Κουβαλώντας καρμικό φορτίο τόσο βαρύ όσο κι η σκιά που έχει ρίξει τριγύρω της η χώρα του στην μικρή (μόλις 60 χρόνων) επίσημη Ιστορία της, το ισραηλινό σινεμά μοιάζει να προσπαθεί τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο να αποδείξει πως δεν είναι ίδιοι όλοι οι Ισραηλινοί, κι υπάρχουν κι αυτοί που όχι μονάχα δεν φοβούνται να παραδεχτούν, αλλά και να προβάλλουν τα ζητήματα κουλτούρας που κρατάνε τη χώρα τους εσωστρεφή. Απτό παράδειγμα τα αδέρφια Ronit και Shlomi Elkabetz, που με το Διαζύγιο: Η Δίκη της Viviane Amsalem, έκλεισαν στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών την τριλογία τους για την προβληματική θρησκευτική και κοινωνική εβραϊκή πρακτική που εξισώνει το γάμο με την ισόβια φυλακή, κερδίζοντας θερμές κριτικές απ’ τους ανταποκριτές του Δεκαπενθήμερου των Σκηνοθετών, στα πλαίσια του οποίου έκαναν την παγκόσμια πρεμιέρα τους στο φεστιβάλ της Κρουαζετ.
Μετά το To Take a Wife (2004) που μιλά για τις ασφυκτικές συνθήκες έγγαμου βίου ενός φρεσκοπαντρεμένου Μαροκοϊσραηλινού ζευγαριού, και το 7 Days (2008) που παρακολουθεί τις προσπάθειες της γυναίκας να αποδεσμευτεί απ’ τον φονταμενταλιστικό κλοιό του συζύγου της, το Gett: Η Δίκη της Βιβιάν Αμσάλεμ, συναντά την ηρωίδα του τίτλου στο θρησκευτικό δικαστήριο, απ’ το οποίο πρέπει να περάσει σύμφωνα με τους νόμους του Ισραήλ, για να πάρει τα χαρτιά διαζυγίου από τον άντρα της. Τα οποία, παρεμπιπτόντως, μπορούν να δωθούν μόνο συναινετικά. Και τα οποία, παρεμπιπτόντως, ο άντρας της ούτε που διανοείται να της παραχωρήσει. Κι έτσι, η δίκη παρωδία της κοινής λογικής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, σέρνεται για μισή δεκαετία.
Βαθιά εστιασμένη στο καφκικό σύμπλεγμα των κανόνων και νόμων που καθορίζουν τη λειτουργία της εβραϊκής κοινωνίας, το Διαζύγιο λειτουργεί κυρίως ως τοξική σάτιρα της φονταμενταλιστικής θρησκευτικής πρακτικής.
Η ταινία που βραβεύθηκε απ’ την Ισραηλινής Ακαδημίας Κινηματογράφου ως Καλύτερη Ταινία πέρσι, κέρδισε μια θέση στις ξενόγλωσσες υποψηφιότητες των Χρυσών Σφαιρών κι αποτέλεσε επίσημη πρόταση της χώρας της να κάνει το ίδιο στα Όσκαρ, είναι μια απ’ αυτές τις περιπτώσεις που σε κάνουν να αναρωτιέσαι μήπως τελικά μπορεί το σινεμά να αλλάξει τον κόσμο. «Κατά κάποιο τρόπο μπορείς να πεις ότι ίσως και να μπορεί», συμφωνεί κι ο πρωταγωνιστής της ταινίας, Menashe Noy, που ήταν παρών στην πρεμιέρα της ταινίας στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, ως ταινία έναρξης της περασμένης Εβδομάδας Ισραηλινού Κινηματογράφου. «Εντάξει, στο Ισραήλ υπάρχουν πάντα οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι δεν πρέπει να βγάζεις τα άπλυτά σου στη φόρα, κι έτσι θύμωσαν πάρα πολύ μ’ αυτήν την ταινία. Υπάρχει αυτή η άποψη, όμως δεν είναι η άποψη της πλειοψηφίας», σημειώνει, αναφερόμενος στην σημαντική εισπρακτική επιτυχία της ταινίας στην πατρίδα του. «Αυτό όμως που συνέβη στο Ισραήλ, σχετικά με την ταινία, και το οποίο μου προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκπληξη, ήταν ότι η ηγεσία των θρησκευτικών δικαστηρίων όχι μονάχα ενέκρινε την προβολή της ταινίας στους πιστούς, αλλά έδωσε οδηγία να προβληθεί και στο ετήσιο συνέδριο των θρησκευτικών δικαστών το Φλεβάρη».
Βαθιά εστιασμένη στο καφκικό σύμπλεγμα των κανόνων και νόμων που καθορίζουν τη λειτουργία της εβραϊκής κοινωνίας, το Διαζύγιο λειτουργεί κυρίως ως τοξική σάτιρα της φονταμενταλιστικής θρησκευτικής πρακτικής. Για τον πρωταγωνιστή του όμως, δεν είναι μια αντι-ορθόδοξη ταινία: «Είναι σίγουρα πολύ επικριτική. Επικρίνει το κατεστημένο, κι αν θες επικρίνει και τους κανόνες του, οι οποίοι δημιουργήθηκαν την εποχή της Βίβλου, αν κι όχι ακριβώς έτσι», διευκρινίζει, αναφερόμενος στους θρησκευτικούς κανονισμούς που διέπουν το καθεστώς του γάμου, πρακτικά απαράλλαχτοι απ’ την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Λόγω της διασποράς της εβραϊκής κοινότητας σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου, το κατεστημένο χρειάστηκε να αναμιχθεί πιο άμεσα με την κοινωνική ζωή, κι ιδιαίτερα με την οικογενειακή δομή, για να διασφαλίσει ότι η κοινότητα θα παραμείνει ενωμένη. Κι έτσι, οι ηγέτες της έπρεπε να γίνουν πολύ πιο σκληροί και δογματικοί». Μια τακτική η οποία βέβαια, όπως φαίνεται από την πρακτική, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα βολική και σίγουρα πολύ αποτελεσματική.
«Αυτοί που πληρώνουν όμως πρώτοι το τίμημα είναι οι γυναίκες», συνεχίζει ο Νoy, μιλώντας για τον αντίκτυπο της περιοριστικής ενωτικής πολιτικής του θρησκευτικού κατεστημένου του Ισραήλ. «Η γυναίκα έγινε το θύμα, γιατί οι κοινωνικές επαναστάσεις του τελευταίου αιώνα, με αιχμή την γυναικεία απελευθέρωση, έφεραν πολλές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Κι η ζωή μιας κοινωνίας βασισμένης πολύ στις παραδόσεις, όπως είναι η εβραϊκή, βιώνει αυτές τις αλλαγές πολύ βίαια», σημειώνει, υπονοώντας πως όσο κι αν αντιστέκεται η εβραϊκή κοινότητα στη Δυτική πολιτισμική επιβολή, δεν είναι κι απομονωμένη σε κανένα μακρινό νησί.
«Η ζωή έχει γίνει ρεαλιστικά πιο εύκολη, με την πρακτική έννοια του ότι τώρα πια, ακόμη κι αν μια γυναίκα έχει πέντε, ή έξι, ή εφτά παιδιά, δεν χρειάζεται πια να πλένει τα ρούχα τους στο χέρι, ας πούμε. Υπάρχει ένα μηχάνημα που της κάνει τη δουλειά. Ή έχει ψυγείο, που μπορεί να φυλάξει τα μαγειρεμένα φαγητά. Αυτά είναι κατακτήσεις της προόδου της ανθρωπότητας, και χάρη σ’ αυτά, η γυναίκα έχει χρόνο για να μορφωθεί, και θέλει να το κάνει. Δικαιούται τη δική της ζωή, θέλει να είναι ελεύθερη, να βρει τη θέση τους στην αγορά εργασίας, να κάνει καριέρα κι όλα αυτά. Όλα αυτά φέρνουν σοβαρά προβλήματα στην κοινωνία του Ισραήλ, κι έχεις την αίσθηση ότι το κατεστημένο δεν μπορεί να βρει τη θέση του σε μια τέτοια εκδοχή. Ότι ένας ραβίνος δεν ξέρει πως να τα διαχειριστεί». Με την προβολή της ταινίας στο Ισραήλ «νομιμοποιήθηκε η συζήτηση όλων αυτών των ζητημάτων», σημειώνει ο Noy, ευχόμενος ξανά «ίσως μ’ αυτήν την έννοια, η ταινία πράγματι ν’ αλλάξει λίγο τoν κόσμο». Ή έστω ν’ αλλάξει λίγο το Ισραήλ.
*Η ταινία Το Διαζύγιο: Η Δίκη της Viviane Amsalem, βραβευμένη ως Καλύτερη Ταινία της χρονιάς απ’ την Ισραηλινή Ακαδημία Κινηματογράφου, θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 19 Φλεβάρη, σε διανομή της Feelgood Entertainment.
