«Η Κόλαση της Τρεμπλίνκα»: Η πρώτη μαρτυρία στον κόσμο για στρατόπεδο συγκέντρωσης

Η περίεργη ιδέα μιας μετά θάνατον ζωής, αλλά και μιας κατάστασης μόνιμης τιμωρίας των κάθε λογής αμαρτωλών, έκανε την εμφάνισή της -μάλλον- από την αρχή της ανθρώπινης περιπέτειας. Και, βέβαια, η έννοια της κόλασης ως τόπου τέλεσης της τιμωρίας έμελλε να εξάψει την φαντασία, αφού μέσα σε μια πορεία 4.000 χρόνων θα απασχολούσε τις περισσότερες θρησκείες, αλλά και τα έργα ζωγράφων όπως του Μποτιτσέλι και ποιητών – όπως του Δάντη Αλιγκιέρι.

Άλλωστε, υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικές εκδοχές της κόλασης, όπου τιμωρείται το κακό. Οι Χριστιανοί αντιλαμβάνονται την κόλαση ως αιώνια τιμωρία για τους αμετανόητους αμαρτωλούς, καθώς επίσης και για το διάβολο και τους δαίμονές του. Η κόλαση των χριστιανών μοιάζει αρκετά με τον κάτω κόσμο των αρχαίων Ελλήνων: Με φωτιές ολόγυρα για να καίγονται και να βασανίζονται αιωνίως οι αμαρτωλές ψυχές.

Όσο για την κόλαση των ιουδαίων φαίνεται να είναι κάτι σαν καθαρτήριο, μια μεταβατική κατάσταση δηλαδή που δεν έχει τον οριστικό χαρακτήρα του χριστιανισμού, ενώ προσλαμβάνεται περισσότερο συμβολικά παρά κυριολεκτικά. Αλλά και η κόλαση των μωαμεθανών είναι ένας τόπος για τους κακούς με τις γνώριμες φωτιές. Από αυτήν δεν γλιτώνει ο καταδικασμένος, καθώς όποιος προσπαθήσει να αποδράσει θα υποστεί χειρότερα βασανιστήρια.

Σε κάθε περίπτωση, η συμβολική ενσάρκωση του κακού, η επινόηση -δηλαδή- του διαβόλου και της κόλασης και οι ποικιλόμορφες προσλήψεις τους, δεν αποτέλεσαν απλώς ένα ξεχωριστής σημασίας θρησκευτικό γεγονός. Υπήρξαν ένα αποτελεσματικό εργαλείο χειραγώγησης στα χέρια της εκκλησίας.

Αυτός είναι ο κύριος λόγος που το κακό από κάποια στιγμή και μετά αποκτάει «πρόσωπο» και η κόλαση «χαρτογραφείται»: Από τον Μεσαίωνα και έπειτα, η εικονογράφηση της κόλασης γίνεται εντυπωσιακά λεπτομερής και συστηματική με τους κληρικούς να αναθέτουν σε καλλιτέχνες τη δημιουργία ευφάνταστων δαιμονικών και ενίοτε αποτροπιαστικών έργων και τους τελευταίους να εμπνέονται τόσο από τις Γραφές όσο και από τον επιβλητικό, ζοφερό και υποχθόνιο κόσμο που συνέθεσε λεπτομερώς ο Ιταλός ποιητής Δάντης Αλιγκιέρι (1265-1321) στη δική του «Κόλαση» – το πρώτο μέρος της περίφημης «Θείας Κωμωδίας».

Μάλιστα, στον καθολικισμό αρκετές ιδέες περί κολάσεως έχουν προέλθει από την «Κόλαση» του Δάντη. Ο Ιρλανδός θεολόγος και φιλόσοφος Σκότος Εριγένης (810-877) έλεγε ότι η Αγία Γραφή είναι ένα κείμενο το οποίο περικλείει άπειρα νοήματα και μπορεί να παρομοιαστεί με τα ιριδίζοντα φτερά ενός παγωνιού.

Ένας τέτοιος ισχυρισμός ταιριάζει ιδανικά στην δαντική Κόλαση, ένα έργο πολυπρισματικό που ανταποκρίνεται πλήρως στην -τόσο χαρακτηριστική του Μεσαίωνα- ιδέα ενός κειμένου ανοιχτού σε πολλαπλές αναγνώσεις.

Πάνω απ’ όλα, όμως, η πολυμορφία του περιεχομένου της «Κόλασης» του Δάντη απορρέει από την απαράμιλλη ικανότητα του ποιητή να αποτυπώσει τις σκοτεινές πηγές της διαφθοράς και των σφαλμάτων, τα θηριώδη ένστικτα, τα συγκλονιστικά πάθη, τις κρυφές και ταπεινωτικές αδυναμίες και ιδιαιτερότητες των ανθρώπων.

Εξετάζοντας τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά της «Κόλασης της Τρεμπλίνκα» που καλούνται να υπογραμμίσουν το πρωτόγνωρο και ανίερο εγχείρημα της εξόντωσης χιλιάδων ανθρώπων, παρατηρεί κανείς ότι οι πληροφορίες ξεδιπλώνονται σιγά-σιγά, διαδοχικά, παράλληλα με την πορεία θανάτου των πρωταγωνιστών αυτής της τρομακτικής αφήγησης.

Ξεκινώντας από το ήρεμο, ειδυλλιακό τοπίο του πευκόφυτου, «πληκτικού», όπως το αποκαλεί ο αφηγητής, τοπίου της πολωνικής επαρχίας, η πληροφόρηση του αναγνώστη εξελίσσεται σε κάποιας μορφής θρίλερ. Είναι η σταδιακή αποκάλυψη και συνειδητοποίηση της αδυσώπητης πραγματικότητας – μια μαρτυρική διαδρομή προς το θάνατο.

Ο Γκρόσσμαν παρατηρεί και φρικιάζει με τη μεθοδικότητα και την οργάνωση της μαζικής δολοφονίας, την οποία παρομοιάζει επανειλημμένως με βιομηχανία: Πρόκειται, τονίζει, για το στρατόπεδο ως εργοστάσιο παραγωγής θανάτου. Εξάλλου, ήδη με τον τίτλο του κειμένου του, ο Γκρόσσμαν αναφέρεται στην Τρεμπλίνκα ως «Κόλαση» μιλώντας για «κύκλου» σε μια σαφή αναφορά στην Κόλαση του Δάντη: Αλλά η περιήγηση στους κύκλους της Κόλασης της Τρεμπλίνκα είναι μία ακραία, σχεδόν αδιανόητη, εμπειρία.

Εδώ, η πλούσια εικονοποιία αποκαλύπτει ένα απόκοσμο γοτθικό τοπίο που κατοικείται από τα αλλοπρόσαλλα πλάσματα μιας ζωγραφιάς του Ιερώνυμου Μπος, ενώ τα ίδια τα αποτροπιαστικά επεισόδια έρχονται με τον πρωτογονισμό και τη διαύγειά τους να εκφράσουν μία συγκλονιστική και αδυσώπητη αλήθεια: κάτω από την λεπτή κρούστα του ανθρώπινου πολιτισμού υπάρχει -τελικά- μόνο η μαύρη άβυσσος, το αδιανόητο κενό, το απόλυτο και απροσπέλαστο τίποτα…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Το 1952 θα ξεκινήσει η μεγάλη πανευρωπαϊκή εκστρατεία για τη ματαίωση της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Ο Πάμπλο Πικάσο θα σπεύσει τότε, βασισμένος σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της δίκης του Μπελογιάννη, να φιλοτεχνήσει το έργο του «O άνθρωπος με το γαρίφαλο», που αναπαράγεται σε χιλιάδες κόπιες και κάνει γρήγορα τον γύρο του κόσμου. Εξήντα χρόνια αργότερα, ένας Έλληνας συγγραφέας που ζει μόνιμα στο Παρίσι, βρίσκεται δολοφονημένος στο διαμέρισμά του. Η αστυνομία συνδέει τη δολοφονία του με το γεγονός ότι είχε στην κατοχή του τα κλεμμένα προσχέδια του θρυλικού πορτρέτου.
Μια νουάρ ιστορία με φόντο τον κύκλο των Ελλήνων εμιγκρέ στο Παρίσι του Ψυχρού Πολέμου.

 Αυτό είναι το πρώτο graphic novel της νεανικής σειράς HEARTSTOPPER από τη βραβευμένη Alice Oseman. Τα δύο αγόρια γίνονται φίλοι. Τα δύο αγόρια ερωτεύονται. Ο Τσάρλι και ο Νικ πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο, αλλά δεν έχουν γνωριστεί ποτέ… ώσπου μια μέρα κάθονται στο ίδιο θρανίο. Δεν αργούν να γίνουν φίλοι. Και ο Τσάρλι δεν αργεί να ερωτευτεί τον Νικ, παρόλο που είναι σίγουρος ότι δεν έχει καμία ελπίδα. Όμως ο έρωτας φέρνει τα πάνω κάτω, και ο Νικ αρχίζει να ενδιαφέρεται για τον Τσάρλι περισσότερο απ’ όσο θα μπορούσαν να φανταστούν κι οι δυο τους. Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις coming out στην εφηβεία κυκλοφορώντας με όλο το θάρρος της νιότης σου; Πώς θα επηρεάσει τις σχέσεις με τους γονείς, τους φίλους, τους συγγενείς; Αυτά τα νέα graphic novels περιγράφουν τη σχέση δύο νέων αγοριών και εκφράζουν την ανάγκη για μια κοινωνία μακριά από στερεότυπα και προκαταλήψεις· μακριά από διακρίσεις και ομοφοβία.

Ο Αριστείδης Καρράς, ένας αντικοινωνικός κοινωνιολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στην Καλιφόρνια, επιστρέφει στη Λιθούπολη.
Ξεκινώντας από μια σύμβαση τύπου 407 με το πανεπιστήμιο, επιχειρεί να εισαγάγει τους φοιτητές του (και τους αναγνώστες) στην κοσμοθεωρία του. Η αυστηρή λογική του τον οδηγεί διαρκώς σε μικρά και μεγάλα μπλεξίματα. Φταίει η παρανόηση της κανονικότητας; Ή η κανονικοποίηση της παράνοιας; Όπως και να ’χει, ο Αριστείδης αρχίζει να το απολαμβάνει.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, η Αυστραλιανή συγγραφέας Charmian Clift μαζί µε τον σύζυγό της, επίσης συγγραφέα, George Johnston αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη ζωή της πόλης. Έφυγαν από το γκρίζο μεταπολεμικό Λονδίνο για να έρθουν στην Ελλάδα, µε τα δυο παιδιά τους και τις γραφομηχανές τους. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Κάλυµνο, σκοπεύοντας να ζήσουν απλά και να αφοσιωθούν στη συγγραφή, μακριά από τον θόρυβο της μεγαλούπολης. Έμειναν στο νησί σχεδόν οχτώ μήνες, από τον Δεκέμβριο του 1954 ως τον Ιούλιο του 1955. Το αποτέλεσμα της παραμονής τους εκεί είναι Το τραγούδι της γοργόνας. Στο βιβλίο η Clift μεταφέρει το πολιτιστικό σοκ αλλά και την απόλυτη ευχαρίστηση από την παραμονή του ζευγαριού στο νησί των σφουγγαράδων. Η Κάλυμνος όπως τη γνώρισε ήταν γυμνή και φτωχή – αποτελούσε απόδραση, αλλά σε καμία περίπτωση παράδεισο. Με το πέρασμα των μηνών όμως η Clift και η οικογένειά της έγιναν μέρος της κοινότητας.