Κατεβαίνει σαν σίφουνας τα σκαλιά του θεάτρου Διάνα, με ένα μίνι φoρεματάκι, ζητά να της δείξουν στο πόδι πώς λειτουργεί to tablet της που έσπασε, κι ενώ κατευθυνόμαστε στο καμαρίνι της, μαθαίνει ότι τα φώτα του έχουν βλάβη. «Όλες οι αναποδιές συμβαίνουν εδώ πέρα», σχολιάζει, απτόητη πραγματικά, ωστόσο. Σε λίγες ώρες είναι η πρεμιέρα της νέας παράστασης της με το «Για μια Ανάσα» της Ζίνι Χάρις και ακόμα η Ελένη Ράντου, δύνατο θεατρικό κύτταρο που κρατά γερά δεκαετίες τώρα, δεν έχει κάνει με τους υπόλοιπους ηθοποιούς την υπόκλιση. Ο χρόνος πιέζει. Μου το υπενθυμίζει. Ζητά ένα κρύο τσάι χωρίς ζάχαρη. Ενώ στην πρώτη σειρά της πλατείας ξεκινάμε την συζήτηση, στη διάρκεια της οποίας δεν θα πιει ούτε μια γουλιά, κόσμος πηγαινοέρχεται κι ανεβοκατεβαίνει στη σκηνή, μετακινώντας σκηνικά, ελέγχοντας τα φώτα, κάνοντας μόνο θόρυβο.
«Είμαι θυμωμένη γιατί βρέθηκα σε μια συνθήκη την οποία δεν δημιούργησα εγώ. Και πρέπει να υποστώ τις συνέπειές της. Η κατάρρευση ενός οικονομικού συστήματος δεν είναι δικό μου δημιούργημα, όσο κι αν προσπαθούν να τη φορτώσουνε στον κόσμο»
Σε συναντώ μετά από πολύ καιρό, νομίζω από τον Δεκέμβρη του 2008, κι έχοντας μεσολαβήσει κι ένα Εθνικό Θέατρο, το οποίο ξαφνικά σε θυμήθηκε για τη «Φιλουμένα». Εντάξει, όπως με ανακάλυψε με ξε-ανακάλυψε.
Γιατί έκανε τόσα χρόνια σα να μην υπάρχεις; Κοίτα, υπάρχει ένας ρατσισμός με τους ηθοποιούς που κάνουν πράγματα έξω μόνοι τους. Μπορεί και να είναι δίκαιος. Με την έννοια ότι όταν φτιάξεις μια δική σου ιστορία, μια δική σου επιχείρηση, δεν σου κάνουν εύκολα πρόταση. Ξέρουν ότι έχεις ανοιχτεί σε άλλες θάλασσες.
Δεν υπάρχει ένας ρατσισμός κατά των πρωταγωνιστών που βρίσκονται στην εμπορική οδό Ιπποκράτους; Καλά, και στην Αμερικής να ήμουνα το ίδιο θα ήταν! Υπάρχει ένας ρατσισμός με τους ανθρώπους που έχουν πάρει την τύχη τους στα χέρια τους. Γιατί τα ιδρύματα είναι ιδρύματα σκηνοθετών, δεν είναι ιδρύματα ηθοποιών. Εκεί βρίσκουν στέγη οι σκηνοθέτες. Φαντάσου ότι ακόμα και τώρα ένας σκηνοθέτης παίρνει 15 χιλιάδες για τη σκηνοθεσία του και ένας ηθοποιός δεν παίρνει ούτε ένα χιλιάρικο. Άρα αξιολογικά προτεραιότητα έχει το ποιος σκηνοθέτης θα κάνει μια παράσταση.
Στις δικές σου παραστάσεις υπάρχει διαχρονικά μια σταθερά. Θέλεις να συντονίζεσαι με αυτό που συμβαίνει έξω από το θέατρο πάντα. Γιατί; Γιατί θέλω να συντονίζομαι με το σύμπαν μου. Και τώρα το έργο είναι θυμωμένο. Είναι ένα έργο για τις απώλειες, για την ταπείνωση που νιώθουμε, είναι ένα έργο που οι βασικοί ήρωες ξεκινάνε να τα έχουν όλα και καταλήγουν να μην έχουν τίποτα.
«Όταν παρακολουθείς την πολιτική βουτάς κάτι από τη γλίτσα της και αισθάνεσαι φρικτά.»
Βρήκες ένα κείμενο, δηλαδή, ταμάμ για την Ελλάδα του 3ου Μνημονίου; Δεν στα λέει καθόλου έτσι! Αυτό είναι το πολύ ωραίο. Το έργο είναι μια αλληγορία η οποία έχει μέσα μια παραμυθένια κατάσταση δαιμόνων που εμφανίζονται, που λένε «γεια σου, είμαι δαίμονας». Είναι πολύ φεύγα. Αλλά πρέπει να κάνεις κι εσύ τους συνειρμούς σου. Σε πηγαίνει σε ένα ταξίδι απωλειών που το έχουμε ζήσει όλοι.
Υποδύεσαι ξανά μια γυναίκα στα πρόθυρα της νευρικής κρίσης, αν δεν την έχει πάθει ήδη; Είναι στα κόκκινα, γιατί αυτό που βιώνει είναι πολύ ακραίο. Είναι περισσότερο τραγική ηρωίδα όμως από αυτές που έχω κάνει. Όχι δραματική, τραγική! Είναι και θυμωμένη. Σαν κι εμένα.
Τόσο θυμωμένη; Ναι, είμαι θυμωμένη γιατί βρέθηκα σε μια συνθήκη την οποία δεν δημιούργησα εγώ. Και πρέπει να υποστώ τις συνέπειές της. Η κατάρρευση ενός οικονομικού συστήματος δεν είναι δικό μου δημιούργημα, όσο κι αν προσπαθούν να τη φορτώσουνε στον κόσμο. Δεν είναι δικό μας κατασκεύασμα αυτό που συμφωνήσανε με τους δανειστές. Ωστόσο, αυτό που με ενοχλεί και με θυμώνει πάνω απ’όλα δεν είναι ότι φτωχοποιηθήκαμε, ότι όλοι χάνουμε πράγματα. Είναι ότι άλλαξε η αξία της ύπαρξής μας. Είναι όπως όταν βλέπεις εικόνες από την Αφρική, με παιδιά τουμπανιασμένα από την πείνα και λες «εκεί πέρα δεν έχει καμία αξία η ανθρώπινη ζωή». Αρχίζει τώρα και γίνεται κι εδώ το ίδιο πραγμα. Να μην έχει αξία καταρχάς η εργασία σου και επομένως να μην έχει αξία και η ίδια η ζωή. Εάν τσαλαπατηθείς αύριο, θα είσαι απλά άλλη μια παράπλευρη απώλεια.
Εσύ μπορείς και διοχετεύεις το θυμό σου στη σκηνή. Δόξα τω Θεώ!
Με τους υπόλοιπους τι γίνεται; Οι αγανακτισμένοι συμπολίτες σου πού ακριβώς βρίσκονται; Ο κόσμος έχει εγκαταλείψει τα πάντα και έχει αυτοδηλητηριαστεί. Έρχομαι στο θέατρο κάθε μέρα. Ένα πράγμα βλέπω. Την εγκατάλειψη. Δεν σε τρομάζει για την εγκλήματικότητά του το κέντρο, σε τρομάζει γιατί είναι εγκαταλελειμένο. Είναι μια κατάσταση πέρα από το φόβο. Ήμουνα Σάββατο βράδυ στη Σταδίου και δεν υπήρχε άνθρωπος. Η εγκατάλειψη σημαίνει παραίτηση. Είναι ματαιωμένα όλα. Δεν υπάρχει από κάπου να πιαστείς. Επίσης, βλέπω πολύ δηλητήριο μέσα στον κόσμο. Αυτό που θέλουν να πετάξουν προς τα έξω, να το εκτονώσουν, το ρουφάνε προς τα μέσα. Έχει και μια φράση του έργο που μου αρέσει: «ψάχνουμε αφορμή για να μισούμε». Μισεί ο κόσμος πολύ πια!
Ποιον; Την κυβέρνηση; Όποιον μπορεί. Το προφανές είναι η κυβέρνηση.
Αυτή φταίει για ό,τι ζούμε; Θέλει λίγο χρόνο για να καταλάβεις τι φταίει. Σαφέστατα πάντα πιστεύεις ότι ένας σπουδαίος ηγέτης μπορεί να βρει λύσεις σε προβλήματα. Ε, ο Τσίπρας δεν είναι σε αυτή την κατηγορία. Διαχειρίζεται τα προβλήματα και έχει φτιάξει άμυνες. Αγαπάει πάρα πολύ την εξουσία. Του δίνει τροφή όλο αυτό. Αλλιώς θα ήτανε σαν τον Κωστάκη Καραμανλή, που ουσιαστικά την «έκανε». Βεβαίως, δεν νομίζω ότι μπορεί να κάνει κάτι άλλο. Όχι ο Τσίπρας, οποιοσδήποτε ανέβει. Όσο για τα επιχειρήματα του τύπου «αν φύγει ο Τσίπρας και έρθει η ΝΔ, θα σωθούμε» τα βρίσκω τελείως κουτά. Μέσα μου πάντως δεν ήθελα να βγει αριστερή κυβέρνηση αυτή τη στιγμή.
Γιατί, όμως; Γιατί ήξερα ότι δεν μπορεί να τα διαχειριστεί, ότι την υπερβαίνουν όσα συμβαίνουν. Της ΝΔ τής ήτανε πολύ ταιριαστή αυτή η κατάσταση να τη διαχειρίζεται. Έχουμε δει κι ότι αυτή η αλληλουχία, του «πήγαινε πιο δεξιά, πήγαινε πιο αριστερά», δεν οδηγεί πουθενά. Αν δε βρεθεί μια λύση απ’ έξω ή μια πολύ ισχυρή πολιτική προσωπικότητα, που θα βάλει ένα πρόγραμμα στο τι θα γίνει παρακάτω, δεν θα αλλάξει τίποτα. Θα συνεχίζουν να κάνουν απλώς ένα προγραμματισμό πώς θα βγάλουνε την ημέρα. Έτσι όμως δεν βγαίνει ποτέ τίποτα. Αλίμονό μου αν εγώ, που έχω μόνο ένα θέατρο να διαχειριστώ, κοίταζα πώς θα βγάλω τη μέρα και όχι τη βδομάδα!
Πολιτικά πώς αυτοπροσδιορίζεσαι; Αριστερή, αριστερόστροφη, κεντρώα, φιλελεύθερη; Ξέρεις κάτι; Έχουνε ξεπεραστεί πια αυτές οι έννοιες.
«Είναι και η ζωή, βρε παιδί μου. Δεν μπορείς να πάψεις να ζεις, επειδή δεν μπορείς να επιβιώσεις. Κανείς δεν μπορεί να επιβιώσει. Όπως λέει και το έργο μας “πρέπει να μάθεις να ζεις χωρίς λεφτά”.»
Δεν φλέρταρες ποτέ με την ιδέα να πολιτευτείς, όπως δεκάδες συνάδελφοί σου; Ούτε κατά διάνοια, παρόλο που προτάσεις υπήρξαν. Η πολιτική είναι ένας χώρος διαχείρισης και με τη διαχείριση δεν τα πήγα ποτέ καλά. Οι αποφάσεις δεν παίρνονται εδώ πέρα. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο φτηνό από το να διαχειρίζεσαι, αναλαμβάνοντας εξουσία, τον ανθρώπινο θυμό. Πραγματικά, με τρελαίνει που σκίζονται να αποκτήσουν την εξουσία, όταν η δουλειά τους είναι να διαχειριστούν τελικά την οργή και την αδικία!
Πίστεψες ποτέ στο ΣΥΡΙΖΑ; Όχι πολύ. Το Δημοψήφισμα με έφερε σε κατάθλιψη. Δεν πίστεψα ποτέ την ελπίδα που κουβάλαγε. Το έβρισκα ένα πακέτο ανέφικτο. Βλέπεις και το επίπεδο του πολιτικού λόγου! Αυτό που έλεγε ο Ρίτσος, «Και να, αδελφέ μου, που μάθαμε να συζητάμε ήρεμα και απλά» είναι στην άλλη άκρη, στον κιτρινισμό, στο πολιτικάντικο. Πολιτική δεν βλέπεις. Βλέπεις πράγματα δίπλα από την πολιτική, παραπολιτικά. Δεν είναι τυχαίο που τον καιρό που έκανα πρόβες και πήρα αποστάσεις ένιωσα καλύτερα. Όταν παρακολουθείς την πολιτική βουτάς κάτι από τη γλίτσα της και αισθάνεσαι φρικτά.
Την ιστορία με τις τηλεοπτικές άδειες, που ξαφνικά αναδείχτηκε σε κορυφαίο πολιτικό ζήτημα το οποίο μονοπωλεί βδομάδες τώρα την επικαιρότητα, τη γλίτωσες; Όχι. Μα τα media με τα media θα ασχολούνταν! Τροφοδοτούν την είδηση που τους καίει. Τώρα είναι το αυτοπαράπονο και η αυτοεπίθεσή τους!
Συμφωνείς με τις αντιδράσεις που υπήρξαν για την υποψηφιότητα του Βύρωνα Πολύδωρα ως προέδρου του νέου ΕΣΡ; Αυτά είναι παιχνιδάκια. Θα προτείνουμε ένα δικό σας για να σας αποστομώσουμε. Είναι παιχνίδια και δεν είναι ουσία. Και ξέρεις κάτι; Έχω βαρεθεί σε αυτή τη χώρα να γίνεται ένας σεισμός κι εμείς να κοιτάμε αν σηκώθηκε το βρακί της Μαρίτσας!
Ελπίζεις σε κάτι από τον Ανασχηματισμό; Πλάκα κάνεις; Αλλαξε ο Μανωλιός και φόρεσε τα ρούχα του αλλιώς! Το ξέρει κι ο κόσμος. Εισέπραξαν το μήνυμα της δυσαρέσκειας, ήταν και το φιάσκο με τις τηλεοπτικές άδειες, και θέλουν να μας πείσουν πως κάτι αλλάζει.
Η μεγάλη έκπληξη ήταν η νέα υπουργός Πολιτισμού. Η επιλογή της Λυδίας Κονιόρδου ήταν πολύ καλή σκέψη.
Οι ξένοι, πάντως, ό,τι και να γίνεται εδώ, επιμένουν να μάς παίζουν με τις αξιολογήσεις, τις δόσεις… Πότε θα καταλάβουμε ότι δεν είναι μόνο δικό μας πρόβλημα η οικονομική κρίση, αλλά παγκόσμιο; Αυτό ήταν και μια τεράστια ανακούφισή μου σε σχέση με το έργο που ανεβάζουμε. Όταν τα λέει αυτά μια Αγγλίδα, η οποία δεν είναι μέσα στον τυφώνα και δεν στροβιλίζεται όπως εμείς, κάτι πηγαίνει στραβά γενικά, που δεν αφορά μόνο εμάς. Δεν μπορείς να κατηγορείς τον υπάλληλο του καφέ αν τον καφέ τον έχουν καραβίσιο. Είμαστε πολύ μικροί για να φταίμε εμείς για όλα! Και στο προσφυγικό!
Στο οποίο έχει πέσει μια παράξενη σιωπή… Το προσφυγικό έχει σκεπαστεί με μια κουβέρτα, η οποία έχει τρύπες και μπάζει, μπάζει, μπάζει. Τώρα αποφάσισε και η Ευρώπη να το κουκουλώσει πλήρως γιατί προσπαθεί είτε η Μέρκελ να δει τι θα κάνει με τις δικές της εκλογές είτε να βρουν κι ένα τρόπο διαχείρισής του γιατί τους βρήκε εντελώς απροετοίμαστους. Η στάση πάντως ανθρωπιάς με έκανε κι ένιωσα καλά.
Υπάρχουν και τα Ωραιόκαστρα, όμως. Τώρα μέσα σε όλη αυτή τη μπίχλα θα δεις πολλά ακραία πράγματα, βλέπεις όμως και σπουδαίους ανθρώπους. Εγώ παίρνω κουράγιο. Μπορεί να είναι ένας στους 100, μπορεί οι 99 να έχουμε στραβώσει και να έχουμε γίνει τέρατα. Ποντάρω στον έναν! Στον έναν, που θα μείνει νηφάλιος σε αυτούς τους καιρούς και θα συνεχίσει να πιστεύει σε αξίες ακόμα και αν όλες οι συνθήκες είναι κόντρα του.
Το έργο που ανεβάζεις αποδομεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αντιστρέφοντας την πραγματικότητα; Βάζει τους Ευρωπαίους να φεύγουν πρόσφυγες, επειδή καταρρέει το ευρώ.
Προφητικό; Θα δείξει.
Σκέφτηκε ποτέ να την κοπανήσεις από τη χώρα; Υπάρχει το εμπόδιο της γλώσσας, που είναι η δουλειά μου. Στο παιδί μου όμως λέω να ψαχτεί εκτός συνόρων.
Η γενιά της θα τα καταφέρει; Βλέπω ότι η γενιά των εικοσάρηδων ζει μέσα στο μυαλό της, δεν ζει με την πραγματικότητα, γιατί η πραγματικότητα δεν τους δίνει λύση.
«Έχω βαρεθεί σε αυτή τη χώρα να γίνεται ένας σεισμός κι εμείς να κοιτάμε αν σηκώθηκε το βρακί της Μαρίτσας!»
Προς το παρον οι εικοσάρηδες τη βγάζουν μια χαρά, ζώντας στο πατρικό τους. Τι θα γίνει αργότερα; Θα ζουν στα σπίτια των γονιών τους εφ’ όρου ζωής; Όχι, θα πάρουν τα παιδιά τα πράγματα στα χέρια τους. Το πιστεύω. Είναι μεγαλωμένοι οι εικοσάρηδες με τα αντισώματα της εποχής. Κατάθλιψη δεν έχουν, έχουν έναν αυτισμό. Αλλά η επιβίωση είναι πολύ ισχυρό πράγμα.
Εσύ πώς την βγάζεις στο θέατρο Διάνα; Πολύ δύσκολα. Ξέρεις τι με δυσκολεύει; Δεν με δυσκολεύει το τεράστιο ρίσκο. Αλλά ότι είναι διαλυμένοι οι άνθρωποι. Πρώτη φορά στα τόσα χρόνια που δουλεύω έζησα σε ένα περιβάλλον συνεργατών τόσο διαλυμένων. Γιατί αναγκάζονται και κάνουν εκατό δουλειές , γιατί δεν μπορεί κανείς να συγκεντρωθεί, γιατί είναι χίλια κομμάτια!
Σε τόσο επισφαλείς εποχές και συνθήκες γιατί ρισκάρεις με μια μεγάλη παραγωγή; Μάλλον από κεκτημένη ταχύτητα. Τι άλλο να κάνω; Πέρσι που κάθισα αρκετά δεν έπαθα κατάθλιψη. Αλλά υπήρχε η σκέψη η δημιουργική του «τι κάνω παρακάτω;». Είναι και η ζωή, βρε παιδί μου. Δεν μπορείς να πάψεις να ζεις, επειδή δεν μπορείς να επιβιώσεις. Κανείς δεν μπορεί να επιβιώσει. Όπως λέει και το έργο μας «πρέπει να μάθεις να ζεις χωρίς λεφτά».
Στον τομέα αυτό πώς τα πηγαίνεις; Συμφιλιώνομαι. Απλώς δεν βρίσκω δίπλα μου ανθρώπους να στηρίξουν ένα «πάμε και ας κρατήσουμε τη διάθεσή μας για τα πράγματα, ασχέτως αν αυτά δεν μας φέρνουν τα λεφτά που επιθυμούμε». Κι όλοι είναι θυμωμένοι.
Την κατάθλιψη που βλέπω διάχυτη γύρω μου εσύ τη γλίτωσες χάρη στο θέατρο; Εγώ έχω πάρει χάπια. Οπότε το έχω προλάβει.
Προληπτικά ή λόγω διαγνωσμένης κατάθλιψης; Τα πήρα όταν άρχισα να μην νιώθω καλά με το Δημοψήφισμα. Εκεί τα πήρα. Γιατί έβλεπα ότι όλη αυτή η προσμονή δεν μπορούσε να βγει σε καλό. Με τσάκισε ψυχολογικά, δεν με διέψευσε, δεν κατέρρευσαν ξαφνικά τα όνειρά μου. Απλώς έβλεπα ότι ο καθένας έχει φτιάξει για αυτό το ρημαδοσύριζα μια τεράστια προσδοκία. Άλλος ότι ο θα του βρει δουλειά, άλλος ότι θα τον βγάλει από τα αζήτητα, άλλος ότι θα του βρει γυναίκα, άλλος ότι θα του θεραπεύσει την αρρώστια του.
Στο Δημοψήφισμα ψήφισες, τελικά; Ψήφισα ΟΧΙ. Αλλά το ΟΧΙ ήταν για πάρτη μου, δεν πίστεψα ότι θα παίξει κάποιο ρόλο. Μετά απλώς στενοχωρήθηκα που επιβεβαιώθηκα.
Kόντρα στα προγνωστικά, νέος πρόεδρος των ΗΠΑ εξελέγη ο Ντόναλντ Τράμπ. Παρόλα τα ρατσιστικά, φασιστικά, ομοφοβικά παραληρήματά του οι Αμερικανοί τον προτίμησαν! Τι συνέβη;Το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο έχει φαίνεται χρεοκοπήσει παγκόσμια. Τώρα όλοι τρέχουν απελπισμένα πίσω από την επιβίωση. Αυτό έταξε ο Τράμπ με τον πιο απενοχοποιημένο τρόπο. Ανάμεσα στα δυο κακά κερδίζει πάντα το χειρότερο.
