Ο συναρπαστικός κόσμος του ληγμένου φιλμ μιας αναλογικής κάμερας

Η ψηφιακή φωτογραφία πρωταγωνιστεί σε μια κοινωνία που δεν υπάρχει τίποτα πιο συνηθισμένο από το εφήμερο. Πατάμε το ψηφιακό κλείστρο και μπορούμε να μοιραστούμε αμέσως το αποτέλεσμα στα κοινωνικά δίκτυα, να το διαγράψουμε ή να το βάλουμε σε έναν φάκελο και να το ξεχάσουμε για χρόνια ή ακόμα και να το χάσουμε αν αλλάξουμε κινητό ή υπολογιστή χωρίς να περάσουμε όλα μας τα αρχεία σε έναν σκληρό δίσκο.

Μέσα από χιλιάδες πόζες που μπορεί να τραβήξουμε, θα κρατήσουμε μόνο μία καλή και τις υπόλοιπες θα τις διαγράψουμε. Με το φιλμ, η πρόκληση είναι να βρούμε την καλή πόζα εξ’ αρχής, γι΄αυτό και πρέπει να είμαστε πιο επιλεκτικοί σε ό,τι κάνουμε. Είναι πολύ συγκεκριμένες οι λήψεις που χωρούν στο φιλμ άρα πρέπει να τραβήξουμε κάτι που πραγματικά θέλουμε πολύ. Σε έναν πλήρως ψηφιακό κόσμο, ψάχνουμε διαρκώς την καινοτομία στις νεότερες κάμερες αλλά η αναλογική φωτογραφία φαίνεται να έχει κάνει τη μεγάλη της επιστροφή. Κάποιοι, νεότεροι, δεν έχουν γνωρίσει καν τα φιλμ σαν ύπαρξη αλλά για πολλούς από εμάς είναι μια λατρεία όμοια με αυτή που έχουμε για τους δίσκους βινυλίου. Είναι πολλοί που αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τα φιλμ και την αναλογική φωτογραφία, όπως συνέβαινε κάποτε και με την επιστροφή του βινυλίου (προ iTunes εποχή), μέχρι που τελικά οι πωλήσεις του βινυλίου ξεπέρασαν τις πωλήσεις των CD.

Ενδεικτικό της αναβίωσης της αναλογικής φωτογραφίας είναι το νέο απόθεμα σε φιλμ που μπορεί να βρει κανείς αλλά και επαναφορά φιλμ που είχαν σταματήσει να κυκλοφορούν, όπώς για παράδειγμα το Ektachrome το οποίο η Kodak διέκοψε το 2013 και το επανέφερε στα τέλη του 2017. Γενικότερα, μεγάλες εταιρείες όπως η Kodak, η Fujifilm, η Polaroid και πολλές άλλες, έχουν δει τις πωλήσεις σε φιλμ να ανεβαίνουν και σε αυτό έχει βοηθήσει και η κοινότητα εκατομμυρίων φαν της αναλογικής φωτογραφίας που έχει δημιουργηθεί στο Instagram και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα. Ακόμα και οι τιμές για παλιές, αναλογικές κάμερες όσο πάνε και εκτοξεύονται. Μια φωτογραφική μηχανή που το 2000 είχε $200-$300, σήμερα μπορεί να πωλείται για περίπου $1200-$2000 αφού είναι όλο και πιο δυσεύρετες ή κάποιες δεν παράγονται πια και η επισκευή τους κοστίζει. 

Τι έχει προκαλέσει αυτή την αναβίωση; Μάλλον είναι πολλοί παράγοντες. Αρχικά είναι πιο εύκολο πλέον να μοιραστεί κάποιος τις αναλογικές φωτογραφίες του στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης μέσω διαφόρων εφαρμογών. Πολλοί επαγγελματίες φωτογράφοι και διασημότητες έχουν στραφεί στη χρήση φιλμ, λόγω των χαρακτηριστικών του. Σε κάποιους αρέσει το νοσταλγικό συναίσθημα που δημιουργείται με το φιλμ, η διαδικασία της αναμονής και η απουσία του στιγμιαίου αποτελέσματος. Κανείς δεν ξέρει αν πρόκειται απλώς για μια εφήμερη προτίμηση ή για κάτι που θα γίνει αγαπημένη συνήθεια, είναι πολύ ενδιαφέρον πάντως το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι παίρνουν μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι και βγαίνουν έξω για να αποτυπώσουν τη ζωή σε φιλμ. 

Μια ιδιαίτερη τάση που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στην αναλογική φωτογραφία είναι η χρήση παλιών, ληγμένων φιλμ, την οποία έμαθα από τη φίλη μου Βασιλική Γαδ που έχει ενθουσιαστεί πολύ με αυτό το χόμπι (Instagram: @lady_gad). Φαίνεται παράξενο αφού όσοι έχουμε ασχοληθεί με την αναλογική φωτογραφία ή έχουμε σπουδάσει επάνω στο αντικείμενο χρόνια πριν, ακούγαμε πάντα ότι πρέπει να προσέχουμε ώστε τα φιλμ που αγοράζουμε να μην έχουν λήξει γιατί επηρεάζουν το σωστό αποτέλεσμα. Κι όμως, για πολλούς φαν της αναλογικής φωτογραφίας, η μαγεία κρύβεται στο τυχαίο. Πάνω σε αυτό το σκεπτικό μάλιστα, γεννήθηκε και το κίνημα Lomo από το οποίο δημιουργήθηκε η Lomography Society πίσω στις αρχές των ‘90s. Το “lomo” στη λομογραφία έχει διαφορετικές έννοιες. Μπορεί να αναφέρεται στη ρωσική εταιρεία οπτικών μέσων, LOMO (Leningrad Optics and Mechanics Association) που ήταν η κατασκευάστρια εταιρεία της LC-A (Lomo Kompakt Automat), της πρώτης lomographic κάμερας, η οποία κυκλοφόρησε το 1982. Το “Lomo” μπορεί επίσης να σχετίζεται με την ίδια την κάμερα LC-A ή με τον ορισμό της λήψης εικόνων μέσω του lomographic στυλ.

Ρομαντική είναι και η τάση των ληγμένων φιλμ που ακολούθησε την τάση lomo και αυτή τη στιγμή στο ebay τα φιλμ προηγούμενων δεκαετιών είναι ανάρπαστα. Αν βάλετε στην αναζήτηση τη φράση “expired film” θα δείτε μια τεράστια λίστα που ανανεώνεται συνεχώς. Η τιμή τους ξεκινά από 5 ευρώ περίπου αλλά μπορεί να ξεπεράσει και τα 1.000 ευρώ ανάλογα με το φορμάτ, τη χρονολογία, τη μάρκα, το απόθεμα, την ποσότητα, την προέλευση, τη σπανιότητα και το ISO. Και φυσικά σε μαγαζιά με μεταχειρισμένα μπορεί να βρείτε πάρα πολύ φτηνά ληγμένα φιλμ. Κάποια μπορεί να μην έχουν καν καρούλι. Ρώσικα ασπρόμαυρα φιλμ του ‘70 μπορούν να δημιουργήσουν ένα στοιχειωμένο αποτέλεσμα, ενώ ένα ληγμένο Fuji μπορεί να δώσει αυτό το βίντατζ χρώμα που προσπαθούμε με φίλτρα να πετύχουμε στην ψηφιακή εικόνα. Είναι εντελώς απρόσμενο το αποτέλεσμα που μπορεί να έχουμε με ένα ληγμένο φιλμ, γι’ αυτό και είναι τόσο συναρπαστικό, ειδικά αν παίξουμε και με double exposure (λήψη επάνω στη λήψη) ή τραβήξουμε θέματα στην αρχή ή το τέλος του φιλμ που παίρνει παραπάνω φως. Μάλιστα στο Instagram το hashtag #expiredfilm έχει χιλιάδες ακόλουθους. 

Τα θετικά ενός ληγμένου φιλμ

• Μπορεί να βρείτε πολύ οικονομικά πακέτα με ληγμένα φιλμ, πολύ φθηνότερα από καινούργια. 
• Μπορείτε να τα εντοπίσετε οπουδήποτε. Σε μαγαζιά με προϊόντα τους 1 ευρώ, σε μεταχειρισμένα, σε παλιατζίδικα, σε παλιά μαγαζάκια με φωτογραφικά, σε περίπτερα.
• Η χρήση του πιθανότατα θα σας οδηγήσει σε άκρως δημιουργικά αποτελέσματα. Γενικά, το παλιό φιλμ παράγει εικόνες με περισσότερους κόκκους, αυξημένες χρωματικές αλλαγές, περισσότερο κοντράστ και λιγότερη ευαισθησία. Αν δεν γνωρίζετε το ιστορικό του ληγμένου φιλμ σας -για παράδειγμα σε ποιες συνθήκες έχει αποθηκευτεί και για πόσο καιρό- ενδέχεται να αντιμετωπίσετε μεγάλες εκπλήξεις όταν το εμφανίσετε. Αυτό το απρόβλεπτο όμως είναι που ελκύει ορισμένους φωτογράφους, οι οποίοι αγκαλιάζουν αυτή την τυχαιότητα ως μέρος της καλλιτεχνικής διαδικασίας.

Τα μειονεκτήματα ενός ληγμένου φιλμ

• Το προτέρημα του απρόβλεπτου μπορεί για κάποιους να είναι μειονέκτημα. 
• Το φιλμ διατηρείται καλύτερα μακριά από θερμότητα και υγρασία, έτσι κάποιοι αποθηκεύουν καινούργια ρολά φιλμ σε θερμοκρασία δωματίου ή ακόμα και σε ψυγείο. Το ληγμένο φιλμ που έχει διατηρηθεί κάτω από τις καλύτερες συνθήκες, μπορεί να έχει και καλύτερη απόδοση από το ληγμένο φιλμ που εκτέθηκε σε θερμότητα ή υγρασία. Οι συνθήκες αποθήκευσης μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά το αποτέλεσμα και μάλιστα συνήθως περισσότερο το έγχρωμο φιλμ απ’ ότι το ασπρόμαυρο. Αν λοιπόν το φιλμ που θα αγοράσετε δεν έχει διατηρηθεί σωστά μπορεί να έχετε πετάξει λεφτά.  
• Το φιλμ που έχει λήξει μπορεί να προκαλέσει ομίχλη στην εικόνα, ανάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας του. Το έγχρωμο αρνητικό φιλμ είναι πιο ευαίσθητο στο θάμπωμα, ενώ το ασπρόμαυρο αρνητικό φιλμ, πολύ λιγότερο.

Tips και τεχνικές για όσους ενδιαφέρονται να πειραματιστούν με ληγμένα φιλμ

Για να ελαχιστοποιήσετε τον κόκο στην εικόνα σας, μπορείτε να αντισταθμίσετε την υπερέκθεση. Για παράδειγμα, αν το ρολό σας είναι φιλμ ταχύτητας ISO 200 και έχει λήξει 10 χρόνια πριν, θα πρέπει να εκθέσετε την εικόνα σαν να ήταν ISO 100.

Δοκιμάστε την τεχνική που ονομάζεται bracketing. Αυτό απαιτεί να τραβήξετε την εικόνα σας τρεις φορές: Μία φορά με τη σωστή ταχύτητα, άλλη μία φορά με ένα στοπ πάνω και την τελευταία με μισό στοπ κάτω από τη σωστή ταχύτητα. Με αυτόν τον τρόπο, όταν τραβάτε με φιλμ που έχει λήξει, μία από αυτές τις τρεις εικόνες θα πρέπει να δώσει το σωστό αποτέλεσμα.

Είναι πολύ ενδιαφέρον, αν έχετε διάθεση και οικονομική δυνατότητα, να ανακαλύψετε και τον κόσμο του σκοτεινού θαλάμου και να δοκιμάσετε να εμφανίζετε μόνοι σας τα φιλμ και να εκτυπώνετε τις φωτογραφίες σας. Έτσι θα μπορείτε να πειραματιστείτε και με τα χημικά ώστε να έχετε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα στο κοντράστ και το χρώμα.