Οι τελευταίοι γανωτζήδες των Αθηνών

Οι αδερφοί Πιπίνα ασχολούνται με τις σιδηρουργικές και χαλκουργικές τέχνες από την δεκαετία του ’70, όταν ήταν ακόμη μικρά παιδιά και η τέχνη τους ακόμα δημοφιλής. Το εργαστήρι που ο μεγαλύτερος εκ των δύο αδελφών, Μανώλης, άνοιξε το 1984 ειδικεύεται στην κατασκευή εκκλησιαστικών ειδών, δηλαδή κολυμπήθρες και κολυμπηθράκια αγιασμού, σε μαγειρικά σκεύη, όπως μπρίκια, τηγάνια, τεντζερέδες, ταψιά και καζάνια και σε τουριστικά είδη και φωτιστικά.

Είναι επίσης από τους ελάχιστους γανωτζήδες που έχουν παραμείνει στη χώρα. Εγκυκλοπαιδικά, το επάγγελμα του γανωτζή [ή γανωτή ή γανωματή ή κασσιτερωτή ή καλαϊτζή] είναι από τα πιο παλιά επαγγέλματα. Μάλιστα οι γανωτζήδες ήταν ζωτικής σημασίας επάγγελμα αφού πολλές φορές έσωζαν τους ανθρώπους από βέβαιο θάνατο , που προκαλούσαν τα αγάνωτα σκεύη. Βλέπετε τα περισσότερα μαγειρικά σκεύη ήταν χάλκινα (μπακιρένια). Με τον καιρό και την πολλή χρήση σκούριαζαν και γίνονταν επικίνδυνα. Γι’ αυτό έπρεπε να γανωθούν, δηλαδή να καλυφθεί η επιφάνεια τους μ’ ένα στρώμα κασσίτερου (γνωστό και ως καλάι).

Σταμάτης Πιπίνας, ειδικός στις κολυμπήθρες

Ο Μανώλης Πιπίνας, συμβουλεύει: Το γάνωμα χαλάει από τους 130 βαθμούς και πάνω.

Η επιχείρησή σας είναι οικογενειακή; Κληρονομήσατε την τέχνη από τον πατέρα ή τον παππού σας; Σταμάτης: Δεν κληρονομήσαμε την τέχνη από τον πατέρα ή τον παππού, απλά στην εποχή μας, όπου σου έλεγε ο πατέρας σου να πας για δουλειά, πήγαινες. Ο Μανώλης ξεκίνησε από ένα μαγαζί για φωτιστικά ως μαζλαγάς. Μανώλης: Ξεκίνησα από εκεί, μου άρεσε ο μπρούτζος και ο χαλκός και το ’84 άνοιξα ένα μαγαζί στου Ψυρρή. Στ.: Από την άλλη εγώ ξεκίνησα ως σιδηρουργός. Έκανα κάγκελα και κυρίως εκκλησιαστικά αντικείμενα. Την δεκαετία του ’90 ήρθα δίπλα στον αδερφό μου. Έτσι μπλέξαμε τα μαγειρικά σκεύη και τα εκκλησιαστικά με τα διακοσμητικά και τα φωτιστικά, επειδή είναι συναφή, δηλαδή χειροποίητα. Έχουμε πράγματα στο μαγαζί που μπορεί να είναι και εκατό χρονών. Όπως καζάνια και τεντζερέδια. Αυτά τότε τα δίνανε προίκα στις κόρες και οι γαμπροί απαιτούσαν να είναι αγάνωτα για να φαίνεται αν είναι χρησιμοποιημένα ή όχι.

Η σκληρή δουλειά του χαλκουργού

Ποια σκεύη χρειάζονται γάνωμα και ποια όχι; Πολλά δεν χρειάζονται γάνωμα. Το μπρίκι ας πούμε αν είναι μόνο για καφέ, δεν χρειάζεται να είναι γανωμένο. Αν όμως σκοπεύεις να βράσεις γάλα μέσα αυτό επιβάλλεται να είναι γανωμένο, διότι το γάλα θα κόψει. Ή ακόμα και να μαγειρέψεις κάτι με γαλακτοκομικά προϊόντα μέσα, απαγορεύεται. Ο καφές από την άλλη έχει καλή χημεία, για αυτό δεν έχει πρόβλημα στο αγάνωτο. Το ποτό, το ουίσκι δηλαδή, η μαρέγκα, το κουφέτο, ο χαλβάς, επίσης μπορούν να παρασκευαστούν σε αγάνωτο σκεύος. Επίσης να ξέρετε ότι το γάνωμα καταστρέφεται από τους 130 βαθμούς και πάνω. Τα γανωμένα σκεύη πρέπει να μπαίνουν σε χαμηλή φωτιά, γύρω 60 -80 βαθμούς και όχι στους 200 γιατί θα μαυρίσουν, θα χαλάσουν.

Πώς πηγαίνει η επιχείρησή σας σήμερα, με τα οικονομικά δεδομένα της χώρας; Τώρα οι άνθρωποι κόβουν και από το φαγητό, θα έρθει ο άλλος να πάρει φωτιστικό με 300 ευρώ; Εδώ τις καλές εποχές ήταν δύσκολα να φύγουν. Πριν 20 χρόνια το πεντάφωτο το δίναμε 280.000 δραχμές, τώρα το δίνουμε 350 ευρώ, 140% κάτω και πάλι δε φεύγουν. Αλλά τόσο είναι το κοστολόγιο του. Προτιμώ να το κοιτάω ή να το πετάξω παρά να το δώσω λιγότερο. Κάποτε εξειδικευόμασταν στα εκκλησιαστικά, στις κολυμπήθρες κυρίως. Από όταν άρχισαν να εισάγουν, μας κοπήκανε τα πόδια. Χάσαμε 200 πελάτες.

Η μαγεία βρίσκεται παντού, ακόμα και στις πιο σκληρές εργασίες

Πώς φτιάχνεται ένα μπρούτζινο αντικείμενο; Το φτιάχνουμε όπως φτιαχνόταν 5.000 χρόνια πίσω. Φτιάχνουμε ένα μοδέλο και – πως αφήνεις το αποτύπωμα του ποδιού σου πάνω στην άμμο – το ίδιο γίνεται και με αυτό. Έχουμε ένα κουτί με χώμα – αλλά γίνεται και στο έδαφος, οι ράγες του τρένου έτσι φτιάχνονται ας πούμε – αφήνεις κάτω το μοδέλο, το βγάζεις, αφήνει το αποτύπωμα και ρίχνεις το μέταλλο που έχει ζεστάνει στους 1.000 βαθμούς και έχει υγροποιηθεί και παίρνεις το αποτέλεσμα. Μετά το επεξεργάζεσαι. Τρύπες, φρέζες, ταινίες. Έτσι γίνεται οτιδήποτε από μπρούτζο ή χαλκό σε μασίφ.

Έχει μέλλον το επάγγελμα του χαλκουργού; Παρόλο που είναι και τα τουριστικά και τα εκκλησιαστικά προϊόντα μέσα σε αυτή τη δουλειά, το επάγγελμά μας τείνει να εκλείψει. Στα 35 χρόνια που έχουμε αυτό το μαγαζί, μία φορά μας στείλαν ένα παραγιό να μάθει κοντά μας την τέχνη. Την κολυμπήθρα ας πούμε ή το κολυμπήθρα αγιασμού τα κάνουν πια λίγοι στον κόσμο και είμαστε από αυτούς. Πριν 20 – 25 χρόνια είχα πάει στο Υπ. Πολιτισμού και τους έλεγα, «η δουλειά μας θα εξαφανιστεί, είναι κομμάτι της θρησκείας μας, που θα βαφτίζουμε στα παιδιά, σε λεκάνες;» και λέγαμε πως θέλαμε να διδάξουμε τα παιδιά. Τέσσερα – πέντε άτομα έχουν απομείνει στην Ελλάδα, που κάνουν αυτή τη δουλειά. Πάντα θα υπάρχουν τουρίστες που θα ενδιαφέρονται για τα μπρούτζινα, αλλά ακόμα και τα τσολιαδάκια στα τουριστικά, στην Κίνα φτιάχνονται. Το μέλλον είναι πολύ μαύρο για εμάς.