Ήταν 1887 όταν άρχισε να χτίζεται ένα κτίριο επί των οδών Χαριλάου Τρικούπη, Σόλωνος, Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου προκειμένου να στεγάσει το χημείο και τα εργαστήρια της Φυσικομαθηματικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα, το -συνδεδεμένο με πολλά ιστορικά γεγονότα- αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα στην περιοχή των Εξαρχείων φιλοξενεί φοιτητές που μπορεί να μην γνωρίζουν πολλά από δοκιμαστικούς σωλήνες, αλλά καλούνται να απομνημονεύσουν τα βαριά εγχειρίδια δικαίου.
Με πάνω από 90 χιλιάδες τόμους βιβλίων και 29 χιλιάδες τόμους περιοδικών εκδόσεων, η βιβλιοθήκη της Νομικής σχολής βρήκε ένα νέο σπίτι που έχει την είσοδό του στην οδό Μαυρομιχάλη. Αν και πρόκειται για μία από τις παλαιότερες ακαδημαϊκές συλλογές -αφού η ιστορία της ξεκινά από το 1837 και την ίδρυση του τμήματος- στην σημερινή της μορφή αποτελεί μετεξέλιξη των νομικών σπουδαστηρίων που για πρώτη φορά ενοποιούνται κάτω από την ίδια στέγη, στον χώρο του Παλαιού Χημείου.
Μέχρι και τον Ιούνιο του 2016 η Νομική σχολή είχε δέκα σπουδαστήρια σε τρεις διαφορετικούς χώρους, γεγονός που όπως εξηγεί η υπεύθυνη της βιβλιοθήκης Βασιλική Στρακαντούνα δεν διευκόλυνε την μελέτη των φοιτητών. «Αυτό το κτίριο αγκάλιασε όλες μας τις ανάγκες και πλέον αποτελεί την καρδιά του τμήματος. Ήταν ένα στοίχημα για εμάς να γίνει αυτό το έργο σε καιρούς που δεν έχεις μόνο να αντιμετωπίσεις τα οικονομικά ζητήματα και την γραφειοκρατία αλλά κι έναν γενικευμένο πεσιμισμό που επικρατεί στην κοινωνία. Έτσι, δώσαμε όλη μας την ενέργεια και την επιμονή, είπαμε πως θα γίνει. Κι έγινε». Οι εργασίες αποκατάστασης και διαμόρφωσης των χώρων που δεν χρησιμοποιούνταν από το 2006 ξεκίνησαν με πρυτανική απόφαση πριν από τέσσερα χρόνια.
Υπό την επίβλεψη του καθηγητή Χημείας και τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών Αναστάσιου Χρηστομάνου και με την έγκριση του Γερμανού χημικού August Wilhelm Hofmann, ο Βαυαρός αρχιτέκτονας Ernst Ziller σχεδίασε το νεοκλασικό κτίριο του Παλαιού Χημείου σε συνεργασία με τον Friedrich Zastrau, αρχιτέκτονα του Χημείου στο Βερολίνου. Το έργο του στέγαζε για περισσότερο από έναν αιώνα τα μαθήματα και τα εργαστήρια φυσικής και χημείας της Φυσικομαθηματικής σχολής.
Το αρχικά διώροφο κτίριο με ημιυπόγειο προς την πλευρά της Χαριλάου Τρικούπη, όπου λειτούργησε και το πρώτο πανεπιστημιακό οινοποιείο υπέστη σημαντικές φθορές από μια πυρκαγιά του 1911. Όταν αποκαταστάθηκε το 1916 προστέθηκε ο δεύτερος όροφος ενώ δέκα χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε ο τρίτος προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι αυξημένες ανάγκες της σχολής.
Εκτός όμως από τη Φυσικομαθηματική Σχολή, στο παρελθόν έχουν στεγαστεί εκεί το Εθνικό Χημείο, το Γενικό Χημείο του Κράτους, το Εθνικό Γραφείο Μέτρων και Σταθμών, η Γεωδαιτική Επιτροπή, η Θαλασσογραφική Εταιρεία, η Φυσιοδιφική Εταιρεία, το Βοτανικό Μουσείο, ο Όμιλος Φίλων Ασυρμάτου, ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Μουσείο Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας.
Την ημέρα που επισκεφτήκαμε τη βιβλιοθήκη, δύο απόφοιτοι του τμήματος είχαν περάσει επίσης την πόρτα της για να θαυμάσουν από κοντά τον χώρο. «Αναθαρρήσαμε με αυτό το έργο», είπαν και δεν είναι οι μόνοι. Η Βασιλική Στρακαντούνα μας ξεναγεί στο κτίριο λέγοντας μας πως «τα παιδιά της» έχουν αγαπήσει ήδη τον χώρο. Μια φοιτήτρια που θα περνάει πολλές ώρες εκεί καθώς συμμετέχει σε μια ομάδα που εξετάζει το νομικό φαινόμενο μέσα από το πρίσμα της τέχνης με ρωτά αν βρίσκω τον χώρο τόσο υπέροχο όσο η ίδια. Βγαίνοντας από τις αίθουσες με τα γεμάτα συγγράμματα ράφια και τα αναγνωστήρια βλέπεις από τα παράθυρα εκείνους που κάνουν το διάλειμμα τους στο αίθριο. «Δεν είμαστε πλέον άλλη μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Οι φοιτητές μπήκαν σε έναν όμορφο χώρο που τους άλλαξε τη διάθεση. Πλέον, δεν στριμώχνονται σε μικρά σπουδαστήρια ούτε μεταφέρονται από τον έναν χώρο στον άλλον για να ολοκληρώσουν μια έρευνα. Ακόμα και η γειτονιά χάρηκε με αυτό το έργο, ήταν μαζί μας όταν φυτεύαμε τον κήπο και υπήρξαν άνθρωποι που μας ρωτούσαν αν μπορούν με κάποιο τρόπο να μας βοηθήσουν».
Μια τιμητική πινακίδα στην κεντρική είσοδο υπενθυμίζει πως το κτίριο που έχει κηρυχθεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού, εκτός από μνημείο της εγχώριας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης συνδέεται άμεσα με τους αγώνες φοιτητών και διδασκόντων την εποχή της Κατοχής και της Δικτατορίας. Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι τελευταίοι Γερμανοί αποχωρούν από την Αθήνα και ο πειραματικός ραδιοσταθμός του εργαστηρίου φυσικής που βρισκόταν στο ισόγειο μεταδίδει πρώτος την είδηση της απελευθέρωσης και η κεραία του σταθμού διατηρείται ακόμα στην ταράτσα του κτιρίου. Τον Νοεμβρίου του 1973, το φοιτητικό κίνημα δραστηριοποιείται στους χώρους οδηγώντας και συμβάλλοντας στην κατάληψη της Νομικής και την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Επίσης, κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης το Παλαιό Χημείο συνδέθηκε με καταλήψεις ενάντια στην κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, κατά των μαζικών κι άνευ λόγου συλλήψεων στην περιοχή Εξαρχείων, καθώς και στις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν την δολοφονία Καλτεζά.
Από το 1996 έως το 2006 το κτίριο λειτούργησε ως μουσείο κάτι το οποίο θα συμβεί εκ νέου σύντομα από τη στιγμή που έχει δρομολογηθεί η μεταφορά εκθεμάτων (που χρονολογούνται στον 19ο αιώνα) του Μουσείου Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας και ορισμένοι χώροι χαρακτηρίστηκαν ως in situ διατηρητέοι. Η νέα ζωή του κτιρίου αναμένεται να είναι μια συνομιλία των φυσικών και των νομικών επιστημών στην οποία έχουμε πρόσβαση όλοι. «Η βιβλιοθήκη αυτή είναι ανοιχτή σε όλους τους ερευνητές της νομικής επιστήμης, σε σπουδαστές άλλων τμημάτων που χρειάζονται βιβλιογραφία προκειμένου να τεκμηριώσουν κάποια εργασία, σε απλούς πολίτες οι οποίοι αναζητούν λύση σε ένα νομικό θέμα. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες νομικές συλλογές στην Ελλάδα και μπορεί να συγκριθεί επάξια με πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες του εξωτερικού, όπως μας λένε οι ερευνητές που μας επισκέπτονται».
Παράλληλα, τα αμφιθέατρα του κτιρίου θα λειτουργούν σαν κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Είμαστε ευτυχείς γιατί βρισκόμαστε σε ένα μέρος που θα στεγάσει την ιστορική μνήμη των θετικών επιστημών μαζί με τον πλούτο και το μέλλον της νομικής σχολής. Πλέον, εδώ θα χτυπά η καρδιά του τμήματος».
