Ο David Foster Wallace ήταν πολύ φιλόδοξος συγγραφέας. Επεδίωξε να προχωρήσει το λόγο πέρα πέρα από τους βελούδινους περιορισμούς της meta αφήγησης και την καταδυνάστευση του σύγχρονου πολιτισμικού διαλόγου από το βαρύ πέπλο της ειρωνείας, του σαρκασμού και ενός μόνιμα χαραγμένου μειδιάματος (όπως είχε γράψει κι ο αγαπητός του δοκιμιογράφος Lewis Hyde: «Η ειρωνεία αφορά μόνο επείγοντα περιστατικά. Σε βάθος χρόνου, γίνεται η φωνή του έγκλειστου που κατέληξε να απολαμβάνει το κλουβί του»). Και τα κατάφερε γιατί εκτός από φιλόδοξος, κυρίως ήταν Συγγραφέας και δεν θα μπορουσε να είναι κάτι άλλο. Τενίστας ίσως, αν σκεφτούμε οτι υπήρξε τέτοιος (και σε ανταγωνιστικό επίπεδο μάλιστα) μικρός, αλλά και τις καταγεγραμμένες εμμονές του με το άθλημα σε διηγήματα, δοκίμια και φυσικά στο magnus opus του, το ογκώδες, πολυσύνθετο και πλημμυρισμένο από ιλλιγγιώδεις παρακάμψεις, υποσημειώσεις και (πολυσέλιδες συχνά) υποσημειώσεις των υποσημειώσεων, Infinite Jest.
Πολλοί απ’ αυτούς που επιχείρησαν να το παλέψουν, εγκατέλειψαν λόγω του δέους που προκαλεί ο όγκος, η ιδιοσυγκρασιακή μορφολογία του, και ο καταιγισμός των ατέλειωτων συνειρμών (ήταν και stoner τι να κάνουμε, και χαπάκιας αντικαταθλιπτικών και άλλων, αλλά δεν το παραδεχόταν για να μην γίνει θέμα). Κατανοητό εν μέρει, αν και οπωσδήποτε αξίζει η προσπάθεια (όλα τα σημαντικά βιβλία-«τούβλα» ανταμείβουν την αφοσίωση).
Υπάρχουν πάντως τόσα αλλα δικά του – διηγήματα, δοκίμια, άρθρα, ποιήματα – για να ξεκινήσει κανείς την γνωριμία μ’ έναν σπουδαίο συγγραφέα, ο οποίος μετά την πρόωρη έξοδο του, περιβάλλεται αναπόφευκτα κι απ’ αυτή την άτιμη, αμφιλεγομενη αίγλη του αυτόχειρα (φωτεινό σήμα αυθεντικότητας για – άτεκνο ειδικά – λογοτέχνη, ή καλλιτέχνη γενικώς, που «πάλεψε με τους δαίμονες», αιώνιο στίγμα δειλίας για κάποιον οικογενειάρχη μεροκαματιάρη).
Δεν αποτελεί καθόλου σύμπτωση το γεγονός οτι οι ενήλικοι που αυτοκτονούν με όπλα σχεδόν πάντα σημαδεύουν στο κεφάλι. Πυροβολούν τον φριχτό αφέντη. – David Foster Wallace
Πολλοί ξεκινούν από ένα κείμενο που εδώ και μερικά χρόνια έχει πάρει τον χαρακτήρα του «viral» παρόλο που μοιάζει παράταιρο ως είδος και ως ύφος με τον χαρακτηριστικά πυκνό και κατά τόπους σκοτεινό λόγο του συγγραφέα αλλά και με την τραγική κατάληξη του. Πρόκειται για την ομιλία του προς τους τελειόφοιτους του Kenyon College, κατά την τελετή αποφοίτησης τους, τρία χρόνια πριν από το θάνατο του. Στη «συμβουλευτική» ομιλία του, ο Wallace παρουσιάζεται ταπεινόφρων αλλά ειλικρινής, αναλογιζόμενος με γνώμονα την εμπειρία του, πόσο εύκολα μπορούμε να καταλήξουμε έρμαια διαβρωτικών διεγέρσεων, παγιδευμένοι σ’ ένα εκκρεμές μεταξύ λατρείας και θυματοποίησης, όπου διαρκώς είτε αποθεώνουμε είτε οικτίρουμε τον εαυτό μας, δαιμονοποιώντας παράλληλα τους αλλους, επειδή ξέρω γω μιλάνε δυνατά στο κινητό περιμένοντας στην ουρα του σουπερ μαρκετ:
…Όπως σίγουρα θα έχετε αντιληφθεί πλέον, είναι εξαιρετικά δύσκολο να παραμένει κανείς σε κατάσταση προσοχής και εγρήγορσης, και να μην υπνωτίζεται από τον επίμονο και διαρκή μονόλογο μέσα στο ίδιο του το κεφάλι (πιθανότατα συμβαίνει και τώρα που μιλάμε). Είκοσι χρόνια μετά τη δική μου αποφοίτηση, έχω σταδιακά συνειδητοποιήσει οτι το κλισέ της ανώτερης εκπαίδευσης ότι σε διδάσκει κατ’ αρχήν πώς να σκέφτεσαι, αποτελεί συντομογραφία μιας πολύ βαθύτερης και σοβαρότερης ιδέας: μαθαίνοντας πώς να σκέφτεσαι σημαίνει στην πραγματικότητα μαθαίνοντας πώς να διατηρείς κάποιο έλεγχο στον τρόπο και σ΄αυτά που σκέφτεσαι. Σημαίνει να διατηρείς τις αισθήσεις και την προσοχή σου τόσο ώστε να επιλέγεις πού στρέφεις το ενδιαφέρον σου και πώς βγάζεις νόημα από την εμπειρία, διότι αν δεν μπορείς να μπεις σε τέτοιο είδους διαδικασία επιλογών κατά την ενήλικη σου ζωή, την έβαψες εντελώς. Σκέψου και το άλλο παλιό κλισέ που λέει οτι «το μυαλό είναι εξαιρετικός υπηρέτης αλλά φρικτός αφέντης».
Αυτό, όπως και πολλά κλισέ, μοιάζει επιφανειακά σαχλό και ξενέρωτο, στην πραγματικότητα όμως εκφράζει μια μεγάλη και τρομακτική αλήθεια. Δεν αποτελεί καθόλου σύμπτωση το γεγονός οτι οι ενήλικοι που αυτοκτονούν με όπλα σχεδόν πάντα σημαδεύουν στο κεφάλι. Πυροβολούν τον φριχτό αφέντη. Και η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους αυτόχειρες είναι νεκροί πολύ καιρό πριν τραβήξουν την σκανδάλη…
[Ο David Foster Wallace έβαλε τέλος στη ζωή του τρία χρόνια μετά την ομιλία αυτή, στις 12 Σεπτεμβρίου του 2008. Δεν σημάδεψε το κεφάλι του με πυροβόλο όπλο. Κλείστηκε στο γκαράζ του σπιτιού που έμενε με τη γυναίκα του, έγραψε ένα δισέλιδο σημείωμα στους οικείους του και επιμελήθηκε το χειρόγραφο της νουβέλας του The Pale King (η οποία εκδόθηκε ημιτελής μετά το θάνατο του), πριν κρεμαστεί από ένα περβάζι στο αίθριο ανλαμεσα στο γκαράζ και τον κήπο]
…Αυτή είναι η ελευθερία μιας πραγματικής εκπαίδευσης, να μαθαίνεις πώς να είσαι ευπροσάρμοστος. Να αποφασίζεις συνειδητά τι έχει νόημα και τι δεν έχει. Να αποφασίζεις τι θα λατρεύεις. Ιδού και κάτι άλλο που είναι παράξενο όμως αληθινό: στα καθημερινά χαρακώματα «μέρα μπαίνει, μέρα βγαίνει» της ενήλικης ζωής, δεν υπάρχει πραγματικά αθεϊσμός. Δεν υπάρχει το «δεν λατρεύω». Όλοι λατρεύουν. Η μόνη επιλογή που μας αναλογεί έχει να κάνει με το τι λατρεύουμε. Και τελικά, το πιο ισχυρό κίνητρο για να καταλήξεις να επιλέξεις κάποιου είδους μονοθεϊστικής ή άλλης θρησκείας ως αντικείμενο λατρείας, είναι η συνειδητοποίηση οτι σχεδόν οτιδήποτε άλλο επιλέξεις να λατρέψεις, θα σε φάει ζωντανό. Λάτρεψε το χρήμα και τα υλικά αγαθά, και δεν θα έχεις ποτέ αρκετά. Είναι αλήθεια. Λάτρεψε το σώμα και την ομορφιά και τη σεξουαλική έλξη, και θα νοιώθεις πάντα άσχημος. Και όταν η ηλικία αρχίσει να φαίνεται, θα πεθάνεις χιλιάδες θανάτους πριν σε κλάψουν. Σε κάποιο επίπεδο, όλοι τα γνωρίζουμε αυτά ήδη. Έχουν κωδικοποιηθεί ως μύθοι, παραβολές, κλισέ, επιγράμματα, παροιμίες – είναι ο σκελετός κάθε μεγάλης ιστορίας. Όλο το κόλπο είναι να δίνεις προτεραιότητα σε τέτοιες αλήθειες στην καθημερινή συνείδηση. Λάτρεψε την εξουσία, και θα καταλήξεις να νιώθεις αδύναμος και φοβισμένος και θα έχεις πάντα όλο και περισσότερη ανάγκη εξουσίας για να μουδιάσεις το φόβο σου. Λάτρεψε τη διάνοια σου και θα καταλήξεις να νιώθεις ηλίθιος, μια απάτη που φοβάσαι ότι αργά ή γρήγορα θα αποκαλυφθεί… Δεν υπάρχει ελευθερία σε τέτοιες (ειδωλο)λατρείες. Η πραγματική ελευθερία συνίσταται στο να κατανοείς πώς να σκέφτεσαι. Το εναλλακτικό είναι η ασυνειδησία, το βόλεμα, η μόνιμη, βασανιστική αίσθηση οτι κάποτε είχες, κι έχασες, κάποιο αιώνιο, πολύτιμο πράγμα…
Δέκα χρόνια πριν, δεν έμοιαζε τόσο βέβαιος για την ικανότητα του να κάνει επιλογές, να τις στηρίζει και να ζει με τις συνέπειες. Σε κάποιο σημείο του «A Supposedly Fun Thing I’ll Never Do Again» (του επικού δοκιμιακού αφηγήματος που έγραψε με βάση την εμπειρία του στο κρουαζιερόπλοιο «Ναδίρ» ελληνικής πλοιοκτησίας, χαρακτηρίζοντας μάλιστα πολύ κολακευτικά έναν Έλληνα αξιωματικό «ωραίο σαν πιο ψηλό Πολ Όστερ»), εγκαταλείπει τον ειρμό της αφήγησης, υποχωρώντας ξαφνικά σε μια βασανιστική ενδοσκόπηση:
«Είμαι τώρα 33 χρονών, και μοιάζει να έχει περάσει τόσος πολύς χρόνος, και κάθε μέρα να περνά όλο και περισσότερος. Μέρα με τη μέρα είμαι αναγκασμένος να κάνω κάθε είδους επιλογές σχετικά με το τι είναι καλό και σημαντικό και διασκεδαστικό, και μετά πρέπει να ζήσω με την στέρηση όλων των άλλων εναλλακτικών επιλογών που απέκλεισα. Και αρχίζω να συνειδητοποιώ οτι, καθώς ο χρόνος επιταχύνει, οι επιλογές θα περιορίζονται και οι εναλλακτικές τους θα πολλαπλασιάζονται μέχρι να φτάσω σ΄ένα σημείο όπου θα έχω αποκλειστεί σ’ ένα συγκεριμένο μονοπάτι βολοδέρνοντας μεταξύ στάσης, ατροφίας και σήψης, πνιγμένος από τον χρόνο. Αφού όμως είναι οι δικές μου επιλογές εκείνες που θα με φυλακίσουν, μου φαίνεται αναπόφευκτο αυτό το μονοπάτι – αν θέλω να λέω οτι είμαι ώριμος ενήλικας. Πρέπει να κάνω επιλογές και να ζω μ’ αυτές…»
ΥΓ1. Ολόκληρη η ηχογραφημένη ομίλια του DFW στο Kenyon College ακούγεται (ευκρινώς) στο παρακάτω βίντεο:
ΥΓ2. Εδώ μπορεί να δει κανείς το περίφημο επεισόδιο των Simpsons με τίτλο «A Totally Fun Thing That Bart Will Never Do Again» (2012), μια παρωδία κι ένας φόρος τιμής τρόπον τινά της καταγεγραμμένης περιπέτειας του Wallace στο κρουαζιερόπλοιο «Ναδίρ». Εμφανίζεται μάλιστα κι ο ίδιος ο συγγραφέας να φορά ένα «σμόκιν» μπλουζάκι, που ο ίδιος έγραφε οτι φορούσε για πλάκα σε «επίσημα δείπνα». http://www.mojnet.com/video-a-totally-fun-thing-that-bart-will-never-do-again/ba0624886b13edd18454
