H Κατερίνα Κάκου και η Μαρία-Ελπίδα Καϊρίδου είναι φοιτήτριες αρχιτεκτονικής.
Η ερευνητική εργασία τους με θέμα την «ηδονοβλεψία» στην πόλη αφορά τις αμέτρητες ιστορίες που κρύβει μια πόλη, κυρίως από την ματιά της πολυκατοικίας και την γοητεία του τυχαίου βλέμματος, της φευγαλέας στιγμής που θα αντιληφθείς τον άλλον και θα συνειδητοποιήσεις την ύπαρξη του.
Το κείμενο τους και οι φωτογραφίες τους συνοψίζουν τα όσα συνέλλεξαν.
«Τι μέρα είναι; Έχει νόημα να ξέρω; Είναι σήμερα. Αυτό μάλλον φτάνει. Και όσο ο χρόνος τρέχει εμείς μένουμε στάσιμοι. Τι περιμένουμε στ’ αλήθεια;
Και λίγο πριν το χάσω τελείως στην απέναντι πολυκατοικία βγαίνει με το βρακί ο γείτονας να απλώσει. Είναι μια μπουγάδα με ασπρόρουχα! Νοικοκύρης! Εγώ τα βάζω όλα ανακατεμένα…. γι’ αυτό δε φοράω άσπρα. Α! Κ’ άλλη μπουγάδα παραπέρα… αυτή βγήκε να μαζέψει. Να και η προκομμένη κόρη που ήρθε να βοηθήσει.
Αχ ξέχασα, τι σκεφτόμουν πριν;
Γυρίζω το κεφάλι μου να δω αν αυτό το ζευγάρι παππούδων είναι ακόμα εκεί. Οποιαδήποτε ώρα και να κοιτάξεις θα τους βρεις πάντα στο μπαλκόνι τους. Και πριν τη καραντίνα δηλαδή έτσι ήταν. Ίσως ο χρόνος να κυλάει γρηγορότερα εκεί. Κάποιες φορές τους πιάνω να χαζεύουν αυτή τη διασταύρωση με μανία σα να ξέρουν πως κάτι θα συμβεί. Άλλες θα τεντώνουν το κεφάλι προσπαθώντας να δουν τι γίνεται στους από κάτω ορόφους. Πρόσφατα έμαθα ότι η εγγονή τους μένει δύο ορόφους παρακάτω… αυτό εξηγεί πολλά! Η γιαγιά πιάνει φιλίες με τα περιστέρια όταν νιώθει μοναξιές… αυτό συμβαίνει βέβαια όταν δε την εκνευρίζουν και τα κυνηγάει με τη σφουγγαρίστρα. Η σφουγγαρίστρα είναι η αγαπημένη της. Πόσες φορές την έχω πιάσει να καθαρίζει την τέντα της με αυτήν ή να αστράφτει τα κάγκελα του μπαλκονιού τους.
Δεν ξέρω που χρησιμεύουν όλα αυτά, πάντως αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι πάντα θα έχω μια συντροφιά στο απέναντι μπαλκόνι. Πόσο μάλλον αυτό τον καιρό που δια μαγείας τα ανακάλυψαν όλοι. Ξαφνικά, οι άνθρωποι ψάχνοντας μια διέξοδο από το ίδιο τους το σπίτι, που τους κάνει να νιώθουν έγκλειστους, ανακάλυψαν ότι έχουν μπαλκόνια και ταράτσες… και κάπου εκεί ανάμεσα στους ηλιακούς ξεπροβάλλουν κάποιες φιγούρες που ήρθαν για να συλλέξουν και αυτές λίγο ήλιο.
Πόσες άλλες αμέτρητες ιστορίες συμβαίνουν τώρα γύρω μου; Παραδίνομαι στην ηδονοβλεψία…. όχι όχι δεν είναι αυτό που νομίζετε. Όχι σε αυτή την ανεπιθύμητη ματιά. Είναι περισσότερο η επιθυμία και η περιέργεια να γνωρίσεις τι συμβαίνει γύρω σου. Η λαχτάρα να ανακαλύπτεις.
Για δική μας παρηγοριά δεν είμαστε μόνο εμείς οι “αδιάκριτοι”. Η δίψα για παρατήρηση απασχολούσε πάντα τις τέχνες. Σε πίνακες του Edward Hopper συναντάμε λαθραία βλέμματα, σε ταινίες του Hitchcock, την παρακολούθηση των γειτόνων, ενώ η φωτογράφος Gail Albert Halaban φωτογραφίζει ανθρώπους από τα παράθυρα των σπιτιών τους. Κοινό στοιχείο όλων είναι οι αφηγήσεις. Καθημερινές αφηγήσεις, κλεισμένες μέσα στους τοίχους που αποκαλύπτονται μέσα από τα παράθυρα των διαμερισμάτων και την προέκταση της ζωής στα μπαλκόνια.
Ίσως η ταινία του Hitchcock, Rear Window να βοηθήσει να καταλάβετε. Το Rear Window αποτελεί ένας ύμνος στην πιο αγαπημένη, δεν αποκλείεται, ανθρώπινη αμαρτία, την παρακολούθηση, αλλά και ένα σχόλιο στην αποξένωση της αστικής ζωής, η οποία γίνεται έντονη με τα μακρινά πλάνα του Hitchcock δείχνοντας ταυτόχρονα τους γείτονες στα διαμερίσματά τους. Κάθε παράθυρο προσφέρει μια θέα, γίνεται μια οθόνη, και ολόκληρη η πίσω αυλή μετατρέπεται σε μια αστική τηλεόραση, όπου ο Jeffries, όπως και ο παρατηρητής, κάνει ζάπινγκ.
Κάπως έτσι ο κινηματογράφος, αιχμαλωτίζοντας την ζωή στην εκδίπλωσή της, κάνει το ασήμαντο σημαντικό, επισημαίνοντας αυτό που μας διαφεύγει. Συζητήσεις ή στιγμές που μοιάζουν να μην έχουν σημασία, μικρές λεπτομέρειες που όμως καθορίζουν κάτι στη ζωή μας. Καταγράφει τους ρυθμούς των ανθρώπων αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι ζωές τους πλέκονται και δημιουργούν παράξενες και απροσδόκητες καταστάσεις, αποτελώντας μια ωδή στην ανθρώπινη ζωή και ένα υπόβαθρο για στοχασμό σε αυτή.
Είναι και οι πίνακες του Hopper…όπως το Night Windows, που τοποθετεί τον θεατή στον πρώτο όροφο του απέναντι διαμερίσματος. Το βλέμμα που προτείνει ο συγκεκριμένος πίνακας μπορεί να χαρακτηριστεί ηδονοβλεπτικό, καθώς είναι έντονο το στοιχείο της εισβολής σε μια προσωπική στιγμή. Απεικονίζει μια γυναίκα που φοράει το νυχτικό της, σκυμμένη και μάλλον απασχολημένη, ίσως να καθαρίζει ή να τακτοποιεί. Ποια είναι η ιστορία της γυναίκας; Οι απαντήσεις μπορεί να είναι άπειρες και όλες βασίζονται στον θεατή· στα βιώματά του, τις εμπειρίες, ακόμα και την ψυχολογική κατάσταση που βρίσκεται την ώρα που παρατηρεί τον πίνακα.
Ειδικά την εποχή του κορονοϊού είμαστε όλοι φιγούρες του Hopper. Βυθισμένοι στις σκέψεις μας, όπως αυτές.
Είναι και η φωτογραφία…όπως το εγχείρημα της Gail Albert Halaban, Out My Window, που εστιάζει στο τι βλέπουν οι γείτονες από τα παράθυρά τους σε διάφορες πόλεις του κόσμου. Κοιτώντας με αυτόν τον τρόπο τις ζωές των άλλων φαίνεται σαν μια πράξη ηδονοβλεψίας, παρ’ όλα αυτά σκοπός του project αυτού ήταν η επιθυμία της να σπάσει τα όρια της αποξένωσης που έχει επιφέρει η ζωή στην πόλη και να φέρει σε επαφή γείτονες μεταξύ τους. Η ίδια έχει δηλώσει “Μου αρέσει να συνδέω ανθρώπους που είναι ο ένας κομμάτι της ζωής του άλλου αλλά δεν έχουν γνωριστεί ποτέ.”
Ο Wim Wenders το εξέφρασε πολύ καλά, «μέσα από την τέχνη, βλέπουμε «εμάς τους ίδιους», όχι όμως μέσα σε καθρέφτη, αλλά ακόμα πιο όμορφα, “σαν μια ταινία” φτιαγμένη για εμάς», ή “σαν έναν πίνακα” ή “σαν φωτογραφία”.
Έτσι, εστιάζοντας τώρα στο ελληνικό τοπίο και στην πολυκατοικία, όπου το χάος και η αταξία επικρατούν, τα ερεθίσματα είναι αμέτρητα και όλα μπορούν να σε εκπλήξουν και να σε σκανδαλίσουν. Η αρχιτεκτονική της πολυκατοικίας και της πόλης δίνει ποίηση στην καθημερινή ζωή. Ολόκληρη η ελληνική πολυκατοικία, μπαλκόνι, παράθυρο, ταράτσα, ακάλυπτος, φωταγωγός, αποτελεί σκηνή για την εξέλιξη δράσης. Ολόκληρη η πόλη μεταμορφώνεται σε θέατρο. Η συνάντηση των βλεμμάτων και των σωμάτων δημιουργούν σχέσεις που δεν είχαν μελετηθεί εξαρχής και κάπως έτσι γεννιέται και η ηδονοβλεψία.
Μέσα και έξω από τα κτήρια ένα πολύπλοκο σύμπλεγμα από ζωές εκτυλίσσεται ταυτόχρονα σε διαφορετικά επίπεδα της πόλης, ανθρώπινες ζωές κινούνται σε παράλληλες τροχιές και όλα αυτά δεν τέμνονται παρά μόνο πρόσκαιρα, στον αμφιβληστροειδή ενός ηδονοβλεψία. Ειδικά, όταν πέσει το φως της ημέρας, η «παράλληλη» πόλη εμφανίζεται. Ένα ένα ανάβουν τα παράθυρα. Κίτρινο, πορτοκαλί, κόκκινο, άσπρο φθορίου, κλιμακοστάσια που φωτίζονται ξαφνικά. Οι πολυκατοικίες σα να κοιμόντουσαν όλη την ημέρα και μόλις έπεσε ο ήλιος ζωντάνεψαν. Γέμισαν ζωή. Το γκρι οικοδόμημα που έμοιαζε άψυχο στο φως της ημέρας δείχνει να κρύβει πολλές ζωές μέσα του. Αν κοιτάξεις καλά τριγύρω θα σου αποκαλυφθούν αμέτρητες ιστορίες…ιστορίες ανθρώπων που μπορεί να μη συναντήσεις ποτέ αλλά για μια και μόνο στιγμή νιώθεις ότι τους γνωρίζεις. Είσαι έτοιμος να παρατηρήσεις;
ΥΓ: Μερικοί θα κλείσουν τις κουρτίνες τους. Συνειδητοποιούν άραγε τους ηδονοβλεψίες που κυκλοφορούν στην πόλη;»
