«Είστε τρελοί αλλά ωραίοι εσείς οι Έλληνες», αναφώνησαν γελώντας τρεις Iταλοί εκδότες ενώ περιεργάζονταν με ανυπόκριτο ενδιαφέρον το νέου ύφους ελληνικό περίπτερο με το συμβολικό δέντρο ελιάς να δίνει τον τόνο στο μοντέρνο σχεδιασμό που επένδυσε στο μαύρο ως ιδανικό φόντο για την ανάδειξη των νέων εκδόσεων. Έντονες πινελιές σε νοβοπάν έβγαλαν παραδόξως κάτι το ωραία ακατέργαστο και αρτιστίκ ταυτοχρόνως. Οι Γάλλοι πάλι, από δίπλα ερχόντουσαν δυο δυο και παρατηρούσαν σχολιάζοντας κάθε λεπτομέρεια σχεδόν εξονυχιστικά. «Ήρθαν οι Έλληνες, είστε καλά, βγάζετε ακόμη βιβλία, αντέχετε;», οι πρώτες αντιδράσεις και αμέσως μετά «τι γίνεται στη χώρα σας, τι γράφετε για αυτό, τι καινούργιο έχετε;»
Παράξενη αίσθηση, σαν να έβλεπαν μπροστά τους φαντάσματα. Σε κάνει να συνειδητοποιείς την τερατώδη παραμορφωτική δύναμη των media, οι εικόνες καταστροφής για την Ελλάδα φαίνεται να έχουν αλλοιώσει τραγικά την εικόνα μας. Αυτά την πρώτη ημέρα άντε και τη μισή δεύτερη. Μετά άλλαξε το κλίμα, ζεστάθηκε, ανοίξαμε συζητήσεις, μιλήσαμε για την αγριότητα της εποχής, για τους πρόσφυγες, για τα αδιέξοδα, και μετά για βιβλία, για λογοτεχνία, για συνεργασίες, για μεταφραστικά προγράμματα -το δικό μας ακόμη ανενεργό, ελπίζουμε ότι σύντομα θα επανέλθει, ξέρετε πώς είναι η κατάσταση, ναι, καταλαβαίνουμε, κρίμα. Και τότε νιώθεις στο πετσί σου, αυτό που πάντα ήξερες, το βιβλίο είναι ένα όχημα που χτίζει γέφυρες, δημιουργεί φιλίες, διαμορφώνει συνθήκες, ανοίγει δρόμους. Και είναι ωραίο να το βιώνεις αυτό στην καρδιά της παγκόσμιας βιομηχανίας του βιβλίου, εκεί όπου πίσω από τους αριθμούς των αγοραπωλησιών υπάρχουν πάντα οι ιδέες και το πνεύμα που κινητοποιούν αυτή τη μηχανή.
Η Kama Margielska και ο Tomasz Zarod, δυο εξαίρετοι νέοι Πολωνοί εκδότες που λατρεύουν την Ελλάδα και έχουν εκδώσει εννέα ελληνικά βιβλία τα δύο τελευταία χρόνια, μας έφεραν χαρούμενοι το πιο πρόσφατο, του Κώστα Ακρίβου, μας ενημέρωσαν ότι ο Αιμίλιος Σολομού με την «Ιστορία μιας απιστίας» είναι best seller στην Πολωνία ενώ ο ίδιος ο Tomasz έγραψε βιβλίο για τον Καζαντζάκη (και μας το χάρισε). Η Yusof Gajah Lingard από την Μαλαισία ήρθε και ξεψάχνισε τα παιδικά βιβλία, πήρε καταλόγους και έφυγε με την υπόσχεση ότι θα τα ξαναπούμε σύντομα. OSergio Vilela, από τον Planeta της Κολομβίας μάς δήλωσε περήφανα ότι εκδίδουν τον Μάρκαρη και ήρθε να ρίξει μια ματιά στα νέα μας βιβλία. Η Maria Fernanda Rodrigued κάνει ρεπορτάζ για τηνEstadao της Βραζιλίας και θέλει οπωσδήποτε να γράψει για Ελλάδα και την κατάσταση της αγοράς βιβλίου. «Δεν περίμενα κάτι λιγότερο», δήλωσε ευθαρσώς ο David Unger από την έκθεση της Γουαδαλαχάρα και Γ. Γραμματέας Επιτροπής Διεθνών Εκθέσεων, «εσείς κρατήσατε ζωντανή την Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης υπό αυτές τις συνθήκες, δεν σας φοβάμαι, μπορείτε να κάνετε τα πάντα». Ο Valts Jirgensons διευθυντής μιας σχετικά νέας έκθεσης βιβλίου στη Λετονία ήρθε να μας γνωρίσει από κοντά και ο Roshan Lodha από Ινδία ενδιαφέρθηκε κυρίως για επιστημονικά βιβλία (εντυπωσιάστηκε από την πληθώρα μεταφράσμένων βιβλίων του Βαρουφάκη και τα φωτογράφισε). Εκδότες, ατζέντηδες, συγγραφείς και περιφερόμενοι από τις 4 γωνιές του πλανήτη ήρθαν, είδαν, άκουσαν, συνάντησαν τους Έλληνες εκδότες και συγγραφείς, τον Αιμίλιο Σολομού με τον Γερμανό εκδότη του, τον Άκη Παπαντώνη και τον Γιώργο Παυλόπουλο που εκπροσώπησαν την νέα λογοτεχνική γενιά (New voices from Greece), την υπερδραστήρια Ευαγγελία Αυλωνίτη και την Anna Jean Hughes, του αγγλικού εκδοτικού οίκου The Pigeonhole με το πρότζεκτ Letters from Greece, την Κατερίνα Φράγκου για τα ελληνικά κόμικς, την ανθολογία του Θοδωρή Χιώτη “Futures: poetry of the Greek crisis” που θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τον “Penned in the Margins UK”.
Και ο Jose Borgino, παλιός μας γνώριμος από την Έκθεση Θεσσαλονίκης, Γ. Γ. πλέον της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εκδοτών μάς επισκέπτεται, ρωτάει τα νέα, μιλάει με τους εκδότες έναν-έναν, νοιάζεται, και ο Edward Nawotka, αρχισυντάκτης του Publishing Perspectives, που από την έδρα του στη Νέα Υόρκη παρατηρεί και καταγράφει τα της διεθνούς αγοράς βιβλίου «είστε καλά, χαίρομαι, συνεχίζετε» μας λεέι λακωνικά και πίνει προσεκτικά ένα σφηνάκι ούζο.
Οι Τούρκοι (μέχρι πέρσι γείτονές μας) ανεβαίνουν από τον κάτω όροφο κάθε λίγο για να συνεχίσουμε μια ανοιχτή συζήτηση, θα έρθουν πάλι τον επόμενο Μάιο στη Θεσσαλονίκη, στη δική μας έκθεση, με ενισχυμένες δυνάμεις, με περισσότερους εκδότες, και με συγγραφείς, να συνδεθούμε με το λογοτεχνικό τους φεστιβάλ, να οργανώσουμε σεμινάρια μετάφρασης, μας λείπουν μεταφραστές κυρίως προς τα τουρκικά «και του χρόνου να είστε πάλι δίπλα μας, θα σας παραχωρήσουμε την πρώτη θέση». Η Ρομπέρτα από την Έκθεση Βιβλίου της Μπολόνια μάς προσκάλεσε να πάμε τον Απρίλιο με συμβολική τιμή «γιατί η Ελλάδα θέλουμε να είναι μαζί μας», το Κάιρο μας προσφέρει δωρεάν περίπτερο τον Ιανουάριο και το Βελιγράδι τώρα τον Νοέμβριο. Φέτος όλοι είμαστε αλλιώς, οι χειραψίες και οι αγκαλιές είναι πιο ζεστές, η διάθεση υποστήριξης πιο αληθινή από ποτέ.
Το επαγγελματικό κομμάτι έκλεισε το απόγευμα της Παρασκευής με το πολυαναμενόμενο φέτος Greek party. Δημιουργήθηκε ένας ευχάριστος ντόρος που έφερε πολύ κόσμο, παλιούς και νέους φίλους, που γεύτηκαν εξαιρετικούς μεζέδες (προσφορά του ΕΟΤ Φρανκφούρτης) και εκλεκτά ποτά, κρασί, ούζο και λικέρ μαστίχας (όλα χορηγίες φυσικά). Ωραία ατμόσφαιρα, οι Έλληνες εκδότες, οι ατζέντηδες, οι συγγραφείς, η ομάδα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (που διοργάνωσε την όλη παρουσία μας) κινητοποίησαν τα δίκτυά τους και το αποτέλεσμα ήταν ένα ζωντανό, πολυπληθές και κεφάτο πάρτι αποχαιρετισμού αφού οι περισσότεροι επαγγελματίες το βράδυ της Παρασκευής αποχωρούν.
Το Σάββατο τη σκυτάλη πήρε το βιβλιόφιλο κοινό που κατακλύζει τα έξι τεράστια κτήρια της Messe Frankfurt (ναι, και η Φρανκφούρτη συρρικνώθηκε). Βολτάρουν, βλέπουν, αναζητούν και κρατούν σημειώσεις για τις αγορές που θα κάνουν την Κυριακή, όπου από τις 12 και μετά τα βιβλία πωλούνται σε τιμές κόστους (μπορείς να πετύχεις κατάλογο του MoMA με 10 ευρώ).
Η ημέρα του Σαββάτου για το Ελληνικό Περίπτερο είναι αφιερωμένη κυρίως στα παιδιά. Ήρθαν δύο γκρουπ Ελλήνων μαθητών από τα Ευρωπαϊκά σχολεία της περιοχής και συνομίλησαν μέσω skype με τη συγγραφέα Ελένη Δικαίου και την εικονογράφο Λήδα Βαρβαρούση (υποψήφιες για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν 2016). Ήταν μια υπέροχη και συγκινητική εμπειρία για τα παιδιά και για τους μεγάλους. Τα παιδιά μαζί με εκπαιδευτικούς και γονείς έμειναν 3 ώρες στο Ελληνικό Περίπτερο, ξεφύλλισαν, διάβασαν βιβλία και κόμικς, συζήτησαν για τα αγαπημένα τους βιβλία – ήταν η πιο γλυκιά στιγμή της φετινής χρονιάς. Την επόμενη ημέρα στο κλείσιμο του περιπτέρου οι εκδότες πρόσφεραν τα παιδικά βιβλία που έμειναν στις σχολικές βιβλιοθήκες των σχολείων.
Αρκετοί σπόροι έπεσαν φέτος στο Φρανκφούρτη, μακάρι κάπου να βρουν χώρο να βλαστήσουν
Την Κυριακή τα ράφια αδειάζουν, από Έλληνες κυρίως που αναμένουν αυτή την ημέρα για να αγοράσουν ελληνικά βιβλία (δεν είναι τόσο εύκολο να αγοράσεις ελληνικό βιβλίο στη Γερμανία, μας λένε). Εκτός από τους παλιούς της δεύτερης γενιάς και τρίτης γενιάς που μιλούν ελαφρώς σπαστά τα ελληνικά, συναντούμε πολλούς νέους «μετανάστες», είναι μια νέα ελληνική κοινότητα που αυξάνεται συνεχώς και διαμορφώνεται τα τελευταία 4-5 χρόνια. Ήρθαν γιατί βρήκαν μια καλή δουλειά, έχουν ακόμη στενούς δεσμούς με την Ελλάδα, πηγαινοέρχονται συχνά, είναι εκεί με το ένα πόδι- ακόμη. Είναι σκεπτικοί και κάπως πικραμένοι, ξέρουν όμως καλά και τις δικές μας πίκρες. «Άντε οργανώστε την κατάσταση εδώ και μετά θα κάνουμε ανταλλαγές, θα γυρίσετε εσείς και θα φύγουμε εμείς», με αστεία προσπαθούμε να ελαφρύνουμε την ατμόσφαιρα. Υπάρχει μια ανησυχία για την τύχη της πατρίδας και εκεί στο άδειο σχεδόν Ελληνικό Περίπτερο που ετοιμάζεται να ξαναπακεταριστεί ξυπνάει ένας καημός ελληνικός, σαν να κουβαλάμε τη μοίρα αυτή στο αίμα μας. Για τους λάθος λόγους είμαστε πάντα στην επικαιρότητα, όμως αυτή δεν ήταν πάντα η ευκαιρία μας στη διεθνή σκηνή; Ξαφνικά σαν τα μάτια του πλανήτη να ανοίγουν διάπλατα και τα αυτιά να ακούν τη φωνή μας, το έδαφος να γίνεται πιο γόνιμο. Αρκετοί σπόροι έπεσαν φέτος στο Φρανκφούρτη, μακάρι κάπου να βρουν χώρο να βλαστήσουν. Η ελληνική συμμετοχή στη φετινή Φρανκφούρτη πραγματοποιήθηκε ενάντια σε όλες τις προβλέψεις αφού το δεινό καλοκαίρι των capital controls είχε ακινητοποιήσει τα πάντα και είχαμε χάσει οριστικά την προθεσμία στις 30 Ιουνίου.
