό μου ως φυσικοθεραπεύτρια. Όμως, σαν Βενετία, το Ρέθυμνο παραμένει πάντα ο τόπος που με αγάπη επιστρέφω».
Είναι πιο εύκολο να εντοπίσεις το ψηλό εκείνο σημείο που μπορεί να οδηγήσει κάποιον η επιτυχία, από το να φανταστείς το ταξίδι στο οποίο θα σε στείλει μία αποτυχία. Όταν στα δεκαοκτώ της η Βενετία έχασε την πρώτη της επιλογή σπουδών, την Οδοντιατρική Θεσσαλονίκης, και πέρασε στη σχολή Φυσικοθεραπείας, είχε κερδίσει το φευγιό από το σπίτι -όνειρο κάθε συνομήλικής της- αλλά δεν είχε κατακτήσει τον στόχο της. Και κάπως έτσι, με λιγότερα κέφια, γράφτηκε στη σχολή της και ξεκίνησε μία διαδρομή που την οδήγησε στην Μεγάλη Βρετανία για επιπλέον σπουδές και πανεπιστημιακό πτυχίο. Ώσπου ερωτεύτηκε ένα αγόρι από τη Νορβηγία, τον Ρόμπερτ, και ταξίδεψε ως το Σταβάνγκερ, την πόλη «πρωτεύουσα του πετρελαίου της Νορβηγίας», για μια νέα ζωή.
«Εγώ και μία ακόμη κοπέλα ήμασταν οι μόνες Ελληνίδες», θυμάται και η εξιστόρηση ξεκινάει σε χρόνο Ενεστώτα: «Είναι Χριστούγεννα του 1997…». Η Βενετία κάνει εντατικά μαθήματα νορβηγικών και προσπαθεί να συνεννοηθεί σε μια χώρα τόσο διαφορετική από τον τόπο της. Άδεια παραμονής δεν έχει και για να την αποκτήσει πρέπει να βρει δουλειά ή να παντρευτεί. Η εγκυμοσύνη οδηγεί τις εξελίξεις, έρχεται ο γάμος και η πρώτη της δουλειά στις δημοτικές υπηρεσίες υγείας. Ο χρόνος τρέχει, το δεύτερο παιδί γεννιέται, η Βενετία κερδίζει την πρώτη μόνιμη θέση σε δημοτικό κέντρο αποκατάστασης νευρολογικών παθήσεων. Αλλά η πατρική οικογένεια την καλεί πίσω στην Κρήτη. «Επέστρεψα στο Ρέθυμνο το 2005 με άδεια άνευ αποδοχών για μια χρονιά. Έπρεπε να φροντίσω τους γονείς μου. Το είδα και σαν ευκαιρία να μάθουν τα παιδιά μου ελληνικά κι εγώ να γίνω μια «παραδοσιακή» μαμά και κόρη συνάμα. Και η «προσωρινή» εγκατάσταση στο νησί κράτησε έντεκα χρόνια. Μέσα σε αυτά μεσολάβησε και η νόσησή μου από καρκίνο του μαστού. Η νόσος με πείσμωσε, ήθελα κάτι να με περιμένει μετά από τις θεραπείες. Και στα τέλη του 2013 ξεκινούσα και πάλι από το μηδέν. Όταν το 2016 πήρα την απόφαση να επιστρέψω στη Νορβηγία για να σπουδάσουν εκεί τα παιδιά μου, ο Αλέξανδρος και η Μελίνα, άφηνα πίσω μου ένα φυσικοθεραπευτήριο που δούλευε εξαιρετικά καλά.
Η περιπέτεια υγείας έπαιξε ρόλο στην απόφασή σου να ασχοληθείς με τη γυναικολογική φυσικοθεραπεία;
Όχι, η απόφαση είχε παρθεί πολύ πριν, όταν σπούδαζα στην Αγγλία και είχα πάρει ως μάθημα επιλογής τη γυναικολογία. Από τότε και για χρόνια μετά, όπου υπήρχε σεμινάριο με θέμα την υγεία της γυναίκας, έτρεχα. Όταν βρέθηκα στη Νορβηγία όλοι ξαφνικά μιλούσαν για την πύελο και τις ασθένειες της γυναίκας. Σπουδαία προσωπικότητα και πρωτοπόρος σε αυτόν τον τομέα ήταν -και είναι- η Kari Bo, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Μπέργκεν και δασκάλα πολλών από εμάς που διαλέξαμε αυτόν τον δρόμο. Αλλά και πριν τη Νορβηγία, στην Κρήτη, είχα δουλέψει πολύ με γυναίκες ασθενείς και μαζί με συναδέλφους μου είχαμε δραστηριοποιηθεί σε θέματα γυναικείας υγείας. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών έχει εδώ και χρόνια ειδικό επιστημονικό τμήμα. Το 2019, μάλιστα, το ελληνικό τμήμα έγινε ισότιμο μέλος της Διεθνούς Οργάνωσης Φυσικοθεραπευτών για την Πύελο και την Υγεία των Γυναικών (International Organization of Physiotherapists in Pelvic and Women’s Health).
Το 2019, χρονιά ορόσημο για τους Έλληνες συναδέλφους της, η Βενετία προσλαμβάνεται ως μόνιμη «πυελική φυσικοθεραπεύτρια» -ο επίσημος τίτλος στη Νορβηγία αλλά και στην παγκόσμια βιβλιογραφία- στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης της. Και ένα ταξίδι στη γνώση και την προσφορά αρχίζει.
Ποιες γυναίκες είναι συνήθως ασθενείς σου;
Γυναίκες με γυναικολογικά, ουρολογικά και σπανιότερα με γαστρεντερολογικά νοσήματα. Συχνά βλέπουμε ασθενείς με ενδομητρίωση και μπορούμε να παρέμβουμε και σε αυτές.
Στο σύστημα υγείας της Νορβηγίας οι παραπομπές σε εμάς γίνονται από διάφορες ειδικότητες γιατρών. Ακόμη και από αναισθησιολόγους που στελεχώνουν τα Ιατρεία Πόνου ή από σεξολόγους. Και οι άντρες φτάνουν σε εμάς με διάφορες δυσλειτουργίες στο πυελικό έδαφος. Με τους άντρες επίσης έχω ασχοληθεί. Έχω φτιάξει μάλιστα μια ομάδα ασθενών για τον προστάτη. Σε αυτή συμμετέχουν άντρες που πρόκειται να χειρουργηθούν. Κάνουμε δηλαδή με τους συναδέλφους μου προεγχειρητική εκπαίδευση συμμετέχοντας στην ευρύτερη επιστημονική ομάδα που αναλαμβάνει τον ασθενή. Ο φυσικοθεραπευτής στη Νορβηγία είναι κομμάτι διεπιστημονικών ομάδων και έχει λόγο στη συντηρητική αντιμετώπιση πολλών περιστατικών.
Άρα η θεραπευτική άσκηση και η παρέμβαση του ειδικού φυσικοθεραπευτή δεν αφορά μόνο την αποκατάσταση αλλά και την πρόληψη.
Σωστά. Κάνουμε εκπαίδευση και επανεκπαίδευση και συμβουλεύουμε εξατομικευμένα τους ασθενείς, αλλά και τους υγιείς, για φυσική δραστηριότητα και άσκηση.
Ο φυσιολογικός τοκετός χρειάζεται κι αυτός κάποιου είδους φυσική «αποκατάσταση»;
Αυτό που μπορεί να συμβεί σε έναν τοκετό είναι η ρήξη περινέου. Στην Ελλάδα, εκτός από τον γυναικολόγο θα ασχοληθεί μόνο η μαία. Ο μυϊκός όμως ιστός είναι δουλειά του φυσικοθεραπευτή, είτε μιλάμε για τετρακέφαλο, δικέφαλο, είτε για το πυελικό έδαφος.
Κάποια στιγμή στο νορβηγικό σύστημα, όπου οι καισαρικές σπανίζουν, είδαν ότι οι ρήξεις περινέου κατά τον τοκετό ήταν αυξημένες σε σχέση με τη Φινλανδία. Ακολούθησαν λοιπόν το φινλανδικό μοντέλο και εκπαίδευσαν τις μαίες να καθοδηγούν τις επίτοκες στις εξωθήσεις με διαφορετικό, πιο ασφαλή τρόπο. Έτσι έπεσαν και στη Νορβηγία τα ποσοστά ρήξεων περινέου και τώρα αγγίζουν μόλις το δύο τοις εκατό σε όλη τη χώρα. Στην πανεπιστημιακή μας κλινική, ανά περιόδους αυτά τα περιστατικά είναι μηδενικά.
(Σε αυτό το σημείο έχω εντυπωσιαστεί από το νορβηγικό παράδειγμα και αφήνω τη συνομιλήτριά μου να συνεχίσει την περιγραφή της): «Ακολουθούμε πιστά τις κατευθυντήριες οδηγίες και ανάλογα με τον βαθμό της ρήξης αναλαμβάνουμε ή όχι δράση. Οι ολικές ρήξεις χειρουργούνται και μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες η ασθενής έρχεται σ’ εμένα. Στη συνάντησή μας, που κρατάει περίπου μία ώρα, η γυναίκα θα πάρει οδηγίες για την καθημερινότητά της και για το πώς θα θέσει σε λειτουργία σταδιακά το πυελικό της έδαφος. Στις έξι εβδομάδες θα την δει ο γιατρός και μετά θα επιστρέψει σε εμένα ή σε άλλη συνάδελφο για να συνεχίσει την αποκατάστασή της με κάποιον πυελικό φυσικοθεραπευτή.
Στη Νορβηγία οι ασθενείς σέβονται και εμπιστεύονται τις μαίες και τους φυσικοθεραπευτές/τριες. Απολαμβάνουμε τον αντίστοιχο σεβασμό με εκείνον που εισπράττουν οι γιατροί. Η κάθε ειδικότητα έχει έναν διακριτό ρόλο να παίξει για την υγεία του ασθενή. Κανείς όμως δεν δρα μόνος του. Όλοι συνεργαζόμαστε με όλους. Μία γυναίκα για παράδειγμα που έρχεται στο νοσοκομείο για πόνο κατά το σεξ, θα περάσει από γυναικολόγο, σεξολόγο και πιθανόν και από εμένα αν ο πόνος της σχετιστεί με κάποιο μυϊκό θέμα. Οι ρόλοι μας είναι οριοθετημένοι αλλά ταυτόχρονα παραπέμπουμε μεταξύ μας τα περιστατικά.
Μετά τους δύο τοκετούς μου κάτι «άλλαξε». Βρήκα κάτι ασκήσεις για το πυελικό έδαφος στο διαδίκτυο. Να τις ακολουθήσω;
Το διαδίκτυο βρίθει ασκήσεων πυελικού εδάφους αλλά δεν κάνουν όλες οι ασκήσεις για όλους και όλες. Η συχνότητα, η τεχνική αλλάζει, εξατομικεύεται. Όταν κάνουμε αποκατάσταση μετά από χειρουργείο μηνίσκου απευθυνόμαστε στο youtube;
Είναι και οι γυναίκες στην εμμηνόπαυση πεδίο δράσης των πυελικών φυσικοθεραπευτών;
Στην εμμηνόπαυση σταδιακά υποχωρεί εκείνο το προστατευτικό σύστημα, οι ορμόνες, που διατηρούν τον μυϊκό ιστό. Έτσι μπορεί μια γυναίκα με τα χρόνια να παρουσιάσει πτώσεις οργάνων ή ακράτεια εξαιτίας της αδυναμίας του μυϊκού της συστήματος που δεν μπορεί πλέον να κρατήσει τα όργανα στη θέση τους αποτελεσματικά. Μία γυναίκα μπορεί επίσης να παρουσιάσει απώλεια ούρων, συχνοουρία και άλλες καταστάσεις ακόμη πιο δυσάρεστες. Κι εδώ ερχόμαστε εμείς για να παρέμβουμε και να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής της γυναίκας.
Οργανώσεις όπως το Άλμα Ζωής συνεργάζονται με φυσικοθεραπευτές και προσφέρουν προγράμματα για την αποκατάσταση γυναικών με καρκίνο του μαστού που αφορούν στην πρόληψη του λεμφοιδήματος και όχι μόνο.
Ναι και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Με τις ειδικές θεραπευτικές ασκήσεις ο ώμος παραμένει λειτουργικός, ο πόνος μειώνεται και σε περιπτώσεις που έχει χειρουργηθεί και η μασχάλη για αφαίρεση λεμφαδένων μπορεί να προληφθεί το λεμφοίδημα. Για το λεμφοίδημα συγκεριμένα, υπάρχουν εξειδικευμένοι φυσικοθεραπευτές. Σε γενικές γραμμές όμως, ο φόβος για την κίνηση μετά από ένα ογκολογικό χειρουργείο επικρατεί ακόμη στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Οι χειρουργημένες από καρκίνο του μαστού γυναίκες τρέχουν στα γυμναστήρια. Εκεί το ζήτημα είναι να μειώσεις την υπερβολική άσκηση και να στρέψεις τις ασθενείς στους ειδικούς. Αυτό είναι επίσης ένα σοβαρό θέμα για εμάς τους φυσικοθεραπευτές: Το γυμναστήριο είναι ένας κίνδυνος για τη χειρουργημένη γυναίκα που χρειάζεται εξειδικευμένη θεραπευτική γυμναστική. Οι κατά τόπους αντικαρκινικές εταιρίες έχουν τις δικές τους κατευθυντήριες γραμμές και όποιος τις ακολουθεί είναι ασφαλής.
Όλο και περισσότερες μελέτες συνδέουν την άσκηση με τον μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Μελέτες πολλών χρόνων μας λένε ότι προλαμβάνουμε τουλάχιστον επτά είδη καρκίνων ανάμεσά τους αυτόν του παχέος εντέρου, του μαστού, κάποιους αιματολογικούς καρκίνους, τον καρκίνο των νεφρών κ.ά. Η άσκηση είναι το Άλφα και το Ωμέγα για την πρόληψη του καρκίνου.
Πόση κίνηση τελικά χρειαζόμαστε;
Το American College of Sports Medicine εξέδωσε το 2019 τις πιο πρόσφατες οδηγίες συνιστώντας 150 λεπτά μέτρια άσκηση ή 75 έντονη άσκηση εβδομαδιαίως. Στη μέτρια άσκηση συμπεριλαμβάνεται το γρήγορο περπάτημα, όπου ιδρώνεις και λαχανιάζεις τόσο όσο να μπορείς να περπατάς και να μιλάς διακεκομμένα.
Συζητάς με πάθος για την επιστήμη και το επάγγελμά σου.
Μα είναι πολύ σπουδαία η επιστήμη μας. Κι αυτό το μήνυμα θέλω να περάσει: Οι φυσικοθεραπευτές και οι φυσικοθεραπεύτριες βασιζόμαστε πολύ στην έρευνα και ακαδημαϊκά είμαστε στη θέση να συνομιλούμε είτε διαδικτυακά είτε δια ζώσης σε συνέδρια με όλους αυτούς τους επιστήμονες που κατέχουν και μεταδίδουν τη νέα γνώση. Στον τομέα μου δεν υπάρχει κορεσμός, υπάρχει όρεξη. Η δική μου περισσεύει. Λίγο πριν επικοινωνήσουμε ξανά, έμαθα ότι πέρασα τον δεύτερο κύκλο επιμόρφωσης στο πυελικό έδαφος του πανεπιστημίου Πατρών και επίσης ότι έγινα δεκτή στο πανεπιστήμιο Δυτικής Νορβηγίας για μάστερ στο Healthy Aging and Rehabilitaion.
Καταλαβαίνω ότι οι συνθήκες εργασίας στο νορβηγικό σύστημα υγείας σε βαστούν γερά εκεί.
Ζω σε μία περιοχή πανέμορφη. Το φυσικό περιβάλλον του Σταβάνγκερ θυμίζει λίγο Επτάνησα. Είναι μια πόλη γεμάτη πράσινο, βράχια και θάλασσα. Είναι ο τόπος που στέριωσε η οικογένειά μου. Εκεί που ζω το όνειρό μου ως φυσικοθεραπεύτρια. Όμως, σαν Βενετία, το Ρέθυμνο παραμένει πάντα ο τόπος που με αγάπη επιστρέφω.
Αν είστε φυσικοθεραπευτής/ρια και το θέμα σας ενδιαφέρει:
Επικοινωνήστε με το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) του Πανεπιστημίου Πατρών για το πρόγραμμα «Δυσλειτουργίες πυελικού εδάφους και Φυσικοθεραπευτική αποκατάσταση».
