Πώς ο Φράνσις Φορντ Κόπολα ξαναγράφει το τρίτο κεφάλαιο της θρυλικότερης τριλογίας του με το The Godfather, Coda: The Death of Michael Corleone

Σε ένα εναλλακτικό σύμπαν, στο οποίο δεν θα είχαν υπάρξει ποτέ οι δύο πρώτοι Νονοί του Φράνσις Φορντ Κόπολα, το άτυχο και ατυχές Ο Νονός Μέρος 3ο α) προφανώς δεν θα λεγόταν “μέρος 3ο” και β) θα ήταν… μια χαρά ταινία. Μπορεί οι συνθήκες της δημιουργίας της να μην ήταν ιδανικές (ο Κόπολα και ο συγγραφέας Μάριο Πούζο, στου οποίου το μυθιστόρημα βασίστηκε η τριλογία, είχαν 6 μήνες στη διάθεσή τους από το στούντιο για να γράψουν το σενάριο και να προλάβουν την προγραμματισμένη χριστουγεννιάτικη κυκλοφορία – το ολοκλήρωσαν ανάμεσα σε χαμένες παρτίδες στα καζίνο του Ρίνο), αλλά ακόμα και υπό πίεση, δυσκολευόμενος να βρει το κατάλληλο τέλος για την ιστορία, ο Κόπολα παραδίδει μαθήματα σκηνοθεσίας (με τα άψογα καδραρίσματά του), διαλόγων (“just when I thought I was out, they pull me back in”) και επιλογής συνεργατών (συνεπές το λουκ της τριλογίας χάρη στο διευθυντή φωτογραφία Γκόρντον Γουίλις και το σκηνογράφο Ντιν Ταβουλάρη). Όμως δεν ζούμε στο WandaVision και το παρόν σύμπαν περιλαμβάνει (ευτυχώς) τους Νονούς της δεκαετίας του ’70, γεγονός που προδιέγραψε τη μοίρα της τρίτης: με βαριά καρδιά έφτασε στις αμερικάνικες αίθουσες στα τέλη του 1990 (στην Ελλάδα στις 3 Μαΐου της επόμενης χρονιάς) και αμέσως κατακρεουργήθηκε από την κριτική, τρεις μήνες, μάλιστα, μετά την πρεμιέρα του φανταχτερού Goodfellas του Μάρτιν Σκορσέζε. Οποιαδήποτε ταινία θα δυσκολευόταν να συγκριθεί με δύο από τις καλύτερες και πιο δαφνοστεφανωμένες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ, πόσο μάλλον μια που τους μοιάζει, τις θυμίζει αλλά τελικά δεν τις φτάνει. 

Τριάντα χρόνια μετά, ο Κόπολα έχει μια ύστατη ίσως ευκαιρία να διασώσει τη φήμη του τρίτου μέρους του Νονού με μια νέα εκδοχή, με τίτλο The Godfather, Coda: The Death of Michael Corleone, και κάποιες ελάχιστες αλλά κρίσιμες αλλαγές στη δομή της ιστορίας. Τα διορθωτικά “πειράγματα” των ταινιών του είναι προσφιλής μέθοδος του 81χρονου σκηνοθέτη, που επιχείρησε κάτι ανάλογο το 2019 με το Apocalypse Now: Final Cut και το The Cotton Club: Encore. Στον ανανεωμένο Νονό 3, οι αλλαγές είναι σχεδόν ανεπαίσθητες σε όσους δεν έχουν εντρυφήσει στο συγκεκριμένο έργο, με τις σημαντικότερες να εμφανίζονται στην αρχή και το τέλος της ταινίας. Συνολικά, ο Κόπολα ψαλίδισε 20 περίπου λεπτά, με την τελική διάρκεια να πλησιάζει τις 2,5 ώρες (σχεδόν βιντεάκι στο TikTok για τα δεδομένα του Νονού). “Δον Κορλεόνε, χρειάζομαι τη βοήθειά σου” – η πρώτη ατάκα της παρούσας βερσιόν καθρεφτίζει την κλασική έναρξη του Νονού με τον Μάρλον Μπράντο, εδώ με τον αρχιεπίσκοπο του Βατικανού (Ντόναλ Ντόνελι) να ζητάει οικονομική στήριξη για τη χρεωμένη τράπεζα της καθολικής εκκλησίας από το γερασμένο Μάικλ Κορλεόνε (Αλ Πατσίνο). Ο Μάικλ, που πιστεύει ότι με αυτό τον τρόπο θα γίνει βασικός μέτοχος ενός μεσιτικού κολοσσού που ελέγχει το Βατικανό, βλέπει αυτή τη συνεργασία ως ευκαιρία να νομιμοποιήσει οριστικά την οικογενειακή επιχείρηση, πραγματοποιώντας το όνειρο του πατέρα του. Στην πρωτότυπη ταινία, αυτή η σκηνή βρισκόταν στο 40ό λεπτό, αφήνοντας κοινό και χαρακτήρες να έχουν ναυαγήσει σε μια πλοκή χωρίς ξεκάθαρη κατεύθυνση. Η τοποθέτησή της στην αρχή βάζει την ιστορία στην τροχιά τραγωδίας και ελεγείας, που ήταν, άλλωστε, η πρόθεση του Κόπολα όταν φλέρταρε σοβαρά με την ιδέα μιας τελευταίας συνάντησης με την οικογένεια Κορλεόνε, σε αντίθεση με τον εξαναγκασμό του στούντιο για ένα de facto “τρίτο μέρος”. (Σημείωση: αν δεν θέλετε σπόιλερ για το φινάλε, προσπεράστε την επόμενη πρόταση και πηγαίνετε στην επόμενη παράγραφο.) Λιγότερο ριζοσπαστική, αλλά καθοριστικής βαρύτητας είναι η μικρή αλλαγή του φινάλε, που αποφεύγει να δείξει τη στιγμή του θανάτου του Μάικλ καθώς καταρρέει σε έναν ηλιόλουστο κήπο της Σικελίας, αλλά κόβεται ακριβώς πριν την κατάρρευσή του με ένα fade to black (δείτε τους Sopranos να γίνονται influencers ακόμα και στις μεγαλύτερες εμπνεύσεις τους) και τη σοφή τοπική φράση “Όταν οι Σικελοί σού εύχονται ‘Cent’anni’… σημαίνει για μακρά ζωή… και ένας Σικελός ποτέ δεν ξεχνά” ως επίλογο.

Το 1990, οι κριτικοί εκτόξευσαν το περισσότερο βιτριόλι στη 19χρονη τότε Σοφία Κόπολα, κόρη του σκηνοθέτη που αντικατέστησε εσπευσμένα την Γουινόνα Ράιντερ στο ρόλο της Μαίρη Κορλεόνε, κόρης του Μάικλ, όταν η πρώτη αποχώρησε ξαφνικά για λόγους εξάντλησης. Η ερμηνεία της αποτελούσε για πολλά χρόνια ανέκδοτο, μέχρι που η Κόπολα (που έτσι κι αλλιώς δεν είχε καμία φιλοδοξία να γίνει ηθοποιός) επανεφευρέθηκε ως πολυβραβευμένη και πετυχημένη σκηνοθέτης-σεναριογράφος. Πολλοί ίσως περίμεναν ότι ο καλλιτέχνης Κόπολα θα υπερίσχυε του πατέρα Κόπολα, περιορίζοντας αυτή τη φορά την παρουσία της αντικειμενικά κακής Σοφία, όμως δεν έχει μειώσει ούτε μια σκηνή (ο χαρακτήρας της είναι, άλλωστε, το συναισθηματικό κέντρο βάρος της υπόθεσης). Όμως χειρότερο παράδειγμα νεποτισμού είναι η χρήση της αδερφής του, Τάλια Σάιρ, στο ρόλο της Κόνι, αδερφής του Μάικλ, για την οποία κανείς δεν επεφύλαξε τόσο φρικτή υποδοχή όσο στην έφηβη Κόπολα. Η ταινία υποφέρει εξίσου από την απώλεια του Ρόμπερτ Ντιβάλ στο ρόλο του Τομ Χέιγκεν, που θα λειτουργούσε ως συνείδηση και ηθικός ανταγωνιστής του Μάικλ, οδηγώντας σε μια πραγματικά σαιξπηρική κορύφωση, αλλά βλακωδώς το στούντιο δεν συμφώνησε με τον ηθοποιό για την αμοιβή που τους ζητούσε και έτσι ο Ντιβάλ δεν επέστρεψε.

Ελλείψει χρονομηχανής, ο Κόπολα έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε με το The Godfather, Coda: The Death of Michael Corleone. Παρουσιάζει με περισσότερη αφηγηματική ευκρίνεια τις διαβρωτικές συνέπειες μιας βίαιης ζωής που οδηγεί στο υπαρξιακό κενό και τη μοναξιά (όπως έκανε και ο Ιρλανδός του Σκορσέζε) και τηλεγραφεί την ταύτιση του Κόπολα με τον Μάικλ Κορλεόνε στο λυκόφως της ζωής του: ο λαβωμένος αρχηγός σχεδόν υποκύπτει στους εχθρούς του (ο Κόπολα όχι μόνο ήταν δυσαρεστημένος από τις πιέσεις της Paramount για την ταινία, αλλά και από την κατηφορική πορεία της φήμης, της ισχύος και της καριέρας του τη δεκαετία του ’80 που θεωρούσε ότι τον ανάγκασαν να δεχτεί την προσφορά του στούντιο). Μπορεί να μην είναι ο αποχαιρετισμός που ονειρευόταν, αλλά είναι ο αποχαιρετισμός που χρειαζόταν.