Ένα Καλάσνικοφ μέλους του ISIS, από επίθεση σε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, ουκρανικό χαρτί υγείας του 2014 με το πορτρέτο του Πούτιν, γερμανικός στίφτης με το κεφάλι της Μέρκελ, βαλσαμωμένα σκυλιά της FRONTEX, καλύβια μεταναστών σε θερμοκήπια-κολαστήρια της Ισπανίας, σοκολατάκια-ευρώ. Ποια θα ήταν τα εκθέματα που θα βάζατε εσείς σε ένα Μουσείο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας;
Το ερώτημα είναι παγίδα. Ο Φλαμανδός Τόμας Μπελίνκ όμως αποδεικνύεται τολμηρός -όπως οφείλει ένας καλλιτέχνης. Όχι μόνο δίνει την απάντηση, αλλά έχει το θράσος, την τρέλα και την ενορατικότητα να προβλέψει ακόμη κι αυτό που έρχεται: το Ιο Πανευρωπαϊκό Πογκρόμ, την κατάρρευση της ΕΕ και νέες επιθέσεις του ISIS, μεταξύ άλλων, στη Βουδαπέστη.
Αυταπατώμαστε ότι η Ευρώπη κρατάει, παρόλους τους κλυδωνισμούς, τις αντιφάσεις, τις αυτοαναιρέσεις, τις διχογνωμίες; Έχοντας διατρέξει, με τη μυρωδιά της σήψης και της φορμόλης να σου σπάνε τη μύτη, τη συγκλονιστική post apocalyptic εγκατάσταση Το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην Εξορία, στο κτήριο-φάντασμα του πρώην υπουργείου Εσωτερικών στην Πειραιώς (στο πλαίσιο του Fast Foward Festival της Στέγης), για ένα πράγμα καταλήγεις να είσαι πεπεισμένος: η Ευρώπη δεν πεθαίνει, αυτοκτονεί. Όχι σήμερα. Από χθες.
Η ιδέα γεννήθηκε από το Μουσείο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στις Βρυξέλλες, που έχει εξελιχθεί σε γιοφύρι της Άρτας, λόγω των διαφωνιών των εταίρων για το περιεχόμενό του. Ο Γερμανός προβοκάτορας σαρκάζει ότι μέχρι να ολοκληρωθεί και να κοπεί η κορδέλα των εγκαινίων του, η ΕΕ θα έχει καταρρεύσει.
Στην ευφυή, πυκνή, καταιγιστική, εσκεμμένα δαιδαλώδη και σε σημεία μπερδεμένη σύλληψη, με κυρίαρχη γλώσσα τα esperando χωρίς μετάφραση, όπου τα αληθινά ντοκουμέντα (ευρωπαϊκά έγγραφα, φυλλάδια, αφίσες) συνθέτουν μια ενιαία αφήγηση παρέα με φανταστικά σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, όπως αυτή που υποτίθεται τραβήχτηκε στις 25/3 του 2020 στην τελετή ένταξης νέων μελών Μαυροβούνιο, Σερβία, FYROM, υπάρχουν στιγμές που νιώθεις αηδία, ναυτία, κλειστοφοβία.
Η υποδοχή είναι αρκετά τρομακτική: μια αίθουσα που θυμίζει υπηρεσία της Στάζι, γκρίζα, αποπνικτική με τα (καθόλου καθησυχαστικά) πορτρέτα του Μπαρόζο και του Γιουνκέρ και του Καζίνσκι, ένα ευρωπαικό χάρτη κι ένα φύλακα βλοσυρό πίσω από τζάμι. Από εκεί ξεκινά η μεγαλή περιπέτεια στο ευρωπαϊκό ναυάγιο, που περιλαμβάνει αίθουσες με ντάνες ευρωπαικών εγγράφων που τρυπάνε το ταβάνι, εγκατελελειμμένες αίθουσες δημόσιων υπηρεσιών, φωτογραφίες (από το ‘57 και την Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας κ.ο.κ), σχεδιαγράμματα από την κοινή ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική κ.ά.
Η εικόνα της Ευρώπης-μαγνήτη, της γης της Επαγγελίας και των ελευθεριών, στην οποία όλα τα κράτη προστρέχανε για να εισέλθουν, βήμα βήμα καταρρέει.
Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες και απαισιόδοξους πίνακες είναι ο τιτλοφορούμενος «Το Τέλος της Ευρώπης των Δικτατόρων» που καταλήγει στο τέλος της Δημοκρατίας, φτάνοντας μέχρι το 2021. Δεν είναι μακριά αυτή η χρονολογία. Βλέπουμε να αναπτύσσονται, μέσα από ομόκεντρους κύκλους, το τέλος του Φασισμού, το τέλος της Αποικιοκρατίας, το τέλος του Κομμουνισμού, καταλήγοντας στο τέλος της Δημοκρατίας, ενώ παρελαύνουν από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι μέχρι τον Φράνκο, τον Παπαδόπουλο, τον Σαλαζάρ, τον Τσαουσέσκου και τον Τίτο, όλοι οι ευρωπαίοι δικτάτορες.
Αφίσες από τον Ιούλιο του 2015 με το ΟΧΙ του Δημοψηφίσματος, «Για τη Δημοκρατία και την αξιοπρέπεια – ΣΥΡΙΖΑ» κι από τη Γερμανία με το το «Βesser unser geld» (καλύτερα με το μάρκο μας) του FPO εκτίθενται με υλικό το οποίο αποτυπώνει την ξενοφοβία κα τον ευρωσκεπτικισμό σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή επικράτεια -όπως φυλλάδιο του Front National της Λεπέν και εσθονικές αφισούλες με σύνθημα «Esthonia welcome to the Titanic», όπου Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία απεικονίζονται σαν ένα πλοίο που βυθίζεται.
Η ευρωπαϊκή ιστορία γίνεται ακόμη και θέαμα, μέσα από αληθινά γεγονότα: τα αμαξίδια του γκολφ, με τα οποία οι τουρίστες περιφέρονται στα κρεματόρια, και τα μουσεία του Κομμουνισμού, μετονομασμένα σήμερα σε τρόμου, στην Πράγα και τη Βουδαπέστη. Εκτοξευόμενοι στο μέλλον ατενίζουμε ακόμη και τους πίνακες των αποτελεσμάτων των Ευρωεκλογών του 2019, με σαρωτική τη νίκη του ευρωσκεπτικισμού και των εθνικιστικών αποσχιστικών λαϊκιστικών κινημάτων. Ο χάρτης του ’19 με τα ποσοστά των νεοναζιστικών παρατάξεων είναι πραγματικό ηλεκτροσόκ.
Πριν ανεβείς στην ταράτσα του θηριώδους κτηρίου, με θέα ολόκληρη την πόλη, εισέρχεσαι σε λευκές άδειες αίθουσες, σαν λευκά κελιά, που οδηγούν σε ένα καλύβι-εγκατάσταση. Κατασκευάστηκε στο φυσικό μέγεθος αντίστοιχων καλυβιών στα οποία στοιβάζονται ως ζώα 80.000 μετανάστες που καλλιεργούν στην Ανδαλουσία ντομάτες.
O σαρκαστικός Mπελίνκ σε φέρνει αντιμέτωπο ακόμη και με το κουκλοθέατρο της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής παθογένειας, στο οποίο μαριονέτες είναι ο Σαμαράς, ο Παπαδήμος, ο Γιώργος Παπανδρέου, αστυνομικοί που βαράνε στο ψαχνό διαδηλωτές και ο Μιχαλολιάκος, φωνασκώντας, σε ένα πάνελ.
H Eυρώπη, λοιπόν. Η Ευρώπη απογυμνωμένη στις αντιφάσεις, στην υποκρισία, στην πλήρη αποσύνθεσή της, σε ένα μεγάλο έργο τέχνης που συναλλάσσεται μετωπικά με τη συγκυρία, απαντώντας πραγματικά, χειροπιαστά στο ερώτημα για την ευθύνη και τη στάση των σύγχρονων καλλιτεχνών.
