Σοφία Μαυραγάνη: «Κι όμως δεν υπάρχει ούτε μια φράση από το κείμενο του Σοφοκλή σε αυτή την παράσταση»

Το «A Live» είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες «συνεργασίες» μεταξύ κίνησης, λόγου και μουσικής που θα δεις φέτος. Η Σοφία Μαυραγάνη μας συστήνει τις «άλλες Αντιγόνες» της και για να το κάνει αυτό ζητά τη βοήθεια της χορεύτριας Μαρίας Βούρου, της ηθοποιού Αντιγόνης Φρυδά και του μουσικού Larry Gus/ Παναγιώτη Μελίδη. Πάνω από όλα όμως, ζητά τη βοήθεια ενός σχεδόν «χορευτικού» Ακαδημαϊκού λόγου. Λέξεις και «εξηγήσεις» για το στίγμα που άφησε στον χρόνο η ιστορία της Αντιγόνης βγαίνουν μέσα από το φως των κειμένων και των σκέψεων των: Αθηνά Αθανασίου, Αν Κάρσον, Φρεντ Μότεν, Τζούντιθ Μπάτλερ, Τζίνα Πολίτη, και Έλενα Τζελέπη και σχηματίζουν τον κατάλληλο καμβά πάνω στον οποίο οι τέσσερις καλλιτέχνες ζωγραφίζουν το ταξίδι τους.

Η παράσταση θα παρουσιαστεί με δωρεάν είσοδο για τέσσερις βραδιές στις 24, 25, 26 και 27 Ιουνίου (απαραίτητη η κράτηση θέσης καθημερινά 5.30 – 8.30, στο 6983432121). Θα πραγματοποιηθούν σε ένα παραδοσιακό καφενείο (Καφενείο «Το Αρχοντικό» στο Κουκάκι), σε ένα στούντιο νυχιών (Another Nail Studio στο Κουκάκι), σε ένα ανοιχτό υδραγωγείο (Βύρωνας) και σε ένα αμφιθέατρο (Ινστιτούτο Γκαίτε).

Με τη Σοφία Μαυραγάνη βρεθήκαμε στον Κρίκο, στα σύνορα μεταξύ Πετραλώνων και Κουκακίου ή αλλιώς στο κέντρο της οδού Κολοκοτρώνη Γενναίου που ενώνει δύο από τις πιο «ανεβασμένες» περιοχές της Αθήνας. Κάπου εκεί κοντά είχαν μια από τις τελικές τους πρόβες. Ήταν πρωί, ήπιαμε καφέ, μιλήσαμε για τα χρόνια των σπουδών της στο ArtEZ School of Dance, για το πόση Ολλανδία κουβαλάει ακόμη στον χαρακτήρα της και, φυσικά, για μια παράσταση που έχεις πολλούς λόγους για να τη δεις. Ας πούμε πρώτα-πρώτα για τους «γκρουβάτους» της χώρους . «Έχω κάνει κι άλλες δουλειές σε περίεργα σημεία, στη λαχαναγορά, σε ένα λοφτ στο κέντρο, στην ταράτσα ενός ξενοδοχείου».

Πως προέκυψε η ιδέα; Είναι τώρα αρκετά χρόνια που τρώγομαι με τον λόγο και τη φωνή και τον ήχο, το πώς σωματοποιούνται. Μάλλον έχει αρχίσει γιατί δεν «ακούω» πια, πάω σε παραστάσεις θεάτρου και δεν «ακούω» τα κείμενα, δεν είναι θέμα των παραστάσεων των ίδιων, είναι θέμα μάλλον δικό μου που δεν τα καταλαβαίνω πια. Εμένα με τραβάει πολύ η εικόνα. Και κάπως έχω θεωρήσει μέσα μου ότι ήχος, κείμενο, σώμα και μουσικότητα είναι στην ίδια γραμμή και παίζουν σε ποσοστά. Με ενδιαφέρουν άλλοι τρόποι αντίληψης των πραγμάτων, πιο σωματικοί.

Πως ξεκίνησε η γνωριμία με την «Αντιγόνη»; Πριν δύο χρόνια γνώρισα την Έλενα Τσελέπη, στην Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών. Ήταν ένα γκρουπ ανθρώπων που έκαναν ένα πρότζεκτ («Waste/d») κι είχανε καλέσει 3 καλλιτέχνες, επιστήμονες ώστε να γίνει μια ελεύθερη ανάγνωση του δικού τους έργου. Εκεί μου είπε η Έλενα για την έρευνα που κάνουν πάνω στο θέμα, πάνω στην επιρροή της στις σύγχρονες Αντιγόνες. Υπάρχει κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα που λέγεται “Αντιγόνες, σώματα αντίστασης στον σύγχρονο κόσμο” και ερευνά το καλλιτεχνικό της αποτύπωμα, δηλαδή τι συμβαίνει στο τώρα, καλλιτεχνικά, σε σχέση με την Αντιγόνη, αλλά και τι είδους νέες ιδέες έχει προκαλέσει σε φιλοσοφικό επίπεδο. Έτσι έγινε η πρώτη επαφή με τα κείμενα που υπάρχουν στο antigones.gr . Αργότερα, με την σωστή πλοήγηση μέσα στο site, ήρθα σε επαφή με διάφορα ονόματα ανθρώπων που έχουν γράψει για το θέμα, οπότε άρχισα να ψάχνω τη βιβλιογραφία τους, να διαβάζω, να υπογραμμίζω και να σημειώνω. Το πρόγραμμα κυρίως εστιάζει στο δικαίωμα του θρήνου και στο ποια σώματα αξίζει να θρηνηθούν σήμερα και από ποιους αφαιρείται αυτό το δικαίωμα. Ας πούμε τα σώματα των μεταναστών που χάνονται στο Αιγαίο που δεν τα θρηνούμε.

Αυτό είναι κάτι το οποίο ακολούθησες; Εγώ συγκεντρώθηκα περισσότερο στη σχέση με τον νόμο και τον κανόνα. Με ενδιαφέρει το πώς στεκόμαστε σήμερα απέναντι στους νόμους και επειδή θεωρώ ότι είμαστε πλέον πεπεισμένοι ότι  δεν έχουμε δικαίωμα στην αναπροσαρμογή τους ή στην εκ νέου δημιουργία τους, κάπως επαναπαυόμαστε σ’ αυτό που ισχύει όπως και στις μεταξύ μας σχέσεις σε πολιτικό επίπεδο.

Τι προκαλεί όμως αυτήν την αδράνεια; Γιατί επαναπαυόμαστε;  Είναι κάτι που συμβαίνει όλα αυτά τα χρόνια. Παύει η λογική μας και η διαδικασία της εκτίμησης μιας κατάστασης στη δεδομένη στιγμή και αποδεχόμαστε, υπακούμε έναν κανόνα που έχουμε συμφωνήσει ότι ισχύει, χωρίς να εξετάζουμε αν λειτουργεί πια. Τα αποσπάσματα που διάβασα είχαν να κάνουν με αυτό, με σκέψεις πάνω στον νόμο. 

Η ιστορία της Αντιγόνης είναι κάτι που πάντα σε ενδιέφερε; «Γιατί ασχολούμαι εγώ τώρα με την Αντιγόνη και τα αρχαία κείμενα;» αυτό είναι κάτι που το σκεφτόμουν από την αρχή. Η αλήθεια είναι πως με ενδιέφερε κυρίως ένας συνδυασμός των χορών των τραγωδιών, γιατί έχει ενδιαφέρον να δούμε τι λέγαν τότε τα όργανα τα συλλογικά και όχι οι πρωταγωνιστές. Υπήρχε αυτό στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Δεν υπάρχει ούτε μια φράση από το κείμενο του Σοφοκλή σε αυτό το έργο. Και αυτός ο θαυμασμός που υπάρχει για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, δεν είναι κάτι για τον οποίο να αισθάνομαι καλά. Αλλά εδώ υπάρχει η προσποίηση. Υπάρχει ο σύγχρονος στοχασμός πάνω στην Αντιγόνη και αρκετά ρηξικέλευθος θα τολμούσα να πω. Δηλαδή κάποιοι προβληματισμοί που έχουν διατυπωθεί από την Μπάτλερ, τη Τζελέπη και την Αθανασίου είναι…

«Αιρετικοί»… Ίσως αλλά με ένα άλλο τρόπο. Δεν σου επιβάλλεται η ιδέα, είναι σαν να ανοίγει ένα παραθυράκι για να σκεφτείς κάτι τελείως διαφορετικά, που δεν το είχες σκεφτεί πριν και αυτό είναι κάτι συγκλονιστικό όταν συμβαίνει. Λέει η Μπάτλερ: «Δεν αναζητώ πρωταγωνιστές στην ελληνική τραγωδία που μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα ηθικών πράξεων για το σήμερα, δέχομαι την διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και λογοτεχνίας με ενθουσιασμό»

Άρα η παράσταση είναι ένα παράθυρο στη σκέψη; Τα κείμενα, τα κείμενα. Είμαι ευγνώμων που μας παραχωρήθηκε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα κείμενα. Αυτό που λέγεται είναι πάρα πολύ σημαντικό. Εμείς εμπλεκόμαστε μόνο στον τρόπο που θα ειπωθούν.

Πως βρήκες τους χώρους; Το καφενείο είναι κοντά στο σπίτι μου, το ξέρω δηλαδή και είναι ένας χώρος που δεν έχει αλλάξει όλα αυτά τα χρόνια. Πάνε οι παππούδες το πρωί και το μεσημερο-απόγευμα δεν έχει πολύ κόσμο, όποτε θεώρησα ότι θα δεχτεί και σχετικά εύκολα ο ιδιοκτήτης, όπως και έγινε. Το καφενείο έχει αυτό το παλιακό πράγμα που έρχεται σε αντίθεση μ’ αυτό που θα λέγεται εκεί μέσα από μας και αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Είχαμε κοιτάξει και άλλους χώρους, ένα συνεργείο αυτοκινήτων, μια παραλία με καντίνα, ένα κομμωτήριο που δε μπορούσε να λειτουργήσει από άποψη προγράμματος…

Πως είναι η δομή του έργου μέσα στο χώρο; Πως συνδυάζονται οι τρεις «κατευθύνσεις», συναυλία, διάλεξη, χορός; Η αλήθεια είναι ότι το μεγαλύτερο βάρος έχει πέσει στην Αντιγόνη που είναι η ηθοποιός, λόγω του κειμένου, αλλά δεν ήθελα να είναι διαχωρισμένα, οπότε δουλέψαμε λίγο με τη λογική της μπάντας που όλοι λίγο ως πολύ είναι στην ίδια κατάσταση. Έχουμε τη λογική της, δε κάνουμε πρόβες στους χώρους. Πάμε, στήνουμε, παίζουμε.

Πως προέκυψε η συνεργασία με τον Larry Gus; Η αγαπημένη λέξη του πρότζεκτ είναι «συγχρονικότητα». Ήθελα ο μουσικός να βρίσκεται στη σκηνή, να είναι και περφόρμερ δηλαδή. Οπότε… με τον Παναγιώτη μιλήσαμε 2 εβδομάδες πριν αρχίσουμε και συγχρονιστήκαμε… Μιλήσαμε, τα βρήκαμε…το κλείσαμε!

Πολύ εύκολο το παρουσιάζεις! Ναι γιατί και εγώ ενθουσιάστηκα με τη δουλειά του, όπως και αυτός με τη δική μου. Η μουσική έρχεται λίγο σε κόντρα, είναι καταιγιστική, μουσική και λόγος είναι σαν βομβαρδιστικά.

Υπάρχει ισοτιμία μεταξύ κίνησης, λόγου και μουσικής; Εγώ είμαι συντονίστρια. Επειδή ήταν πολύ καθαρή απόφαση για το κείμενο και το ποσοστό του μέσα στην παράσταση, ήθελε πολύ δουλειά να συνδυαστεί με τη μουσική. Μέχρι τη μέση της διαδικασίας είχα πάθει το εξής: δεν καταλάβαινα γιατί να μπει η κίνηση. Μου φαινόταν πολύ δύσκολο γιατί η μουσική έχει μπιτ και ρυθμό. Υπήρχε η επιλογή να είναι και οι τρεις τελείως ακίνητοι και να τρέχουν όλα σε ένα άλλο επίπεδο. Ή υπήρχε η λογική να μεταφερθεί η κίνηση στο κοινό που κάθεται ή είναι όρθιο. Τελικά έχουμε κίνηση. Όχι βεβαίως σύγχρονου χορού, δεν θα πέσουν στα πατώματα να κάνουν ρολ…

Θα ήσουν καλά δηλαδή να πεις οκ, δεν με χρειάζονται; Το πάλεψα μέσα μου, και σε σχέση με αυτά που έχω κάνει, από που ξεκίνησα και που είμαι τώρα, σε αυτή τη φάση που είμαι, και σε αυτό που αναζητάω, αυτό βγαίνει και αυτό χρειάζεται να γίνει.

Σου λείπουν τα χρόνια της Ολλανδίας; Ε, δεν θα γύριζα τώρα πίσω.

Είχες σκέψεις τότε για να μείνεις;  Οι σπουδές ήταν τέσσερα χρόνια αλλά τελικά έγιναν τρία επειδή άλλαζε συνεχώς το στάτους της σχολής, από ανεξάρτητο ερευνητικό κέντρο χορού μετατράπηκε σε κλασική σχολή χορού και μετά εντάχθηκε στα πλαίσια του πανεπιστήμιου. Άλλαξε το κτήριο, ήμασταν πλέον σε κάποιο που είχαμε τα κλειδιά, μπαίναμε και όποτε θέλαμε βγαίναμε, ένα κτήριο όπου αρχιτεκτονικά ήταν φανταστικό αλλά πολύ «στεγνό». Φύγανε και οι καθηγητές του ερευνητικού και μετά άρχισε να γίνεται πιο τεχνική η εκπαίδευση. Χάρηκα που το πρόλαβα. Εννοείται πως θεωρώ πως είναι μια πάρα πολύ καλή σχολή ακόμη αλλά δεν έχει τον χαρακτήρα που είχε, μετά από μας, άλλαξαν όλα.

Θυμάσαι την πρώτη παράσταση σου το 2006; Ποια η διαφορά της πρώτης από την τωρινή, ποια ήσουν τότε, ποια τώρα; Τότε ήταν πολύ διαφορετικός ο τρόπος που δουλεύαμε στην Ολλανδία. Η σχολή, εκείνη την χρονική στιγμή που ήμασταν εμείς, δεν κύκλωνε μόνο την τέχνη του χορού αλλά και της φιλοσοφίας της στις σχέσεις συνεργασίας. Ο προβληματισμός τους ήταν στο πώς εμπλέκονται οι άνθρωποι, οι συνεργάτες, με το έργο. Δεν μου αρέσει να σετάρω υλικό, άμα βλέπω μια χορογραφημένη κινητική φράση πονάνε τα μάτια μου, θέλω οι άνθρωποι να εμπλέκονται με το έργο, τη στιγμή που το κάνουν. Να υπάρχει ένα ποσοστό δημιουργίας επί σκηνής, να εμφανίζεται η διαδικασία παραγωγής του υλικού και να εμπλέκεται στο τελικό αποτέλεσμα. Και βεβαίως, να προστατεύεται από μένα το καλλιτεχνικό στίγμα και οι καλλιτεχνικές προτάσεις των συντελεστών. Ενδεχομένως αυτό σημαίνει πως συντονίζω περισσότερο. Εγώ νόμιζα πως συγχρονισμός δε σημαίνει ευθυγράμμιση, ισοπέδωση των ρόλων, ο καθένας έχει τον τομέα του. Αυτό, όταν γύρισα, επειδή και εδώ ο τρόπος της εκπαίδευσης έχει άλλη κατεύθυνση, δεν ήταν εύκολο να εφαρμοστεί, οπότε νομίζω έκανα στην αρχή αρκετά πίσω και τώρα αυτό που μου αρέσει είναι πως διεκδικώ ξανά αυτή τη σχέση που είχα τότε.  Όντας πλέον πιο σίγουρη. Δεν θα πω στη φωτίστρα πότε θα έρθει στην πρόβα, δεν το δέχομαι, θεωρώ ότι είναι καλλιτέχνης και θα οργανώσει μόνη της τον χρόνο και τον χώρο της για να κάνει σωστά τη δουλειά της.

Θα έκανες μια παράσταση με πολλούς χορευτές; Ο μέσος όρος ανθρώπων με τους οποίους δουλεύω όλα αυτά τα χρόνια στη σκηνή είναι τέσσερις. Έχω παρατηρήσει πως όταν αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων υπάρχει η λύση να κάνουν όλοι τα ίδια. Η πρόκληση μου σαν χορογράφος είναι να υπάρχει μια σχετική πολυπλοκότητα στην κίνηση, να μη κάνουν οι άνθρωποι τα ίδια πράγματα, γι αυτό όσο αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων δεν μπορώ να τους χειριστώ. Οπότε μέχρι να βρω τα εργαλεία για να το λύσω αυτό, δεν ξέρω αν θα κάνω εύκολα το βήμα για κάτι τέτοιο, για ένα έργο με μεγάλες συνθέσεις. Στο θέατρο υπάρχουν οι ρόλοι, υπάρχει μια άλλη διαδικασία, είναι πιο εύκολο να συνυπάρξουν διαφορετικές καταστάσεις, κινησιολογίες αντιθέσεις στη σκηνή. Στον χορό, όταν αυξάνονται τα άτομα, η τάση είναι να ομαδοποιούνται.

Ποιό είναι το καλύτερο κομπλιμέντο που σου έχουν κάνει ως χορογράφο: «Και τι έκανε η Σοφία εδώ; Αφού τα έκανες όλα μόνος σου». Ότι δεν φαίνομαι εγώ σε αυτό που συμβαίνει, αλλά ο άνθρωπος πάνω στη σκηνή.