Συναντηθήκαμε στη γνωστή «γιάφκα» του Θάνου Μικρούτσικου, στο στούντιο του σπιτιού του, εκεί που φαντάζομαι έχουν γραφτεί πολλά από τα έργα που έχει τραγουδήσει όλη η Ελλάδα. Οι τοίχοι έχουν μνήμες. Άλλοτε σε βοηθούν οι φωτογραφίες, άλλοτε πρέπει να μαντέψεις. Ο Μικρούτσικος όπως πάντα βασανίζει μια ξύλινη πίπα στα χέρια του, ανάβοντας και ανασαίνοντας καπνό κάθε τόσο, λες και βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση. Ο Οδυσσέας πιο μαζεμένος, ο γνωστός Οδυσσέας, έχει εγκαταλείψει τα άφιλτρα καρέλια και στρίβει τα τσιγάρα του με τον μηχανισμό. Κάθισα απέναντί τους και πάτησα το record, ξεφυσώντας ασυνείδητα μια ευχή: ανοίγω και ο Θεός βοηθός. Γελάσαμε, αλλά ήξερα από το παρελθόν ότι μια τέτοια συζήτηση δεν μπορεί να μείνει στα τραγούδια. Συνειδητά ξεφύγαμε λίγο παραπάνω όπως και να’ χει.
Πούρο ή πίπα κύριε Μικρούτσικε;
Θ.Μ: Πίπα. Το πούρο είναι ακριβή ιστορία. Κάπνιζα πούρα για καθαρά ιατρικούς λόγους, όσο κι αν φαίνεται περίεργο. Το 1981 πήγα για πρώτη φορά στο γιατρό, οφθαλμίατρο, και μου είπε το εξής εκπληκτικό, το οποίο βέβαια δεν έχω ξανακούσει από τότε, ότι κάποιο νεύρο στο αριστερό μάτι έχει αρχίσει να καταστρέφεται από τον καπνό του χαρτιού του τσιγάρου. Μου είπε λοιπόν να το γυρίσω σε πούρο ή πίπα. Αγόρασα πίπα, αλλά δεν μπορούσα την όλη διαδικασία και επειδή εκείνη την εποχή ξεκίνησα μια δραστηριότητα 4 χρόνων στην Ευρώπη, συνήθισα τα πούρα. Μετά τις αρχές του ’90 και πριν θεωρηθεί προκλητικό ή βλασφημία να καπνίζεις πούρο, ξεκίνησα να καπνίζω ξανά πίπα, καταλαβαίνοντας φυσικά πόσο ακριβό χόμπι ήταν τα πούρα.
Παίρνω πάσα να σας ρωτήσω για κάτι που έχετε πει σε πρόσφατη συνέντευξή σας, ότι όσο προκλητικό κι αν ακούγεται, εσείς ισχυρίζεστε πως είστε ευτυχισμένος. Είναι προκλητική η ανθρώπινη ευτυχία;
Θ.Μ: Είναι προκλητική στις μέρες μας γιατί τα τελευταία 5 χρόνια υπάρχει μια περιφερόμενη δυστυχία των ανθρώπων, λόγω της οικονομικής καταστροφής κι αυτό έχει επηρεάσει τόσο τις μεταξύ μας σχέσεις όσο και τον αγώνα για επιβίωση. Δηλαδή όταν οι άνεργοι είναι το 30% του πληθυσμού και το 56% των νέων ή οι νέοι παίρνουν 3-4 κατοστάρικα και αυτό μετά από 5 μήνες, αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχει μια κατάθλιψη, μια κατήφεια, ένας μεγάλος θυμός. Δεν μπορείς λοιπόν να περιφέρεις την προσωπική σου ευτυχία έτσι εύκολα. Αν με ρωτήσεις, είμαι ευτυχισμένος με τη γυναίκα μου, τα παιδιά μου, τους φίλους μου. Επίσης είμαι ευτυχισμένος με τη δουλειά μου, υπό την έννοια ότι σε πείσμα των καιρών εξακολουθώ να κάνω αυτό που θέλω. Ταυτόχρονα και το κυριότερο, είμαι ευτυχισμένος γιατί κυρίως τα τελευταία χρόνια, η σχέση μου με τον κόσμο μέσα από την μουσική είναι καταλυτική, είναι αυτή που με κινητοποιεί. Πολλές φορές ένας σταρ, ένας γνωστός στο ευρύ κοινό, αντιμετωπίζει μία πιο επιφανειακή ή επιδερμική επαφή με όσους τον θαυμάζουν, υπό την έννοια ότι οι τελευταίοι όταν τον πλησιάζουν μπορεί να του πουν και πράγματα λίγο επιφανειακά, γιατί είναι επηρεασμένοι από την εικόνα. Στη δική μου περίπτωση η συντριπτική πλειοψηφία μου μιλάει επί της ουσίας. Όταν συμβαίνει αυτό, κάνω τη σούμα μου και λέω «Θάνο, καλά τα πήγαμε».
Εσύ Οδυσσέα;
Ο.Ι: Θεωρώ ότι η δική μου η δουλειά, ενός στιχουργού που δεν είναι τραγουδοποιός, που δεν καλείται να υποστηρίξει το λόγο του με μια κιθάρα στη σκηνή, δεν είναι η υποχρέωσή μου να αυτοβιογραφούμαι. Η δική μου δουλειά είναι να γίνομαι αγωγός πραγμάτων κι αισθημάτων. Θα ήμουν ψεύτης όμως αν έλεγα ότι μέσα στους στίχους που γράφω τα τελευταία χρόνια, δεν περνάω την απίστευτη ευτυχία του γονιού. Στον συγκεκριμένο δίσκο απ’ όσες κριτικές έχω διαβάσει, όλοι έχουν έναν αστερίσκο τον οποίο δεν τον χρεώνουν βέβαια ως αρνητικό: ότι ο Ιωάννου προτείνει ως λύση τις προσωπικές σχέσεις για να βγούμε από τη μαυρίλα και όχι τη συλλογικότητα. Σε πρώτη ανάγνωση έχουν δίκιο. Σε μια δεύτερη, ακριβώς από αυτό βγαίνει η λύσσα μου για συλλογικότητα.
Θ.Μ: Για μένα ο Οδυσσέας δεν είναι μόνο στιχουργός. Είναι μεν ο καλύτερος στιχουργός αυτή τη στιγμή μετά τον θάνατο του Αλκαίου, αλλά έχει κι άλλες ιδιότητες. Είναι ο καλύτερος ραδιοφωνατζής των τελευταίων 20 χρόνων. Γράφει κείμενα και βιβλία. Το άλλο που έθεσε είναι μια τεράστια συζήτηση και πολύ ενδιαφέρουσα: πώς γίνεται ένα έργο τέχνης από τη μεριά ενός στιχουργού, ποιητή, σκηνοθέτη κλπ. Είναι μια σύνθετη ιστορία. Ό,τι σε καίει το αποθηκεύεις μέσα σου. Το πότε θα βγει αυτό που σε καίει σε ένα έργο τέχνης δεν το ξέρουμε. Ο Οδυσσέας έχει εμμονές αλλά υπάρχει το πεδίο της δραματικής συγκυρίας πάνω το οποίο θα κοιτάξουν οι εμμονές. Ο Οδυσσέας έναν έρωτα ή έναν χωρισμό δεν τον βάζει μέσα σε γυάλα. Αν δεν υπάρχει αδιόρατα η συγκυρία πώς θα βγει το προσωπικό σε τέχνη;
Εκείνο που παρατηρώ στον Οδυσσέα είναι ότι τον τελευταίο καιρό οι στίχοι του έχουν γλυκάνει σε σχέση με πριν από μια πενταετία.
Ο.Ι: Έχει σπάσει η μαυρίλα γιατί έχει σπάσει το αδιέξοδο.Τα τελευταία χρόνια αν πάρεις τα περισσότερα τραγούδια που έχω δισκογραφήσει, χωρίς υπερβολή τα 6 στα 10 έχουν τη λέξη νερό μέσα. Αυτό γίνεται απολύτως συνειδητά. Είναι η λέξη που βρήκα για να με ξεμπλοκάρει από όλα, ώστε να βγάλω όλη την αισιοδοξία μου ακόμα και σε έναν στίχο ο οποίος φαινομενικά είναι μαύρος. Δεν ξέρω αν έχω γλυκάνει όπως λες, παραμένω εξαιρετικά συγκινημένος. Θα σου πω κάτι, όταν έσκασε η κρίση, είτε το κουβεντιάσαμε μεταξύ μας είτε όχι, στο μυαλό μας μπήκε το «και τώρα μεγάλε τι κάνουμε;» όσον αφορά το τραγούδι, τώρα που η κοινωνία υπέστη αυτό το κάταγμα; Έτσι σκεφτήκαμε όλοι: ποια είναι η δουλειά μας; Ποιο είναι το τραγούδι της εποχής; Η σκέψη που κάναμε αλλά ευτυχώς εν τέλει την βάλαμε στην άκρη, ήταν ότι τώρα πρέπει να βγούμε και να γράψουμε ένα θυμωμένο, πολιτικό τραγούδι. Αυτή όμως είναι η δουλειά του καλλιτέχνη; Σε μια εποχή που μπορείς να γράψεις στο ίντερνετ «ο πρωθυπουργός είναι ηλίθιος» και να μην τρέχει μία, η δουλειά η δικιά μας είναι να γράψουμε το ίδιο; Όχι, η δουλειά μας είναι να γράψουμε κάτι όσο το δυνατόν αειθαλές, το οποίο να εκφράζει σήμερα την εποχή αλλά να μην είναι ρεπορτάζ, να μπορεί να ισχύει και αύριο για κάποιες αρμονίες, ελπίδες ή φόβους των ανθρώπων. Τέλος, δεν σου εξασφαλίζει κανένας ότι το τραγούδι που μπορεί να συσπειρώσει κόσμο και να στεγάσει μια συλλογικότητα, θα είναι πολιτικό. Μπορεί να είναι ερωτικό. Η δική μου η δήλωση για ένα τραγούδι είναι μηδέν, σημασία έχει τι αποδίδει ο κόσμος σε αυτό που ακούει. Πολύ πιθανόν να στεγαστεί ο κόσμος γύρω από ένα τραγούδι που θα είναι καθαρά ερωτικό.
Θ.Μ: Από τις μεγαλύτερες συλλογικότητες εξάλλου στην ιστορία του τραγουδιού είναι η «Αχάριστη» του Τσιτσάνη.
Από τραγούδια συγκυρίας πώς τα πάμε;
Θ.Μ: Καταρχάς τα τραγούδια συγκυρίας δεν υπογράφονται κατ’ ανάγκη από τους μέγιστους συνθέτες. Μπορεί μετά από πάρα πολλά χρόνια το «Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» του Τσακνή, το «Δεν λες κουβέντα» των Μούτση-Τριπολίτη, οι «Τρύπιες σημαίες» των Κατσιμιχαίων να λειτουργήσουν έτσι. Επίσης το «Σιγά μην κλάψω» του Αγγελάκα αρχίζει και αποδεικνύεται ότι είναι ένα τραγούδι συγκυρίας. Αυτά τα τραγούδια, πέρα από τη χρήση τους στην εποχή που γράφτηκαν, λογικά και αν υπάρχει ακόμα homo sapiens, θα αποτελέσουν την τότε Αμφίπολη ή Παρθενώνα μας, θα μπορούμε να καταλάβουμε τι συνέβαινε πολλές γενιές πίσω, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι τα τραγούδια συγκυρίας είναι τα καλύτερα τραγούδια.
Το πιο πρόσφατο από αυτά που μου αναφέρατε μετράει ήδη μια δεκαετία…
Θ.Μ: Τα τελευταία δέκα χρόνια υπάρχει μια φιλολογία ότι τα πράγματα έχουν σταματήσει, όπως και πριν 10 και πριν 20 χρόνια. Όσο πάμε προς τα πίσω πάντα κάποιοι έλεγαν ότι οι προηγούμενες γενιές ήταν καλύτερες. Το λάθος εδώ έχει να κάνει με το εξής: συγκρίνουν εντελώς άλλες εποχές. Ας πούμε, η μπαρόκ εποχή στον 18ο αιώνα που επί περίπου 50-80 χρόνια επικράτησε η ίδια φόρμα, δεν είχε να δείξει αλλαγές στις τότε κοινωνίες. Όταν επικράτησε ο καπιταλισμός, τα πράγματα άλλαξαν κι επειδή σε ένα έργο τέχνης η φόρμα είναι κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη, άλλαξε και η μουσική. Σκέψου, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο στην Ελλάδα, πόσες τρομακτικές αλλαγές έχουν γίνει. Μετά το ’80 τα πολλά κοινωνικά στρώματα που δημιουργήθηκαν έβγαλαν και βγάζουν τους δικούς τους εκφραστές. Υπό αυτή την έννοια θεωρώ ότι και τα τελευταία δέκα χρόνια βγαίνουν πράγματα απλώς έχουν αλλάξει οι όροι, όπως η καταστροφή της δισκογραφίας η οποία υπήρξε κινητήριος δύναμη. Μπορεί να υπάρχει το διαδίκτυο, αλλά το διαδίκτυο όλα τα σφάζει όλα τα μαχαιρώνει. Συνεπώς, εγώ βλέπω κάποια πρόσωπα και κάποια τραγούδια αλλά ακριβώς επειδή έχουν αλλάξει τα πράγματα δεν θέλω να πάρω θέση γιατί υπάρχουν εντελώς άλλες συνθήκες και άλλες εμβέλειες.
Ο.Ι: Συνεχίζοντας τη σκέψη του Θάνου με την οποία συμφωνώ απόλυτα, θέλω να προσθέσω ότι είναι πολύ δύσκολο να βγει ένα τραγούδι σήμερα και να κάνει αυτά που έκανε άλλες εποχές. Θα σου πω ένα παράδειγμα το οποίο είναι υπαρκτό και το έχουμε ζήσει όλοι μας. Πολυκατοικία στο Παγκράτι, στον δεύτερο όροφο μια οικογένεια με δύο παιδιά και στον τέταρτο άλλη μια συνομήλικη οικογένεια με δυο παιδιά, μορφωτικό επίπεδο ίδιο, οικονομικό επίπεδο ίδιο. Ο δεύτερος όροφος ψηφίζει ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ο τέταρτος Χρυσή Αυγή. Βγάλε συμπέρασμα για τι διαστρωμάτωση μιλάμε. Για ποιο πανεθνικό τραγούδι να συζητήσουμε;
Έχει να κάνει με το γεγονός ότι κάποτε στα δύσκολα μαζευόμαστε σε ομάδες ενώ τώρα στα δύσκολα κλεινόμαστε μόνοι μας στο σπίτι;
Ο.Ι: Περάσαμε μια εικοσαετία που είχαμε ιδεολογικοποιήσει τον προσωπικό δρόμο προς την κορυφή. Όλο το lifestyle αυτό έκανε επί της ουσίας, λοιδόρησε και κατασυκοφάντησε κάθε συλλογικότητα και φτάσαμε σε ένα πολύ λογικό σημείο σήμερα να έχουμε ξεχάσει πώς γίνονται αυτά τα πράγματα.
Θ.Μ: Θα σε πάω 8.500 χρόνια πίσω, στη Μεσοποταμία, όπου έχουμε την πρώτη αγροτική οικονομία η οποία με το «καλημέρα σας» έδωσε ένα πλεόνασμα που, ενώ το έβγαζαν εκείνοι που έκαναν τη δουλειά, άρχισαν να το καρπώνονται λίγοι αφήνοντας τους άλλους να πεινάνε. Αυτό το πράγμα συμβαίνει και στον βάρβαρο καπιταλισμό και είναι τραγικό. Πώς γινόταν τότε το 90% να μην συνασπίζεται και σε 4 ώρες να μην τρώει το σύμπαν και μαζί το 10% του τα έπαιρνε. Έξυπνα, φτιάξανε ιερατεία τα οποία δημιουργούσαν τη σχετική νομιμοποιητική ιδεολογία για την αδικία που συνέβαινε. Σήμερα αυτή η νομιμοποιητική ισχύς είναι εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τα σύγχρονα ΜΜΕ που ελέγχονται από τα άτομα που παίρνουν το πλεόνασμα και μπορεί να ξεπέσει κανένας Χρήστος Μιχαήλ να δουλεύει γι’ αυτούς και ή θα τον πάρουν χαμπάρι και θα τον πετάξουν έξω με τις κλοτσιές ή θα τον έχουν κοντά τους για ξεκάρφωμα.
Στην επόμενη σελίδα: η έννοια της δικαίωσης, τα ανεπίδοτα γράμματα και ο νέος τους δίσκος
