Πόλος έλξης για τους πρώτους Χιώτες που έφτασαν στην Ελευσίνα ήταν τα εργοστάσιά της, η πόλη έμελλε να γίνει η δεύτερη πατρίδα για τις επόμενες γενιές. Παράλληλα με τη βιομηχανική εργασία ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία που είχαν διδαχθεί από τους προγόνους τους. Το 1963 ιδρύθηκε ο Σύλλογος τους, η «Χιακή Ένωση Ελευσίνας». Πρώτο μέλημα του Διοικητικού Συμβουλίου ήταν να φέρει από το νησί την εικόνα της Αγίας Μαρκέλλας, την υποδέχθηκε ο Κωνσταντίνος Τζούρος ( ή παπα-Κώστας) που ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη και πέρασε πρώτα από τη Χίο μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Το 1965 ολοκληρώθηκε η θεμελίωση του ναού της και στην αυλή του ναού κατασκευάστηκε αργότερα το κτίριο του Συλλόγου.
Σήμερα, η Πλατεία της Αγίας Μαρκέλλας στην Άνω Ελευσίνα περιτριγυρίζεται από περιφραγμένες αυλές σπιτιών, χαρακτηρίζεται από περιβάλλουσα χαμηλή δόμηση και την παρουσία της ομώνυμης μικρής εκκλησίας. Οι κάτοικοι των γύρω σπιτιών και τα παιδιά χρησιμοποιούν καθημερινά την πλατεία ως τόπο αναψυχής και παιχνιδιού, αφήνοντας πολύ έντονα την αίσθηση της γειτονιάς. Στην πλατεία πραγματοποιείται η γιορτή της Αγίας Μαρκέλλας στα τέλη του Ιουλίου. Μετά τον πανηγυρικό εσπερινό και την περιφορά εικόνας, το χορευτικό και μουσικό τμήμα του Συλλόγου Χιωτών παρουσιάζει ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα που ανασυνθέτει μια καθαρά νησιώτικη βραδιά.
Λίγο πριν φύγει το 2020, η Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης προσκάλεσε την ομάδα των Beforelight προκειμένου να δώσει φως στις μέρες και νύχτες της καραντίνας, μέσα από ένα έργο στο δημόσιο χώρο, εμπνευσμένο από την ίδια την τοποθεσία και την ιστορία της. Η εικαστική φωτιστική εγκατάσταση με τίτλο «Φωτεινά Ξυστά» τοποθετείται στην εν λόγω πλατεία, στο κέντρο της Χιώτικης κοινότητας, και φωταγωγηθηκε κατά τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου για να μείνει έναν ολόκληρο χρόνο στο σημείο, για να φωτίσει τις βόλτες – ανάσες των κατοίκων αλλά και τις καλύτερες μέρες που όλοι περιμένουμε να έρθουν.
Το έργο είναι αποτέλεσμα συμμετοχικού σχεδιασμού και αντλεί έμπνευση από την ανθρωπολογική και λαογραφική παράδοση της Χίου, από τη μεσαιωνική τεχνοτροπία των Χιωτών, τα λεγόμενα «Ξυστά», δηλαδή, την παραδοσιακή τεχνοτροπία των ξυστών προσόψεων στο Πυργί της Χίου η οποία μετατρέπεται σε μία σύγχρονη κατασκευή.
Παρόλη την ανοίκεια ατμόσφαιρα που έφερε η πανδημία και μέσα στη γενικότερη πολιτιστική σιωπή, οι Beforelight αισθάνονται τυχεροί που τους δόθηκε η ευκαιρία να προχωρήσουν στην πραγματοποίηση κάποιων έργων τους. «Φυσικά, δεν μπορούσαμε να μείνουμε ανεπηρέαστοι από όλο αυτό που συμβαίνει γύρω μας. Μέτρα προστασίας, ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας, απαγορεύσεις κυκλοφορίας, αλλαγές προγραμματισμού και μια αίσθηση ματαιότητας ήταν τα καινούρια στοιχεία που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο σε τέτοιες περιόδους κρίσης, η δημιουργικότητα εξάπτεται, μέσα από την ανάγκη του να φτιάξεις κάτι όμορφο και διαφορετικό και να συνομιλήσεις με το τοπίο και τους συνανθρώπους σου», όπως λένε.
Το έργο των Beforelight στην Άνω Ελευσίνα είναι αποτέλεσμα συμμετοχικού σχεδιασμού και αντλεί έμπνευση από την ανθρωπολογική και λαογραφική παράδοση της Χίου…
από τη μεσαιωνική τεχνοτροπία των Χιωτών, τα λεγόμενα «Ξυστά», δηλαδή, την παραδοσιακή τεχνοτροπία των ξυστών προσόψεων στο Πυργί της Χίου η οποία μετατρέπεται σε μία σύγχρονη κατασκευή.
«Έχει πολύ ενδιαφέρον ότι λόγω αυτής της πρωτόγνωρης κατάστασης, ο κόσμος επέστρεψε στην αναζήτηση και την επανάκτηση του δημόσιου χώρου. Βγήκε έξω στο δρόμο και άρχισε να ανακαλύπτει ξανά γωνιές του μέρους που ζει, να εξερευνά σημεία που δεν τα είχε προσέξει, δεν τους είχε δώσει χρόνο». Γι’ αυτό, νιώθουν ότι μια χειρονομία τους στον δημόσιο χώρο αποκτά τώρα μεγαλύτερη δύναμη, προσφέροντας μια καινούργια ματιά και μια ανανεωμένη αίσθηση, μέσα σε αυτή την στάσιμη πραγματικότητα.
Από τον Σεπτέμβριο του 2019, τo έργο εξελίχθηκε σταδιακά μέσα από ένα σύνθετο συμμετοχικό εργαστήριο το οποίο πραγματοποιήθηκε σε οκτώ φάσεις, με συμμετέχοντες δεκαπέντε κατοίκους της Ελευσίνας και με γενικό τίτλο «Φωτεινές Ιχνηλασίες». Υπό την καθοδήγηση των Beforelight και τη συνομιλία με επιστήμονες, καλλιτέχνες και σχεδιαστές φωτός, η ομάδα κατοίκων εξοικειώθηκε με τις έννοιες και τις χρήσεις του φωτός σε διαφορετικά πλαίσια, με τις πολλαπλές δυνατότητες του φωτός ως εκφραστικό μέσο, αλλά και ως εργαλείο δημιουργικών παρεμβάσεων στον δημόσιο χώρο της γειτονιάς και της πόλης.
«Σε κάθε τετράωρη συνάντηση μας, με μια σχετικά σταθερή ομάδα περίπου 12 κατοίκων είχαμε την δυνατότητα και επιθυμία να εμπλέξουμε τους συμμετέχοντες σε όλα τα στάδια δημιουργίας και παραγωγής μίας εικαστικής φωτιστικής παρέμβασης στον δημόσιο χώρο. Αυτή η στενή και περιοδική επαφή μαζί τους αλλά και η συμμετοχή τους ήταν ιδιαίτερα πλούσια σε ιδέες προβληματισμούς και αναζητήσεις σχετικά με τον δημόσιο χώρο που κατοικούν και βιώνουν τόσο κατά την διάρκεια της μέρας αλλά κυρίως τις βραδινές ώρες. Τόσο η επιλογή της τοποθεσίας, αλλά και ο τρόπος παρέμβασης συναποφασίστηκε μέσα από διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού και διεξοδικών συζητήσεων, με αποτέλεσμα το τελικό αποτέλεσμα να θεωρείτε επάξια καρπός όλων. Φυσικά το κατασκευαστικό κομμάτι, οι τεχνικές προδιαγραφές, αλλά και η συνολική εικαστική επιμέλεια της παρέμβασης έγινε από την ομάδα μας, ως εξέλιξη και ολοκλήρωση της παραπάνω διαδικασίας». Το αποτέλεσμα αυτού του εργαστηρίου αποτυπώνεται στη φωτιστική εγκατάσταση της ‘Άνω Ελευσίνας.
Τα ξυστά την ημέρα, αλληλεπιδρούν με το φως του ήλιου και δημιουργούν σκιές στην τυφλή όψη που βρίσκεται στο πίσω μέρος της εγκατάστασης. Τη νύχτα, τα ίδια ξυστά φωτίζονται και λειτουργούν ως σκοτεινές σιλουέτες, σε αντίθεση με τα φωτεινά περιγράμματα κατά το μήκος της κατασκευής. Στο σύνολο της η φωτιστική εγκατάσταση δημιουργεί νέες γεωμετρίες και φωτιστικά παιχνίδια.
Η ομάδα Beforelight σχηματίστηκε το 2007 για να πειραματιστεί με το φως και πραγματοποιεί μεγάλης κλίμακας light art παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, ενεργοποιώντας τη συμμετοχή των πολιτών. Θα έχετε συναντήσει -ίσως κι φωτογραφήσει- τις φωτιστικές παρεμβάσεις της στην οδό Πιττάκη και στη Στοά Εμπόρων στο κέντρο της Αθήνας.
Έργα της έχουν παρουσιαστεί σε εκθέσεις, μουσεία και φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η ομάδα βραβεύτηκε με το Gold Award στην κατηγορία «Καλλιτεχνικός Φωτισμός» για τις χριστουγεννιάτικες παρεμβάσεις στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος του ΚΠΙΣΝ στα ελληνικά Lighting Awards 2020. «Όταν ξεκινήσαμε το 2007, βασικός μας στόχος ήταν ο πειραματισμός με το μέσο του φωτός, που πρωτογνωρίσαμε μέσα από μια εκπαιδευτική διαδικασία. Θέλαμε να δοκιμάσουμε τα όρια του και τις δυνατότητές του. Αρχική μας σκέψη ήταν η δημιουργία εγκαταστάσεων – εμπειριών, όπου ο επισκέπτης βιώνει τη δυναμική παρουσία του φωτός, σε ένα παιχνίδι με την υλικότητα της φωτιστικής πηγής και τη διάδρασή της με άλλα, πολλές φορές αναπάντεχα, υλικά. Από το 2010 ξεκίνησε δειλά η ενασχόλησή μας με τον δημόσιο χώρο, με όλες τις ελευθερίες και τους κινδύνους που κλείνει μέσα του αυτός». Σταθμός σε αυτή τους τη μελέτη, υπήρξε το project “Urban Lightscapes”, ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας και συμμετοχής για τη δημιουργική διαμόρφωση του αστικού φωτισμού, με σειρά δράσεων στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ολλανδία.
Τα μέλη της ομάδας είναι οι Ελίζα Αλεξανδροπούλου, Χριστίνα Αμπατζίδου, Κωνσταντίνα Ευαγγέλου, Κέλλυ Εφραιμίδου, Δημήτρης Θεοχαρούδης, Μαρία Λαζαρίδου, Βασίλης Ντόβρος και Ειρήνη Στείρου. Τελικά, τι είναι αυτό που τους γοητεύει στο φως; «Είναι η δύναμη που κατέχει να μεταμορφώνει και να μεταμορφώνεται. Αυτό το μέσο με τη διπλή φύση του, έχει μια άκρατη δύναμη να μεταμορφώνει ένα απλό αντικείμενο, έναν χώρο, μέχρι μια ολόκληρη πόλη. Όσο και να το μελετήσεις, όσο και να πειραματιστείς μαζί του, αυτό σε εκπλήσσει με τις μορφές του, ανάλογα με τις συνθήκες. Είναι ένα εκφραστικό εργαλείο, το οποίο, όσο και να έχεις την αυτοπεποίθηση ότι το γνωρίζεις, αυτό σου προσφέρει κάθε φορά καινούριες δυνατότητες».
Περισσότερες πληροφορίες για την Ελευσίνα ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης θα βρείτε εδώ. Περισσότερες πληροφορίες για τους Beforelight θα διαβάσετε εδώ.
