Είναι ο συγγραφέας που μεταχειριζόταν την πραγματικότητα «σαν μια παράξενη μυθοπλασία» από την οποία ήθελε «να αποσπάσει την αλήθεια». Πάνω απ’ όλα, όμως, διέθετε εκείνη την σπάνια ικανότητα να διαβλέπει τις επικείμενες αλλαγές, να ανιχνεύει τα πλέον δυσοίωνα ενδεχόμενα, να προδιαγράφει τις πιο απρόσμενες εξελίξεις οι οποίες έρχονταν -με τη σειρά τους- να επιβεβαιώσουν μία ακόμη αλήθεια: ότι συχνά η πραγματικότητα ξεπερνάει και την πιο διεστραμμένη φαντασία.
Άλλωστε, όπως είχε σημειώσει στο Crash (1973) -ένα από τα πιο γνωστά έργα του- «ζούμε μέσα σ’ ένα τεράστιο μυθιστόρημα, η μυθοπλασία είναι ήδη εδώ. Καθήκον του συγγραφέα είναι να επινοήσει την πραγματικότητα». Εάν, πάντως, μια τέτοια αποστροφή μοιάζει εξωπραγματική, αρκεί κανείς να προστρέξει στο σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του «Αυτοκρατορία του ήλιου» -που έγινε ταινία από τον Σπίλμπεργκ- μέσα από το οποίο διηγείται τα χρόνια που πέρασε, ως παιδί, σε ένα ιαπωνικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Ο Τζέιμς Γκρέιαμ Μπάλαρντ (1930-2009) γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σανγκάη, όπου ο πατέρας του διηύθυνε μια κλωστοϋφαντουργία, προσφέροντάς του ακουσίως την ευκαιρία να παρακολουθήσει την παρατεταμένη φθορά της -άλλοτε κραταιάς- Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η οικογένεια ζούσε σε ένα μεγάλο σπίτι με πολλούς υπηρέτες – έξω από το οποίο, ωστόσο, κυριαρχούσε ο θάνατος.
Μια εποχή στην οποία τα εξοργιστικά πάρτι των αποικιοκρατών συνυπήρχαν με την χολέρα και τους εμφυλίους, ενώ η ευμάρεια των Ευρωπαίων επιχειρηματιών πλαισίωνε «ιδανικά» την απόλυτη φτώχεια που χαρακτήριζε τα εκατομμύρια των εξαθλιωμένων Κινέζων. Εκεί, λοιπόν, ο Μπάλαρντ ζούσε μέσα στις ψευδαισθήσεις του μικρόκοσμού του και όπως θα έγραφε αργότερα: «το φανταστικό υπήρχε παντού γύρω μου, κι εγώ πάσχιζα να βρω το πραγματικό».
Αλλά, με την ιαπωνική εισβολή -το 1937- και την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, η Σανγκάη που γνώριζε απλώς εξαφανίστηκε, οι ρόλοι αντιστράφηκαν και η οικογένειά του βρέθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης: ο πατέρας του θα εργαζόταν στην κουζίνα και από κοντά, δίπλα στους φούρνους, ο μικρός Μπάλαρντ θα προσπαθούσε να ζεσταθεί.
Στα επόμενα χρόνια του εγκλεισμού, έχοντας βρει τρόπους να βγαίνει από το στρατόπεδο, ζητιανεύει με άλλα πιτσιρίκια στους δρόμους της πόλης χτυπώντας τα παράθυρα των πολυτελών αυτοκινήτων. Και, όμως, από αυτήν την εμπειρία θα προέκυπτε η μετέπειτα συνθήκη όλου του έργου του: ο σύγχρονος άνθρωπος που χάνει το κέντρο του και ο κόσμος που -εν τέλει- μεταλλάσσεται σε εφιάλτη. Σε έναν εφιάλτη που κρύβεται πίσω από την ελκυστική βιτρίνα της καταναλωτικής κοινωνίας και την επίφαση της ευδαιμονίας.
Στην Πλημμύρα (1962) -για παράδειγμα- τα πρόσωπα ζουν σε ένα πλημμυρισμένο Λονδίνο: Εδώ, το τοπίο έχει αλλάξει δραματικά, καθώς -βέβαια- και ο τρόπος ζωής των κατοίκων, η ψυχική τους κατάσταση και οι σχέσεις τους. Μέσα σε αυτό το τόσο αλλόκοτο, προϊστορικό και ανατριχιαστικά αληθοφανές τοπίο, οι ανθρώπινες συγκρούσεις παίρνουν άλλη διάσταση, τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις των προσώπων είναι αιχμάλωτα ανεξέλεγκτων καταστάσεων και οι μεγαλειώδεις νεογοτθικές εικόνες εναλλάσσονται με καταστάσεις που επαναπροσδιορίζουν τα όρια του ανθρωπίνου είδους.
Κάτι ανάλογο συντελείται και στον εξαιρετικό Κρυστάλλινο Κόσμο (1966)- ένα μυθιστόρημα οντολογικής αγωνίας με θέμα την κατακλυσμιαία επίδραση των περιβαλλοντολογικών μεταβολών στον ανθρώπινο ψυχισμό και -κατ’ επέκτασιν- στις αξίες του δυτικού πολιτισμού. Σε γενικές γραμμές, πάντως, το έργο του ασχολείται με την επίδραση της τεχνολογίας στον άνθρωπο, με τις απεριόριστες και ενίοτε επικίνδυνες δυνατότητες της φαντασίας και με την καταστροφή ως πνευματική κατάσταση και αιτία συναισθηματικής απονέκρωσης.
Εξάλλου, ο Βρετανός συγγραφέας ήταν από τους πρώτους που είδε την επερχόμενη αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού στις επιθετικές μεγαλουπόλεις, την εξάπλωση του καταναλωτισμού ως μία ακόμη ανίατη ασθένεια, τις εφιαλτικές μεταλλάξεις που προκαλούν οι κάθε λογής υπερβολές της τεχνολογίας, η περιφρόνηση της φύσης και το χαώδες ηθικό κενό των δυτικών κοινωνιών.
Ένα τέτοιο μυθιστόρημα, απολύτως σύγχρονο, είναι το
Super-Cannes (2000) -που εκδίδεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα- στο οποίο η φαινομενικά ονειρική όψη κρύβει εφιαλτικά μυστικά. Πρόκειται για ένα έργο που αποτελεί μία κομψή επιτομή της προβληματικής του σπουδαίου συγγραφέα. Ένα προφητικό μυθιστόρημα για την τρομακτική αλλοίωση που επιφέρουν στην ανθρώπινη φύση οι τεχνολογικές εξελίξεις και ο ακραίος, ανεξέλεγκτος καπιταλισμός.
Στους λόφους πάνω από τις Κάννες, η Εδέμ-Ολυμπία, το επιχειρηματικό πάρκο του μέλλοντος, φιλοξενεί τις κορυφαίες εταιρίες υψηλής τεχνολογίας και τα στελέχη τους. Η κλειστή αυτή κοινότητα προσφέρει τις ιδανικές συνθήκες, ώστε τα μέλη της να αφοσιώνονται ολοκληρωτικά στην εργασία εκμηδενίζοντας κάθε ανάγκη για ψυχαγωγία, κοινωνική επαφή και ελεύθερο χρόνο. Μια μέρα, εντελώς ξαφνικά, ο Ντέιβιντ Γκρίνγουντ, γιατρός της κλινικής του επιχειρηματικού πάρκου, σε κατάσταση αμόκ σκοτώνει δέκα ανθρώπους και στη συνέχεια αυτοκτονεί.
Η γιατρός Τζέιν Σίνκλερ, που προσλαμβάνεται στη θέση του, εγκαθίσταται μαζί με τον άντρα της, Πολ, στο σπίτι του νεκρού γιατρού. Έχοντας άφθονο χρόνο στη διάθεσή του, ο Πολ αρχίζει να αναζητά τους λόγους που οδήγησαν τον Γκρίνγουντ στα άκρα και ανακαλύπτει μια άλλη, άγρια πλευρά της ζωής στο επιχειρηματικό πάρκο.
Ο Μπάλαρντ υιοθετεί ένα συναρπαστικό ημιντοκυμαντερίστικο ύφος -απολύτως κατάλληλο για την περίσταση- και μέσα από μία βιρτουόζικη οικονομία του λόγου αφήνει να διαφανούν όλες οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της φρενίτιδας που προκάλεσε αυτή τη σωρεία θανάτων.
Εκείνο, όμως, που παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον είναι η διαπεραστική ματιά του πάνω στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι άνθρωποι κάτω από ασυνήθιστες προϋποθέσεις – κάτι που έμελλε να αποτελέσει το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του έργου του. Ένα έργο που αποθεώνει την απελευθερωτική ισχύ και των πιο ακραίων, νοσηρών και -εν πολλοίς- ασύλληπτων συμπεριφορών, για να αποκαλυφθεί στο τέλος ότι αυτές δεν είναι παρά οι συνιστώσες μιας ανεπιθύμητης αλλά και αναπόδραστης πραγματικότητας – η οποία, φυσικά, μας αφορά όλους…
J. G. Ballard
«Super-Cannes»
Μετάφραση: Άρης Σφακιανάκης, Ηρώ Σκάρου
Εκδόσεις: Κέδρος
Σελίδες: 512
Βιβλία στη Βιτρίνα
Πάβελ Κόχουτ
«Ο άντρας που περπατούσε ανάποδα»
Μετάφραση: Σόνια Στάμου – Ντορνιάκοβα
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 272
Τι συμβαίνει όταν ο Άνταμ Γιουράτσεκ, καθηγητής Φυσικής Αγωγής και Καλλιτεχνικών στο Λύκειο της πόλης Κ., γίνεται αίφνης ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που καταργεί τον νευτώνειο νόμο της βαρύτητας και αρχίζει να περπατά στο ταβάνι; Πώς πρέπει να αντιδράσει ο διευθυντής του σχολείου ο οποίος έχει και την ευθύνη της σωστής διδασκαλίας; Πώς πρέπει να τον αντιμετωπίσουν οι πολιτικοί της περιοχής από τη στιγμή που η σκανδαλώδης αυτή πράξη φτάνει στη δημόσια σφαίρα, κλονίζει την κοινωνική ευταξία και επιφέρει τον διχασμό; Πώς πρέπει, εντέλει, να απαντήσει το κράτος που υποτίθεται ότι εγγυάται τα πάντα αλλά συγχρόνως διαβλέπει τη δομική αμφισβήτηση της εξουσίας του; Όταν ο Άνταμ Γιουράτσεκ αποφασίζει να διαδώσει την ανατρεπτική του μέθοδο στον λαό, η κατάσταση θα φτάσει στα άκρα. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Πάβελ Κόχουτ κυκλοφόρησε το 1970, την περίοδο κατά την οποία είχε ενταθεί η δίωξή του από το κομμουνιστικό καθεστώς στην Τσεχοσλοβακία. Είναι ένα απολαυστικό βιβλίο, μια ανελέητη σάτιρα, αλλά και μία σοβαρότατη σπουδή πάνω στο παράλογο.
Χίλντα Παπαδημητρίου
«Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου»
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 464
Αρχές Μαρτίου 2012, ο Χάρης Νικολόπουλος επιστρέφει στην Αθήνα, όταν η μητέρα του διαγιγνώσκεται με Αλτσχάιμερ πρώιμης έναρξης. Του έχουν λείψει η πόλη και οι φίλοι του, αλλά τίποτα δεν είναι όπως το άφησε. Μέσω του οίκου ευγηρίας όπου μεταφέρεται η μητέρα του, ο Χάρης γνωρίζει μια ψυχολόγο, η οποία διευθύνει έναν ξενώνα για κακοποιημένες γυναίκες και θύματα σεξουαλικού τράφικινγκ. Η δολοφονία της ψυχολόγου θα σταθεί αφορμή για να ξεκινήσει ο Χάρης μια κατάβαση στην κόλαση του υποκόσμου, στον κόσμο των άστεγων, των εξαρτημένων, των κοριτσιών που αντιμετωπίζονται ως αναλώσιμα. Πολύτιμος συμπαραστάτης του στην προσπάθεια να ανακαλύψει τον δολοφόνο της ψυχολόγου θα είναι η νεαρή, εκκεντρική αλλά δαιμόνια υπαστυνόμος, Αΐντα Μητροπούλου. Η τέταρτη περιπέτεια του Χάρη Νικολόπουλου θα τον οδηγήσει από τη Ναύπακτο στην Αθήνα, όπου θα βρει μια πόλη αλλαγμένη από την οικονομική κρίση.
Laurence Rees
«Το ολοκαύτωμα – Μια νέα ιστορία»
Μετάφραση: Μενέλαος Αστερίου
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 600
Το έργο-ορόσημο του Rees απαντά σε δύο από τα σημαντικότερα ερωτήματα της ιστορίας: Πώς και γιατί συνέβη το Ολοκαύτωμα; Επί είκοσι πέντε χρόνια ο Rees συναντούσε επιβιώσαντες και δράστες του Ολοκαυτώματος. Στο βιβλίο αυτό συνδυάζει τις μαρτυρίες τους, πολλές από τις οποίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά, με την πιο πρόσφατη επιστημονική έρευνα και προτείνει μια νέα ιστορία για το Ολοκαύτωμα. Μέσα από μια συγκλονιστική αφήγηση ο συγγραφέας εξετάζει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων από το ναζιστικό καθεστώς και αποκαλύπτει τις διαδοχικές κλιμακώσεις που δημιούργησαν σωρευτικά τη φρικαλεότητα του Ολοκαυτώματος. Επιπλέον, ο Rees εξετάζει τον χάρτη της θηριωδίας σε όλη την Ευρώπη και υποστηρίζει ότι, ενώ το μίσος για τους Εβραίους κατείχε πάντα κεντρική θέση στη σκέψη των ναζί, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως το Ολοκαύτωμα, αν δεν εξετάσουμε παράλληλα με την εξόντωση των Εβραίων τις ναζιστικές πολιτικές εναντίον άλλων ομάδων, στις οποίες περιλαμβάνονται οι ομοφυλόφιλοι, οι Τσιγγάνοι, οι ψυχικά ασθενείς και τα άτομα με σωματικές αναπηρίες.
Άγγελος Λάππας
«Ταξίδι στο όνειρο, Ένας Βοναπάρτης στην Επανάσταση του 1821»
Εκδόσεις: 24 γράμματα
Σελίδες: 244
Τον Ιούλιο του 1827 φτάνει στην Ελλάδα, με σκοπό να πάρει μέρος στην Επανάσταση, ο Πολ Μαρί Βοναπάρτης, ανιψιός του Μεγάλου Ναπολέοντα, γιος του αδελφού του Λουκιανού Βοναπάρτη. Ενθουσιώδης, ρομαντικός και ασυμβίβαστος. Έρχεται να πολεμήσει πλάι σε ανθρώπους που παλεύουν απεγνωσμένα για την ελευθερία τους, να αγωνιστεί για την υπόθεση της Ελευθερίας. Να κάνει πράξη το όνειρό του. Και, μέσα στη δίνη του επαναστατημένου Μοριά, ο νεαρός πρίγκιπας θα γνωρίσει τον πόλεμο και τον έρωτα. Η ιστορία του βιβλίου παρακολουθεί, στη μυθιστορηματική του εκδοχή, το ταξίδι του ως το τέλος. Ένα ταξίδι που μετατρέπεται και σε μια ενδιαφέρουσα περιδιάβαση στην καρδιά των γεγονότων και των συνθηκών κάτω από τις οποίες διεξάγεται ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία τους. Και ειδικότερα στο 1827, μια χρονιά καθοριστική για την πορεία της Επανάστασης.
