Σόμερσετ Μωμ / Ανθρώπινη δουλεία: Η ανατομία μιας καταστροφικής ερωτικής εμμονής

Είναι ο συγγραφέας της περιεκτικής σύντομης φράσης, με τις συχνές παύσεις και τους χαμηλούς τόνους, την συχνά θαυμαστή οξυδέρκεια, αλλά και την διαπεραστική ειρωνεία. Ένας κατεξοχήν δεξιοτέχνης της πρόζας ο οποίος μέσα από το σύνολο του έργου του -που περιλαμβάνει και αρκετά σημαντικά θεατρικά έργα – κατάφερε να αναδείξει τις αθέατες πτυχές μιας καθημερινότητας που είναι εντελώς διαφορετική από αυτό που υπαινίσσεται η επιφάνειά της.

Και, πράγματι, ο Σόμερσετ Μωμ (1874- 1965) ήδη από το πρώτο του μυθιστόρημα «Λίζα του Λάμπεθ» (1897) έδειξε με σαφήνεια τις καλλιτεχνικές του προθέσεις: Αυστηρή προσήλωση και εμμονή στην παραμικρή λεπτομέρεια – μακριά από τις μέχρι τότε συνήθειες του αγγλόφωνου κοινού. Γι’ αυτό, άλλωστε, οι αφωτοσκίαστες πλευρές της ζωής όπως ήταν και όχι όπως θα έπρεπε να είναι ή όπως την επιθυμούσαν οι αναγνώστες, παραξένεψε και ενόχλησε.

Πάντως, ο Μωμ δεν πτοήθηκε και συνέχισε να δουλεύει ασταμάτητα. Προσπαθούσε να αποκτήσει περισσότερη εξοικείωση με την τέχνη της μυθοπλασίας, γιατί όπως έλεγε, ποτέ του δεν την εμπιστεύτηκε ανεπιφύλακτα! Στο μεταξύ, το 1917, υποδυόμενος τον ρεπόρτερ, θα εργαστεί για λογαριασμό της Βρετανικής Αντικατασκοπίας στη Ρωσία, καλύπτοντας -υποτίθεται- την Οκτωβριανή Επανάσταση. Την εμπειρία του αυτή την μετουσίωσε σε ένα από τα πλέον δημοφιλή κατασκοπικά μυθιστορήματα, το «Άσεντεν, ο βρετανός πράκτορας» – το οποίο μάλιστα μετέφερε στον κινηματογράφο ο Αλφρεντ Χίτσκοκ με την ταινία «Μυστικός Πράκτορας».

Με την πάροδο του χρόνου η επιτυχία του εδραιώνεται και σε αυτό συμβάλει αποφασιστικά η ευφυής σάτιρα των λογοτεχνικών κύκλων του Λονδίνου στο «Τσάι και ματαιοδοξία» που κυκλοφόρησε το 1930 με αξιοσημείωτη ανταπόκριση – τόσο από το κοινό όσο και από τους κριτικούς. Εδώ η ευχέρεια του Μωμ να χειρίζεται την ειρωνεία -στις σωστές δόσεις- είναι, δίχως άλλο, εντυπωσιακή. Πρωταγωνιστές στο μυθιστόρημά του είναι ένας φημισμένος συγγραφέας που διάγει έναν ασυνήθιστο και παράξενο βίο και ο ευυπόληπτος -και σχολαστικός- βιογράφος του. Ο τελευταίος σκιαγραφείται με αμείλικτη επινοητικότητα ως ένας μάλλον κακόβουλος και μοχθηρός χαρακτήρας που ενδιαφέρεται πρωτίστως για τις απαιτήσεις του αναγνωστικού κοινού. Και αυτό γίνεται πάντοτε πλαγίως, με υπαινιγμούς που ενίοτε προσπαθούν -έστω δειλά- να ξεφύγουν από τα προσχήματα.

Ακολουθεί -μεταξύ άλλων- το «Στην κόψη του ξυραφιού» (1944)- μία ενδιαφέρουσα ιστορία ενός Αμερικανού πιλότου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που προσπαθεί απεγνωσμένα να ξεφύγει από τις εφιαλτικές του μνήμες και να ανακαλύψει κάποιο ανώτερο νόημα στη ζωή. Είναι, ωστόσο, η «Βροχή» που αναντίρρητα ξεχωρίζει από τις νουβέλες του. Άλλωστε, αυτό το εξαιρετικό επίτευγμα περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συγγραφέα: οξεία παρατήρηση, λεπτή ειρωνεία, περίεργη συναισθηματική διάθεση. Ένα κομψοτέχνημα που -μέσα από τις νατουραλιστικές του λεπτομέρειες- διατηρεί μία εντυπωσιακή λιτότητα στην αρχιτεκτονική του.

Με χώρο δράσης τα νησιά του Ειρηνικού, ένας πουριτανός ιεραπόστολος προσπαθεί να επαναφέρει στο δρόμο του Θεού μια παραστρατημένη κοπέλα. Η αλύγιστη θέλησή του και η επιμονή του την γοητεύουν και την κλονίζουν τόσο που αποφασίζει να δεχτεί τη βοήθειά του, όμως στο τέλος είναι εκείνος που θα συντριβεί από τον ακατανίκητο πόθο που θα του ξυπνήσει η συναναστροφή μαζί της. Αν και κάπως ξεπερασμένη η υπόθεση, το εκπληκτικό και ίσως πρωτοφανές είναι ότι ο Μωμ δεν αναφέρεται ποτέ ευθέως στο πάθος του ιεραπόστολου. Αλλά είναι η αποπνικτική ατμόσφαιρα που έχει δημιουργήσει η ίδια η βροχή στο εξωτικό νησί -που δεν σταματάει ποτέ και που ραπίζει σώματα και ψυχές- η οποία υποδηλώνει, τελικά, τον άνισο αγώνα του πρωταγωνιστή με τα αδιάψευστα ένστικτά του.

Πάντως το πρώτο μυθιστόρημά του που θα γνώριζε το 1915 τεράστια επιτυχία ήταν η «Ανθρώπινη δουλεία». Σε αυτό το κομψοτέχνημα, που εκτυλίσσεται από το 1885 έως το 1906, παρακολουθούμε την ιστορία του Φίλιπ Κάρεϊ, ενός ορφανού που διψά για ζωή, αγάπη και περιπέτεια. Ο μικρός Φίλιπ, με μερική αναπηρία στο αριστερό του πόδι, και με μια έμφυτη ευαισθησία που έρχεται σε σύγκρουση με το περιβάλλον του, παλεύει να βρει τη θέση του στον κόσμο. Κάπως έτσι, εγκαταλείπει το ασφυκτικό περιβάλλον της αγγλικής επαρχίας και τις ψυχρές σχέσεις με τον θείο που ανέλαβε ως κηδεμόνας του, και πηγαίνει στο Παρίσι για να σπουδάσει ζωγραφική.

Σόμερσετ Μωμ
Ανθρώπινη δουλεία
Μετάφραση: Νίκος Α. Μάντης
Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Καθώς, όμως, ανακαλύπτει πως δεν έχει το ταλέντο, επιχειρεί να συμβιβαστεί με μια συμβατική ζωή. Τότε γνωρίζει τη Μίλντρεντ, που τον οδηγεί σε μια καταστροφική, εμμονική σχέση, με ατέλειωτες συναισθηματικές δυσκολίες. Ο Φίλιπ πληγώνεται και πληγώνει. Θα μπορέσει να βγει από την προσωπική άβυσσο ή θα παραμείνει δέσμιος των παθών του; Η απρόσμενη τροπή της ιστορίας, υποχρεώνει τον αναγνώστη να αναθεωρήσει και να αναλογισθεί ότι τίποτα δεν είναι αυτονόητο -ούτε το προφανές- με τα μέχρι πρότινος ασήμαντα περιστατικά της πλοκής να συμβάλλουν -πλέον- καίρια στην κλιμάκωσή της.

Είναι το πιο αυτοβιογραφικό από τα μυθιστορήματά του Σόμερσετ Μωμ. Ένα έργο-σπουδή πάνω στο ανεξέλεγκτο, παράλογο, αχαλίνωτο ερωτικό πάθος, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην εκμηδένιση, στην διάψευση, στην υποδούλωση, στην ταπείνωση, στην ανεξέλεγκτη ήττα – στην απόλυτη καταστροφή. Έπειτα από αυτό, τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Πέτρος Μάρκαρης
Το κίνημα της αυτοκτονίας
Εκδόσεις: Κείμενα
Σελίδες: 288

Η Αθήνα σε αλλεπάλληλα λοκντάουν. Η κοινωνία διχάζεται και οι συγκρούσεις πληθαίνουν. Ο αστυνόμος Χαρίτος βουτάει πάλι στα βαθιά. Πρέπει να λύσει δύο γρίφους που δε φαίνεται να συνδέονται μεταξύ τους: μια σειρά από αυτοκτονίες, αλλά και μια σειρά από δολοφονίες γιατρών. Και σαν να μην του έφταναν όλα αυτά, πρέπει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των συνθηκών στα μέλη της οικογένειάς του. Το «Κίνημα της Αυτοκτονίας» είναι ένα μυθιστόρημα του διεθνούς φήμης συγγραφέα Πέτρου Μάρκαρη για την πανδημία, το χάσμα των γενεών και των αντιλήψεών τους, αλλά και τη σύγκρουση της αυτοθυσίας με τη βία και το έγκλημα. 

Ο νεαρός Ντέιβιντ Μπελ, ευκατάστατος, εμφανίσιμος, εργάζεται ως παραγωγός σε τηλεοπτικό σταθμό. Οι συνεχείς ίντριγκες, οι συκοφαντίες και η μωροφιλοδοξία του επαγγελματικού του περιβάλλοντος, του έχουν δημιουργήσει τεράστιο εσωτερικό κενό και τον έχουν φέρει στα όρια της κατάρρευσης. Αποφασίζει να φύγει για τις Μεσοδυτικές Πολιτείες με μια κάμερα στο χέρι και να κινηματογραφήσει την Αμερική πίσω από την απατηλή εικόνα της την κατασκευασμένη από τα ΜΜΕ. Το «Americana» (1971), το πρώτο μυθιστόρημα του κορυφαίου Αμερικανού συγγραφέα Ντον Ντελίλο, αποτυπώνει ιδιοφυώς το νευρωτικό τοπίο της σύγχρονης ζωής και την αποσύνθεση του αμερικανικού ονείρου.

Η δράση του μυθιστορήματος αρχίζει το πρωινό της 4ης Αυγούστου 1938, στην επέτειο της επιβολής της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, με εορτασμό που τελείται στο Στάδιο, με νεολαίους μελανοχίτωνες της Ε.Ο.Ν. και προπαγανδιστικούς λόγους. Στην Αθήνα κυριαρχεί ο περιβόητος Μανιαδάκης και η μυστική αστυνομία του. Ο Τύπος και το ραδιόφωνο ελέγχονται. Στους τοίχους της πόλης είναι κολλημένες τεράστιες γιγαντοαφίσες του δικτάτορα. Ο ήρωας, ένας ανερχόμενος δημοσιογράφος, δέχεται ένα πρωινό τηλεφώνημα από την κοπέλα που είχε ερωτευθεί πολλά χρόνια πριν, όταν ήταν ακόμη φοιτητής. Εκείνη είναι πλέον η σύζυγος του διάσημου Τζων Αυλακιώτη, ο οποίος έχει εξαφανιστεί χωρίς να αφήσει ίχνη. Έτσι αρχίζει η αναζήτηση μαζί με την έρευνα για έναν άνθρωπο πασίγνωστο στο παρόν αλλά με ανεξιχνίαστο παρελθόν. Η υπόθεση, καταιγιστική, εκτυλίσσεται σε ένα σκηνικό επικίνδυνο, με πολλές παγίδες και συγκρουόμενα συμφέροντα. Ο Γιάννης Μαρής υπογράφει το πιο πολιτικό του μυθιστόρημα, το προτελευταίο στο σύνολο της τεράστιας παραγωγής του και ένα από τα καλύτερά του.

Τον Οκτώβριο του 2016, ο κολομβιανός σκηνοθέτης Σέρχιο Καμπρέρα, που παρευρίσκεται σ’ ένα αναδρομικό αφιέρωμα των ταινιών του στη Βαρκελώνη, αντιμετωπίζει μια δύσκολη προσωπική στιγμή: ο πατέρας του μόλις πέθανε, ο γάμος του περνάει κρίση, ο λαός της Κολομβίας απέρριψε τις ειρηνευτικές συμφωνίες που θ’ άνοιγαν το δρόμο για τη λήξη ενός πενηντάχρονου αιματηρού εμφυλίου, κι όλα αυτά τον ωθούν να ξανακάνει νοερά τη διαδρομή τριών γενεών της οικογένειάς του. Από τον ισπανικό εμφύλιο ως την αυτοεξορία του παππού του στη Λατινική Αμερική, και από την Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας ως τα ένοπλα αντάρτικα κινήματα της δεκαετίας του 1970, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει μια περιπετειώδη ζωή μισού αιώνα. Το «Γυρίζοντας το βλέμμα πίσω» είναι ένα συναρπαστικό αφήγημα και, ταυτόχρονα, μια εμβριθής πολιτικοκοινωνική μελέτη. Στα χέρια ενός αριστοτέχνη μυθιστοριογράφου όπως ο Vasquez, η απλή εξιστόρηση αληθινών γεγονότων μετατρέπεται στο σκοτεινό πορτρέτο μιας οικογένειας στη δίνη της Ιστορίας.