Από το υπόγειο τού θεάτρου «Διάνα» επί της Ιπποκράτους, όπου σε κέφια μεγάλα ο Παντελής Βούλγαρης σκηνοθέτησε τη μουσικοθεατρική παράσταση «9 :05» με το Βασίλη Παπακωνσταντίνου, το Χρήστο Θηβαίο και τον Οδυσσέα Ιωάννου, περπατώντας μέχρι την πλατεία Κοραή, όπου είναι στημένο το συρρικνωμένο πλέον περίπτερο του ΠΑΣΟΚ και κυριαρχεί αυτό του ΣΥΡΙΖΑ, με τις εκκωφαντικές ροκ μουσικές, το κλίμα των εκλογών είναι στα φόρτε του. Τόσο που δύσκολα ανταλλάσσεις κουβέντα. «Βρισκόμαστε σε ιστορική στιγμή. Για να δούμε τι θα γίνει!», χαιρετάει σε έξαψη ένας νεαρός τον σκηνοθέτη. Και ο Παντελής Βούλγαρης θεωρεί ότι ζούμε μια από τις κρισιμότερες εκλογές στη μεταπολιτευτική ιστορία μας. Και ελπίζει. Είναι ο λόγος που ενώ η κουβέντα μας είχε αφορμή την παράσταση στο «Διάνα», μονοπωλήθηκε τελικά απ’ αυτές.
Θυμάστε την πρώτη παράσταση που είδατε, κύριε Βούλγαρη; Είναι το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» στη Βουκουρεστίου, σε σκηνοθεσία του Μυράτ, με τη μουσική του Χατζιδάκι, και με τη Βούλα Ζουμπουλάκη και τη Ζωή Φυτούση. Είναι νύχτα. Έχω μαγευτεί απ΄την παράσταση και τη μουσική του Χατζιδάκι και μπαίνω στα παρασκήνια. Βρίσκω το καμαρίνι του Δημήτρη Μυράτ και συγκινημένος του λέω «Κύριε Μυράτ, είναι αριστούργημα αυτό που έχετε φτιάξει, από εδώ και στο εξής έχετε πολύ μεγάλες υποχρεώσεις».
Πόσων ετών ήσασταν τότε; Δεκαεννιά-είκοσι χρονών. Βγαίνω έξω και χιόνιζε στην Αθήνα. Κι απ΄τη Βουκουρεστίου μέχρι την πλατεία Ομονοίας, που έπαιρνα το λεωφορείο, έτρεχα μαγεμένος μέσα στη χιονοθύελλα, με τη μουσική του Μάνου στα αυτιά μου. Εγώ δεν ήμουνα από σπίτι καλλιτεχνών, διανοουμένων. Αργά ανακάλυψα πολλά πράγματα, όπως τα βιβλία και την ποίηση.
Παρότι μαγευτήκατε, στο θέατρο έχετε κάνει ελάχιστες σκηνοθεσίες. Η πρώτη σκηνοθεσία μου, μια διασκευή του Μάριου Ποντίκα, πάνω στη «Διαθήκη του καθηγητή» του Χατζή. Έγινε στη Λάρισα, την εποχή που ήταν στο Θεσσαλικό Θέατρο η Βαγενά. Συνέχισα με ένα έργο του Σκούρτη.
Δεν σας τράβηξε όμως αληθινά το θέατρο. Γιατί με τράβηξε ο κινηματογράφος. Θυμάμαι μια φράση του Σεφέρη: «Μόνο ένα πράγμα μπορώ να κάνω καλά, να γράφω». Δούλεψα βεβαίως και στην επιθεώρηση με τον Λάκη Λαζόπουλο. Η τελευταία παράσταση που έκανα ήταν τα «Παιδιά ενός κατώτερου Θεού» με την Έλλη Λαμπέτη και τον Λευτέρη Βογιατζή. Αλλά δεν είχα όραμα θεατρικό. Ήμουν πολύ καλός θεατής μόνο. Όλα αυτά τα χρόνια μου πρότειναν να κάνω έργα που είχα ήδη δει στο θέατρο και με είχαν καλύψει σκηνοθετικά. Δεν είχα δηλαδή μια άλλη άποψη για να ανεβάσω κάτι που με είχε μαγέψει ήδη. Ξέρετε, εγώ θαυμάζω περισσότερο τους σκηνοθέτες του θεάτρου παρά του κινηματογράφου. Γιατί όταν ένας ήρωας του Τσέχοφ από την πρώτη σελίδα μετά ξαναμιλάει στην όγδοη, δεν μπορώ να φανταστώ τι κάνει στο μεσοδιάστημα. Γι’ αυτό το λόγο είναι πιο μαγικό για μένα να παρακολουθώ θέατρο παρά κινηματογραφικές ταινίες. Μάλιστα παραξενεύομαι με θεατρικούς σκηνοθέτες που κάνουνε τρία ή πέντε έργα το χρόνο. Δηλαδή, κάνεις ένα Μπρεχτ και μετά περνάς στον Σέξπιρ. Αλλά πώς περνάς στον Σέξπιρ και μετά στην αρχαία τραγωδία; Λοιπόν, η ιστορία μου στο θέατρο είναι αυτή. Σύντομη. Δεν μου κοστίζει που δεν σκηνοθετώ για τη σκηνή. Ούτε προσπάθησα να την κρατήσω ως μια δεύτερη επιλογή δημιουργίας.
Ξέρετε, εγώ θαυμάζω περισσότερο τους σκηνοθέτες του θεάτρου παρά του κινηματογράφου. Γιατί όταν ένας ήρωας του Τσέχοφ από την πρώτη σελίδα μετά ξαναμιλάει στην όγδοη, δεν μπορώ να φανταστώ τι κάνει στο μεσοδιάστημα.
Στο Διάνα το «9:05» δεν είναι ακριβώς θέατρο, αλλά μια μουσική παράσταση. Έχω ξανασκηνοθετήσει μουσικές παραστάσεις με τον Γιώργο Νταλάρα και την Γλυκερία, σε θέατρο, όχι σε πίστα, και με τον Μητσιά για το Ηρώδειο. Η διαφορά με την τωρινή παράσταση είναι ότι έχει τα θεατρικά στοιχεία που λείπανε από τις δύο προηγούμενες. Κάτι που προέκυψε από την ιδέα του Οδυσσέα Ιωάννου, ο σκηνικός χώρος να είναι υπαρκτός και σύγχρονος: ένας σταθμός τρένου. Όπου όλοι, μουσικοί, τραγουδιστές και ο ποιητής Οδυσσέας Ιωάννου, περιμένουνε το τρένο. Κι επειδή κάθε τόσο ακούγεται μια καινούρια αναγγελία ματαίωσης του δρομολογίου, κάνουν μια πρόβα ενός μουσικού προγράμματος.
Τι μουσικές έχουν επιλεγεί; Η παράσταση είναι ένα ταξίδι στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα, απ΄τη Μεταπολίτευση και μετά, και συνταξιδεύει με κείμενα του Ιωάννου. Εχει επιλέξει οκτώ κορυφαίες στιγμές των σαράντα ετών που πέρασαν, διατυπώνοντας, με ένα σύγχρονο ποιητικό λόγο, ιδέες, εικόνες από γεγονότα που ζήσαμε, προσπαθώντας να τα προσδιορίσει σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Αποφύγαμε τη βίαιη επιδρομή των οπτικών και φωτιστικών που συμβαίνουν στις μουσικές σκηνές, δημιουργώντας μια θεατρική αίσθηση κι αφήνοντας τον πολύτιμο χρόνο να ακούσουμε τους πολύτιμους στίχους και τις υπέροχες μελωδίες όλων αυτών των δασκάλων που περάσανε αυτά τα 40 χρόνια. Ξεκινώντας από τους παλιούς συνθέτες, αλλά εντοπίζοντας την αφετηρία στον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη. Μετά στον Ξαρχάκο, στον Σαββόπουλο. Κάτι που εμένα με βρήκε σε μια εποχή που συνειδητοποιώ ότι το τραγούδι είναι μια αφανής τεράστια περιουσία που έχουμε. Η μουσική έκφραση, ιδιαίτερα το τραγούδι, είναι απολύτως χρηστικό συμβάν. Μπορεί να είσαι σε μια δύσκολη στιγμή, σε έναν άσχετο χώρο και κάτι που διαρκεί τρία λεπτά να σε ταξιδεύει σε μια ιστορία, σε λέξεις πολύτιμες. Αυτοί είναι οι καλύτεροι σκηνοθέτες μας. Διηγούνται σε τρία μόνο λεπτά τη συγκίνηση, ενώ εμείς στον κινηματογράφο έχουμε δύο ώρες για να την ψάξουμε και να την περάσουμε στο θεατή. Είναι μικρές ταινίες, μικρά σενάρια τα τραγούδια. Κι οι στιχουργοί, που εγώ ποιητές τους χαρακτηρίζω, ξεκινώντας απ’ τον Γκάτσο και συνεχίζοντας με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, στον Μάνο τον Ελευθερίου, στη Λίνα Νικολακοπούλου, μας μάθανε ελληνικά. Αυτό με έκανε και δούλεψα τώρα. Οι επιλογές των τραγουδιών είναι αφορμές για να ταξιδέψεις κανείς μόνος του. Αυτό είναι το τραγούδι. Δεν είναι η φιλοδοξία του να σε μορφώσει. Η φιλοδοξία του είναι να σε συγκινήσει. Να μην αισθανθείς μόνος.
Η πολιτική καθημερινότητα εισχώρησε στις πρόβες σας; Έχει αφήσει αποτύπωμα στην παράσταση; Όχι. Το τέλος μόνο της παράστασης επηρεάστηκε από μια διάθεση αλλαγής στη ζωή μας, χωρίς να παίρνει όμως το χαρακτήρα πολιτικής μπροσούρας.
Όταν δουλεύετε επηρεάζεστε από αυτό που συμβαίνει γύρω σας; Εγώ δεν είμαι μια εξαιρετική περίπτωση, δεν βρίσκομαι σε ένα γυάλινο πύργο έχοντας λύσει τα προβλήματά μου. Την ίδια βία που αισθάνεται κάθε πολίτης στην καθημερινότητά του υφίσταμαι κι εγώ. Ξεκινάω απ΄το πρωί και δεν ξέρω πώς θα ζήσω. Αλλά από τη στιγμή που μπαίνω σε ένα χώρο άλλο, όπως είναι, για παράδειγμα, η δημιουργία μιας ταινίας, φεύγω από την τριβή της καθημερινότητας.
Ο χώρος της τέχνης πρέπει να μένει ανέπαφος απ’ την πολιτική πραγματικότητα; Πρέπει να στηρίζεται στα δικά του πόδια, στην ίδια την τέχνη. Μιλώ για τη σημασία της έκφρασης του σωστού λόγου, της ωραίας εικόνας, της σωστής ερμηνείας των ηθοποιών, όπως στη «Μικρά Αγγλία». Γιατί και τη «Μικρά Αγγλία» την κάναμε μέσα στην κρίση.
Συνηθίσατε επομένως την κρίση; Πώς να τη συνηθίσω! Δεν συνηθίζεται η κρίση. Η κρίση δεν σταματάει κάπου. Η κρίση έχει διάρκεια, η κρίση έχει επόμενα βήματα, η κρίση έχει κεφάλαια που δεν μπορούμε ούτε να τα φανταστούμε. Δηλαδή, μπορούσαμε να φανταστούμε ποτέ ότι τα μεροκάματα των ανθρώπων θα είναι αυτά που κυκλοφορούν σήμερα; Δεν μπορούσε να περάσει απ΄το μυαλό μας. Βλέπω τι χρήματα έπαιρνα όταν ήμουνα βοηθός σκηνοθέτης και τι χρήματα παίρνουν τα παιδιά μου, οι νέοι κινηματογραφιστές, κι η διαφορά είναι κάτι το ασύλληπτο!
Η παράσταση εκφράζει την επιθυμία για μια αλλαγή. Την Κυριακή θα βρεθείτε μπροστά από τις κάλπες ελπίζοντας κι εσείς για αυτήν; Μα φυσικά! Πάντα ελπίζω. Η ψήφος η δικιά μου είναι ψήφος ελπίδας. Ανεξαρτήτως αν έχω επιφυλάξεις και την πείρα ζωής ενός ανθρώπου που μεγαλώνοντας έχει δει πολλές φορές αυτές τις ελπίδες να μην ευοδώνονται. Βεβαίως, αν ελπίζω πραγματικά πια σε κάτι δεν είναι η πολιτική πραγματικότητα, είναι η δυναμικότητα, οι ευκαιρίες που έχει αυτός ο τόπος, είναι η νεολαία που βράζει από ιδέες και δημιουργικότητα. Είμαι σίγουρος ότι μέσα από τρομακτικές δυσκολίες μπορεί να βρει λύσεις και νέες εκφράσεις τέχνης αλλά και νέες εκφράσεις ζωής. Τη στατικότητα φοβάμαι. Δεν έχω αισθανθεί ποτέ ότι πρέπει να σηκώσω τα χέρια ψηλά και να παραδοθώ. Δεν παραδίνομαι στον φόβο. Ελπίζω. Όπως ελπίζει κι ο υπόλοιπος κόσμος.
Στην περίπτωση εκλογής μιας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ θα σημάνει και το τέλος του Εμφυλίου; Είναι πολύ δύσκολο ερώτημα, γιατί η διατήρηση της αίσθησης ότι ο Εμφύλιος δεν τέλειωσε είναι ευθύνη όχι μόνο των πολιτικών κομμάτων αλλά και όλων ημών. Δηλαδή, ευθύνεται η οικογένεια που δεν κουβέντιασε ποτέ μέσα στο σπίτι για το τι πέρασε ο τόπος. Φέρει ευθύνη η Παιδεία που δεν μίλησε γι’ αυτό στα παιδιά. Όχι για να τα διδάξει ή να τα σπρώξει σε μια πολιτική κατεύθυνση, αλλά για να τους ανοίξει τα μάτια να σκεφτούν ότι ένας τόπος τόσο υπέροχος και με τόσο δημιουργικούς ανθρώπους δεν μπορεί να κολλάει σε τέτοια γεγονότα. Δεν είναι ευθύνη των πολιτικών κομμάτων αποκλειστικά, αλλά όλων των ανθρώπων, να φωτιστεί επιτέλους πια αυτό το γεγονός και να πάει πίσω. Να δώσει το χώρο σε νέα πράγματα που υπάρχουνε μπροστά. Μετά τις εκλογές βεβαίως είναι σίγουρο ότι μπαίνουμε σε μια άλλη πραγματικότητα. Μια κυβέρνηση της Αριστεράς μετά από τόσα χρόνια, και στον τόπο και στην Ευρώπη, είναι ένα γεγονός από μόνο του.
Θα πυροδοτήσει αλλαγές στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο; Εξαρτάται από το πώς θα είναι η διαχείριση της ελληνικής πραγματικότητας από την Κυριακή και μετά. Κανένας δεν ξέρει. Αν πάντως πράγματι την Κυριακή υπάρξει μια βαθιά τομή στην ελληνική πραγματικότητα, δηλαδή η Αριστερά κερδίσει με σημαντική διαφορά στις εκλογές, δεν θα μπορεί να το αγνοήσουν οι άλλες χώρες. Γιατί θα είναι μια πραγματικότητα, με όλες τις επιφυλάξεις για το τι στεγάστηκε μέσα στο χώρο του ΣΥΡΙΖΑ. Τώρα αν θα πληρώσουμε αυτή την πραγματικότητα ή όχι θα εξαρτηθεί από το πόσο ευαίσθητη θα αποδειχτεί κι η ιστορία που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι συμβαίνει πραγματικά; Η Ε.Ε. είναι μόνο μια ιστορία των τραπεζών, των ομολόγων και του χρηματιστηρίου; Θα το δούμε. Όπως θα δούμε και αν οι Ευρωπαίοι θα κατανοήσουν ότι δεν μπορεί να είναι η εξαθλίωση της πραγματικότητας η λύση.
Τι είναι αυτό που δεν θα θέλατε να συμβεί εντός ελληνικών συνόρων μετά την Κυριακή; Δεν θα ήθελα να περάσουμε σε ένα είδος ρεβανσισμού. Σε ένα είδος λαϊκιστικής διαχείρισης των πραγμάτων. Μακάρι να γίνουν ανοίγματα της πολιτικής ζωής που δεν είναι ντε και καλά στεγασμένα σε ένα πολιτικό χώρο. Μακάρι να δούμε ένα υπουργικό συμβούλιο που θα είναι και πέρα απ΄τη στενή επιλογή των κομματικών προσώπων.
Ακόμα και αν προέρχονται από την ΑΝΕΛ. Δεν ξέρω. Μπορεί και στην ΑΝΕΛ να υπάρχουν προσωπικότητες που να είναι σημαντικές. Δεν μπορώ να έχω τα βιογραφικά στοιχεία του κάθε προσώπου. Αυτά αποδεικνύονται στην πράξη. Όπως αποδείχτηκε στα δυόμισι χρόνια που κυβέρνησε η Δεξιά ότι άνοιξε το παράθυρο και μπήκαν στο πολιτικό προσκήνιο ακροδεξιοί σαν το Βορίδη. Βλέποντας τις μετρήσεις που γίνονται διαπιστώνω ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου κρατάει επιφυλάξεις για το αύριο, αλλά πιστεύω ότι τελικά θα τολμήσει σε αυτές τις εκλογές. Θα ξεπεράσει τις φοβίες. Εξάλλου, η οικονομική πραγματικότητα που έχουμε ζήσει τα τελευταία δυόμισι χρόνια πόσο χειρότερα να μπορεί να πάει; Συχνά περπατώντας στο κέντρο τη νύχτα αισθάνομαι σαν να βρισκόμαστε στο Βουκουρέστι επί Τσαουσέσκου. Κλείνουν τα μαγαζιά, δεν υπάρχει φως. Πέρα από τις νησίδες της νεολαίας, που βρίσκει σε γειτονιές και γωνιές κι εκεί συναντιέται, η πόλη έχει νεκρωθεί.
Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Θηβαίος & Οδυσσέας Ιωάννου επί σκηνής
«9:05» (εννέα και πέντε) σε σκηνοθεσία του Παντελή Βούλγαρη.
Θέατρο Διάνα, Ιπποκράτους 7, τηλ.: 2103626596 // Ημέρες & Ώρες Παραστάσεων: Πέμπτη : 21:00, Παρασκευή : 21:00, Σάββατο (απογευματινή – λαϊκή): 18:00, Σάββατο : 21:30, Κυριακή : 19:00 // Σημεία Προπώλησης: Στο ταμείο του Θεάτρου, Ιπποκράτους 7 (εντός στοάς): 10:00 – 14:00, 17:00 – 21:30, τηλ 210 3626596, στα καταστήματα Public, Παπασωτηρίου, Ιανός, Seven Spots, Reload Stores, ηλεκτρονικά στο viva.gr, public.gr και τηλεφωνικά στο 11876
