Τα μυστικά «Πίσω από τις θημωνιές»

Λίμνη Δοϊράνη. Τοπίο μοναδικό, μαγικό. Μάγεψε και την Ασημίνα Προέδρου όταν το αντίκρισε για πρώτη φορά, το 2015, και έτσι αποφάσισε να στήσει εκεί την ιστορία της. «Πίσω Από Τις Θημωνιές». Στους απομονωμένους μικρόκοσμους, τα περισσότερα και τα πιο τραγικά, πίσω από τις θημωνιές συμβαίνουν. Έτσι και στο χωριό αυτό δίπλα στη λίμνη, δίπλα στα σύνορα. Εκεί που η καθημερινότητα είναι δύσκολη. Εκεί που η αγροτιά προσπαθεί να τα φέρει βόλτα. Εκεί που ο χιονιάς κι οι άνεμοι χτυπάνε ανελέητα. Εκεί που τα μυστικά, όσο κι αν τα κρύβεις, κάποτε βγαίνουν στο φως. Εκεί που περνάνε λαθραία οι πρόσφυγες. Εκεί που στην ανατολή τα χρώματα παίρνουν τις ψυχές.

Εκεί λοιπόν, η Ασημίνα Προέδρου, γύρισε την θαυμάσια πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της, που αυτές τις μέρες προβάλλεται στους κινηματογράφους. Εξαιρετικές ερμηνείες – ο Στάθης Σταμουλακάτος χτυπάει άνετα το φετινό βραβείο Α’ Ανδρικού ρόλου της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Ωραίο σενάριο που σε κρατάει ως το τέλος. Υπέροχη φωτογραφία του Σίμου Σαρκετζή. Άρτια παραγωγή – στο ελληνικό σκέλος της, η Ιωάννα Μπολομύτη δείχνει ακόμη μία φορά πόσο άξια τα καταφέρνει στα δύσκολα. Και τελευταία ευχάριστα νέα, η ταινία πάει καλά στις αίθουσες και τρέχει για δεύτερη εβδομάδα. Γιατί πραγματικά το αξίζει.

Πίσω από τις θημωνιές

Η Ασημίνα Προέδρου είχε ήδη αφήσει τα άκρως ενδιαφέροντα ίχνη της στην πολυβραβευμένη μικρού μήκους «Red Hulk» που κατέγραφε με τόλμη την άνοδο του φασισμού στην Ελλάδα. Και τα απογειώνει στις, επίσης πολυβραβευμένες, «Θημωνιές» με τον καλύτερο τρόπο, με μαθηματική ακρίβεια θα έλεγα, ίσως βοηθούμενη και από την ρεαλιστική λογική που της χάρισαν οι οικονομικές σπουδές της. Ταυτόχρονα όμως και με μια εσωτερική δύναμη που σε παίρνει μαζί της, σε συγκινεί πραγματικά χωρίς να κυλήσει στο μελόδραμα. Η δημιουργός δεν χαρίζεται στους ήρωές της. Δεν τους δικαιολογεί, δεν τους συγχωρεί, δίνει στον καθένα αυτό που του αξίζει. Καλό ή κακό. Αυτή η διαρκής πάλη του καλού και του κακού, η διαρκής πάλη της συνείδησης με την ενοχή, είναι συνεχώς παρούσα στην ιστορία από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό. Στροβιλίζεται όπως τα δεκάδες πουλιά που πετάνε, φεύγουν και ξανάρχονται πάνω από τη λίμνη.

https://www.youtube.com/watch?v=D6ISfwXAUjc&t=1s

Το εγχείρημα ήταν δύσκολο εξ αρχής, καθώς τα γυρίσματα έγιναν με μεγάλα εμπόδια μέσα στην καραντίνα, σε έναν τόπο μακριά από τις ευκολίες της πόλης, έρμαιο του χιονιά και του κρύου. Οι μετακινήσεις δύσκολες, τα μαγαζιά κλειστά για προμήθειες, το άγχος μεγάλο. Όμως όταν θέλεις κάτι με όλη την δύναμή σου, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το κάνεις. Και το συνεργείο των τριάντα ατόμων που βρέθηκε σε αυτήν την άκρη της Ελλάδας, στο Κιλκίς, κάνοντας δεκάωρα γυρίσματα ακόμη και στους μείον 10 βαθμούς, είχε σκοπό να το πετύχει. Και το πέτυχε.

Από τη στιγμή που η δημιουργός αποφάσισε να κάνει την ταινία στη λίμνη Δοϊράνη, προέκυψε έρευνα εκτενής και πολύχρονη, τόσο κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του σεναρίου, όσο και στη φάση της προπαραγωγής, των γυρισμάτων και του post production. Όταν πρωτοβρέθηκε στην περιοχή, οι δεκάδες Σύριοι και Ιρανοί πρόσφυγες που έτυχε να μένουν στο ίδιο ξενοδοχείο δίπλα στη λίμνη και τον συνοριακό σταθμό, προσπαθώντας απελπισμένοι να περάσουν τα σύνορα, την οδήγησαν να αναπτύξει ακόμη ένα σκέλος, το προσφυγικό ζήτημα, στην ιστορία της. Αντλώντας πραγματικά στοιχεία από την τοπική κοινωνία, η Ασημίνα Προέδρου δημιούργησε τον κόσμο της ταινίας αποτυπώνοντας μια σκληρή πραγματικότητα. Εκεί, στα βόρεια σύνορα, μια τριμελής ελληνική οικογένεια προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προσωπικά της αδιέξοδα μέχρι που ένα τραγικό γεγονός τα ανατρέπει όλα και θέτει τον καθένα απέναντι στις ευθύνες των πράξεων του.

Η Ασημίνα Προέδρου σε τηλεοπτικό στιγμιότυπο.

Όσο κι αν αγαπάς τους ήρωές σου, δεν τους συμπαραστέκεσαι, τους αφήνεις να κατατρώγονται από τις ενοχές τους, ακόμη κι αν δεν είναι πραγματικά κακοί άνθρωποι, απλώς έχασαν τον δρόμο…

Οι ήρωές μου, παρόλο που σε γενικές γραμμές είναι τίμιοι, καθημερινοί άνθρωποι, έχουν μια μεγάλη τραγικότητα, καθώς πιέζονται από την διεφθαρμένη κοινωνία στην οποία ζουν. Ωστόσο, έχουν ατομική ευθύνη. Κι αυτό, γιατί έχουν επιλογές – πολύ δύσκολες επιλογές, αλλά έχουν. Και η δυσκολία αυτών των επιλογών είναι και ο λόγος που δεν τους καταδικάζω, όσο κι αν τους αφήνω να “ταλαιπωρηθούν”. Την ίδια στιγμή, μέσα από την ταινία, προσπαθώ να αναδείξω οτιδήποτε ανθρώπινο και φωτεινό προκύπτει από την καθημερινή τους πάλη για επιβίωση, από την ανάγκη τους να αγαπήσουν και ν’ αγαπηθούν και να βελτιώσουν τον κόσμο γύρω τους.  

Στην ταινία η θρησκόληπτη Μαρία, η μητέρα (πολύ καλή η Λένα Ουζουνίδου) που στην αρχή φαίνεται ανίσχυρη και φοβισμένη, είναι εκείνη που τελικά αποτελεί τον πραγματικό, σκληρό “προστάτη οικογένειας”. Δεν της χαρίζεσαι, αν και γυναίκα, ξετυλίγεις και ξεγυμνώνεις το πραγματικό της πρόσωπο…

Εξ’ αρχής μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον αυτή η γυναίκα, που εκ πρώτης όψεως είναι μια νοικοκυρά, αδύναμη, στη σκιά του άντρα της, να φτάσει στο σημείο να πάρει την κατάσταση στα χέρια της. Η Μαρία, στο τέλος της ιστορίας της, αλλάζει, προκειμένου να “προστατεύσει” την οικογένειά της – ωστόσο, αυτό γίνεται με στρεβλό τρόπο, και όπως εκείνη αντιλαμβάνεται το τι σημαίνει προστασία. Κι αυτή είναι η στιγμή στην οποία καταλαβαίνει και η ίδια ακόμα, τη δύναμη που είχε μέσα της. Εδώ λοιπόν, οι ρόλοι αντιστρέφονται. Ο άντρας και “προστάτης” της οικογένειας γίνεται στο τέλος ένας άνθρωπος αδύναμος που δεν μπορεί πια να τη στηρίξει, ενώ η γυναίκα παίρνει τα ηνία, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του. Το τι σημαίνει ωστόσο πραγματικά προστασία της οικογένειας, και με ποια μέσα θα το πετύχει, είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση.

Πίσω από τις θημωνιές – Σκηνή από τα γυρίσματα © Γιώργος Λυκούδης

Λίμνη Δοϊράνη: η μεγάλη πρωταγωνίστρια. Γεμάτη μαγεία, μύθους και ιστορίες. Ήταν μια εμπειρία που θα φυλάξεις μέσα σου για πολύ καιρό;

Σε αυτήν την τοποθεσία γυρίστηκε ένα πολύ μεγάλο μέρος της ταινίας – έγιναν γυρίσματα και στην Βοιωτία, την Αττική και το Κιλκίς. Πριν ξεκινήσω έρευνα στην περιοχή, είχε γίνει υπερχείλιση στη λίμνη, με αποτέλεσμα τα δέντρα που βρίσκονταν μέσα να δημιουργούν απόκοσμη αίσθηση. Βέβαια, μέσα στη διάρκεια των χρόνων, από το 2015 μέχρι το 2021, που πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα, το τοπίο άλλαζε διαρκώς. Αρχικά τα δέντρα που βρίσκονταν μέσα στη λίμνη ήταν χλωρά, αργότερα ξεράθηκαν, ενώ τώρα τελευταία, έμαθα ότι πολλά από αυτά τα έκοψαν. Η εικόνα της λίμνης αλλάζει επίσης, ανάλογα με τη στάθμη του νερού και φυσικά από την εποχή. Εμείς κάναμε γύρισμα χειμώνα – μια εποχή όπου τα καλάμια έχουν κιτρινίσει και τα δέντρα γύρω από τη λίμνη είναι γυμνά, κάτι που έδινε στο τοπίο την άγρια ομορφιά που αποτυπώνεται και στην ταινία.

Το χωριό Δοϊράνη της ταινίας, αποτελεί ωστόσο προϊόν καθαρής μυθοπλασίας. Στην ιστορία μου, το χωριό είναι ζωντανό, υπάρχει μεγάλη αλληλεπίδραση μεταξύ των κατοίκων. Ήθελα με αυτόν τον τρόπο, να ενισχύσω την εξάρτηση των κεντρικών χαρακτήρων από το κοινωνικό τους περιβάλλον, ώστε να μπορέσω να δουλέψω πάνω στην ιδέα του εγκλωβισμού του καθημερινού ανθρώπου σε ένα σύστημα διαφθοράς. Στο πραγματικό χωριό Δοϊράνη ωστόσο, όπως και στα περισσότερα παραλίμνια χωριά που επισκέφθηκα πολλές φορές, υπάρχει μεγάλη εγκατάλειψη, ελάχιστοι κάτοικοι, σχεδόν παντελής απουσία νέων ανθρώπων και τεράστια μοναξιά. Η τοπική κοινωνία, οφείλω να πω, μάς στήριξε με πάρα πολλούς τρόπους, δίνοντάς μας παράλληλα πληροφορίες για ό,τι χρειαζόταν – για το προσφυγικό, το ψάρεμα, τις αγροτικές εργασίες, το έθιμο των μωμόγερων, τα πάντα.

Σενάριο: μια πονεμένη ιστορία στον ελληνικό κινηματογράφο. Ήταν πραγματική έκπληξη η αρτιότητα του δικού σου. Ποιο θεωρείς είναι το “μυστικό” του καλού σεναρίου;

Η ταινία «Πίσω από τις Θημωνιές» αποτελεί μια αφηγηματική ταινία, που απαιτεί, ανάμεσα στα άλλα, πολύ καλή γνώση της τεχνικής του σεναρίου και φυσικά πάρα πολλή δουλειά. Για το λόγο αυτό, μελέτησα βαθιά όλους τους μεγάλους θεωρητικούς του σεναρίου και πολλά σενάρια σπουδαίων ταινιών, ενώ το σενάριό μου συμμετείχε και δουλεύτηκε σε πολύ σημαντικά εργαστήρια ανάπτυξης (Sarajevo Script Station 2015, Berlinale Script Station 2016, First Film First 2016-2017). Νιώθω ότι δεν υπάρχουν “μυστικά”. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να λειτουργούν για μία ταινία και να μη λειτουργούν για μία άλλη ή να λειτουργούν για έναν σεναριογράφο και να μη λειτουργούν για άλλον. Σίγουρα η πολλή δουλειά αποτελεί βασική προϋπόθεση ενός καλού σεναρίου, αλλά φυσικά δεν αρκεί από μόνη της.

Το «Red Hulk» -με πρωταγωνιστή μάλιστα τον αδερφό σου που σε αυτήν την ταινία δίνει τραγούδια του- ασχολείται με το επώδυνο φαινόμενο του φασισμού και του ρατσισμού. Οι «Θημωνιές» ασχολούνται με το προσφυγικό αλλά και με το αγροτικό ζήτημα, και βέβαια με την διάβρωση και διαφθορά της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Τα κοινωνικοπολιτικά θέματα και τα προβλήματα της κοινωνίας είναι γενικότερα εκείνα που σε ελκύουν να ασχοληθείς περισσότερο;

Νιώθω ότι το σινεμά που κάνω -μέχρι στιγμής τουλάχιστον- είναι σε μεγάλο βαθμό ανθρωπολογικό. Ασχολούμαι πάρα πολύ με τον άνθρωπο, τις σχέσεις του, τις αδυναμίες του και τις ταλαντεύσεις του. Την ίδια στιγμή, οι ήρωές μου δρουν σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και καθορίζονται από αυτό, με τις ταινίες μου ν’ αποτελούν μια διερεύνηση για τους μηχανισμούς με τους οποίους το άτομο επηρεάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες – κάτι που έχει να κάνει με τις προσωπικές μου υπαρξιακές, φιλοσοφικές και πολιτικές αναζητήσεις.

Έχεις σπουδάσει χορό, μουσική, κινηματογράφο και οικονομικά. Τα οικονομικά ειδικά -όπου πήρες και μεταπτυχιακό και δούλεψες για κάποια χρόνια-, μία επιστήμη γεμάτη ορθολογισμό και παντελώς απέναντι στην Τέχνη, πώς συνδέονται μαζί της;

Από μικρή έλεγα ότι θέλω να γίνω σκηνοθέτης κινηματογράφου. Ένιωθα όμως ότι η επιθυμία μου αυτή, δεν ήταν πολύ «καθωσπρέπει». Παράλληλα, και οι δικοί μου, επειδή δεν είχαν σχέση με τοn χώρο, ένιωθαν μια ανασφάλεια με το να κάνω κινηματογραφικές σπουδές. Πέρασαν τα χρόνια, σπούδασα Οικονομικά στην ΑΣΟΕΕ – κι εγώ η ίδια δεν κατάλαβα ποτέ γιατί. Τελειώνοντας το μεταπτυχιακό μου, άρχισα να δουλεύω σε μια κατασκευαστική εταιρία ως οικονομολόγος, και μερικά χρόνια μετά, ξεκίνησα να σπουδάζω κινηματογράφο. Ήταν μια τεράστια ανάγκη μου… Το σινεμά για μένα είναι όνειρο, μαγεία, ψυχοθεραπεία, «ντόπα», σε κάθε φάση της κινηματογραφικής παραγωγής. Και στη συγκεκριμένη ταινία, παρά τις δυσκολίες, οι όμορφες στιγμές ήταν αμέτρητες. Τα γυρίσματα ήταν μαγικά. Οι λέξεις «χαρά και ευχαρίστηση» δεν μπορούν να περιγράψουν τα συναισθήματα που νιώθεις ως δημιουργός – όπως και οι υπόλοιποι καλλιτεχνικοί συντελεστές – τη στιγμή της «γέννησης» και της δημιουργίας…

Συντελεστές

Σενάριο/Σκηνοθεσία: Ασημίνα Προέδρου / Διεύθυνση Φωτογραφίας: Σίμος Σαρκετζής /  Μοντάζ: Ηλέκτρα Βενάκη / Μουσική: Μάριος Στρόφαλης / Ηχοληψία: Νίκος Παπαδημητρίου / Μοντάζ Ήχου: Ηλέκτρα Βενάκη, Περσεφόνη Μήλιου / Μιξάζ: Κώστας Βαρυμποπιώτης / Σκηνικά: Εδουάρδος Γεωργίου / Κοστούμια: Κική Μήλιου / Μακιγιάζ: Δώρα Νάζου / VFX Supervisor: Αντώνης Κοτζιάς / Casting: Σωτηρία Μαρίνη, Σοφία Δημοπούλου, Φραγκίσκος Ξυδιανός, Άκης Γουρζουλίδης

Πρωταγωνιστούν: Στάθης Σταμουλακάτος, Λένα Ουζουνίδου, Ευγενία Λάβδα, Χρήστος Κοντογεώργης, Ντίνα Μιχαηλίδου και ο Πασχάλης Τσαρούχας

Μια παραγωγή των: Αργοναύτες ΑΕ, FICTION PARK, Sektor Film / Παραγωγοί: Ιωάννα Μπολομύτη, Markus Halberschmidt, Vladimir Anastasov, Angela Nestorovska  /  Executive Producers: Πάνος Παπαχατζής, Μαρία Τσίγκα / Co-producer: Anna Jancsó / Line Producer: Γιάννης Καραντάνης / Συμπαραγωγοί: ΕΡΤ ΑΕ,  Αταλάντη ΑΕ / Με την οικονομική υποστήριξη: Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, ΕΚΟΜΕ, ZDF/Arte, Eurimages, North Macedonia Film Agency, MEDIA Creative Europe, SEE Cinema Network, DI.VI.PE.K. / Με την υποστήριξη: Αυτοτελές Τοπικό Γραφείο Διευκόλυνσης Οπτικοακουστικών Παραγωγών (Film Office) της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ELEMENTS / Διανομή: Tanweer

https://www.facebook.com/BehindTheHaystacksFilm

https://www.instagram.com/ behind_the_haystacks_film/