Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!: Το αριστούργημα του Ουίλιαμ Φώκνερ φωτίζει απαράμιλλα το μεγαλείο και τη φρίκη της ανθρώπινης ψυχής

Κατάφερε να δημιουργήσει ένα μεγαλειώδες, διαχρονικό και αινιγματικό έργο το οποίο -στο σύνολό του- προκαλεί θαυμασμό αλλά και δέος, συχνά αμηχανία με τις απειροστές ερμηνευτικές του εκδοχές, τη μυθοπλαστική του επινοητικότητα και την εκφραστική του καινοτομία.

Σίγουρα ο Αμερικανός συγγραφέας Ουίλιαμ Φώκνερ (1897-1962) δεν είναι εύκολη περίπτωση και για να προσεγγίσει κανείς τα μυθιστορήματά του -τα οποία συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα του εικοστού αιώνα- είναι μάλλον χρήσιμο να λάβει υπόψη του τις ιδιαιτερότητες των εκπληκτικών νεωτερισμών του.

Πάντως, η προκλητικότητα -θα έλεγε κανείς- του μοντερνισμού του Φώκνερ μετριάζεται κάπως, γιατί συνυπάρχει με αρκετά από τα στοιχεία της τεχνικής του κλασικού μυθιστορήματος: Τέτοια είναι η αφήγηση με στέρεη πλοκή και οι χαρακτήρες που διαγράφονται -λίγο πολύ- ολοκληρωμένοι. Στα κείμενα του, με άλλα λόγια, συνυπάρχουν επιδέξια ο μοντερνισμός και ο ρεαλισμός με την κλασική του έννοια.

Σε κάθε περίπτωση, η πρωτοποριακή τεχνική του περιλαμβάνει τον εσωτερικό μονόλογο, τη διάσπαση του χρόνου και της πλοκής και την πολυφωνική αφήγηση με τρεις ή περισσότερες φωνές αφηγητών να ξετυλίγουν το νήμα της υπόθεσης. Τα γεγονότα και τα πρόσωπα, ακολούθως, παρουσιάζονται κάτω από ποικίλες οπτικές γωνίες, φιλτράρονται δηλαδή μέσα από διαφορετικές προσωπικότητες και διαμορφώνεται έτσι μία πολυπρισματική εικόνα των πραγμάτων.

Απ’ την άλλη, η γλώσσα του Φώκνερ είναι μαγική, συχνά περνά στο χώρο της ποίησης, για να επανέλθει, όμως, σε μια πιο πεζή, ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, ενώ συχνά αναμειγνύονται το ποιητικό όραμα και ο ρεαλισμός σε ένα ιδιότυπο γοητευτικό αμάλγαμα.

Αλλά οι μυθοπλαστικές καινοτομίες του συγγραφέα αρχικά λειτούργησαν εις βάρος του – όπως γίνεται συνήθως: Ήδη, το μυθιστόρημα που τον έκανε γνωστό σε ολόκληρο τον κόσμο, «Η Βουή και το Πάθος» (1929), θεωρήθηκε από τους κριτικούς ηθελημένα δυσνόητο, τη σημασία του οποίου «μόνον ο Θεός και ο δημιουργός του μπορούν να καταλάβουν».

Άγνωστος ή ακόμη και αμελητέος στη χώρα του, εκτιμήθηκε κυρίως στην Ευρώπη όπου απέκτησε -σχετικά σύντομα- ευρύτατη αποδοχή, για να έρθει το βραβείο Νόμπελ το 1949 και να συμβάλει καίρια στη διάδοση του έργου του. Και, βέβαια, «Η Βουή και το Πάθος» αποτελεί ένα εξαιρετικό επίτευγμα απαράμιλλης δεξιοτεχνίας που δίνει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να δει, να ακούσει, να αισθανθεί, να περάσει -εν τέλει- μέσα από ένα μονοπάτι γεμάτο συναισθήματα και εμπειρίες, ακόμα και αν πρόκειται για πράγματα απλά, καθημερινά και ασήμαντα.

Ο σκελετός του έργου είναι η παρακμή μιας οικογένειας, μια ιστορία χαμένης αθωότητας αλλά και αποτυχημένης αγάπης, σαν μια έλλειψη αυτοσεβασμού και αμοιβαιότητας. Έπειτα από αυτό το εντυπωσιακό -σχεδόν αξεπέραστο- έργο το πιθανότερο θα ήταν ο Φώκνερ να βρισκόταν σε συγγραφικό αδιέξοδο.

Και, όμως, με το «Καθώς ψυχορραγώ» (1930), αυτό το τόσο ιδιόρρυθμο και απαιτητικό εγχείρημα, η κατάληξη ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακή: Το μυθιστόρημα καταγράφει το οδοιπορικό μιας αγροτικής οικογένειας, που παλεύει με τα στοιχεία της φύσης και του ασυνείδητου, για να φθάσει στον οικογενειακό τάφο και να θάψει την πεθαμένη μητέρα.

Αλλά η απληστία και η αθωότητα, η απομάκρυνση από τις καταβολές και η εισβολή του πολιτισμού στην επαρχία εμπλέκονται και συνενώνονται σε αυτό το απρόβλεπτο ταξίδι, που είναι επικό, τραγικό και συνάμα γελοίο.

Το αριστούργημα του Φώκνερ, ωστόσο, παραμένει μάλλον το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» (1936) -μια αλληγορική ιστορία, όπου διαπλέκονται όλα τα κοινωνικά και φυλετικά προβλήματα της Αμερικής, γραμμένη πάντα με τον αξεπέραστο τρόπο του συγγραφέα: Ένας φτωχός άνδρας καταφέρνει να πλουτίσει και να ανελιχθεί κοινωνικά. Όμως η φιλοδοξία και η ανάγκη του για εξουσία θα τον οδηγήσουν στην καταστροφή.

Εδώ έχουμε μια αφήγηση ιδωμένη από ποικίλες οπτικές γωνίες και με διαφορετική συναισθηματική φόρτιση η καθεμιά, με αφηγητές διαφορετικής ηλικίας οι οποίοι δημιουργούν έναν παράξενο κόσμο κατόπτρων και αντανακλάσεων.

Ο τίτλος του έργου ανακαλεί στη μνήμη την βιβλική ιστορία του Αβεσσαλώμ, του γιου που επαναστάτησε εναντίον του βασιλιά πατέρα του Δαβίδ και σκοτώθηκε από τον αδερφό του, με τον ίδιο τρόπο που ο Τόμας Σάτπεν (ο ήρωας του έργου) δημιουργεί περιουσία και οικογένεια, οι οποίες θα εξαφανιστούν εξαιτίας των οικογενειακών παθών και παθημάτων. Για το βιβλίο έχει γραφτεί ότι είναι μαζί με τον «Χάκλμπερι Φιν» και το «Μόμπυ Ντικ» οι απάτητες κορυφές της Αμερικανικής λογοτεχνίας!

Τόσο το «Η Βουή και το Πάθος», που γράφτηκε στην αρχή της δημιουργικότερης περιόδου του Φώκνερ, όσο και το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» που γράφτηκε προς το τέλος της, συνδέονται από πολλές απόψεις.

Και στα δύο έργα ο μύθος απηχεί την αρχαιοελληνική τραγωδία, με την περιγραφή της ανόδου και της πτώσης μιας οικογένειας, αλλά το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» ξεχωρίζει όχι μόνο για την πλούτο της ιστορίας σε λεπτομέρειες και την πολυπλοκότητα των αφηγήσεων, αλλά κυρίως γιατί αναφέρεται ποικιλοτρόπως στον ρατσισμό και τον έντονο διαχωρισμό των κοινωνικών τάξεων.

Πρόκειται για ένα περίτεχνο έργο ενός μεγαλοφυούς αφηγητή, με πλοκή συχνά καταιγιστική που συνδυάζει τη συνειδησιακή ροή με τις ντοπιολαλιές του Νότου, το οποίο -όπως κάθε σπουδαίο έργο- φωτίζει απαράμιλλα το μεγαλείο και τη φρίκη της ανθρώπινης ψυχής…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Τις ιστορικές απόψεις στα κείμενα του τόμου θα τις συναντήσουμε να κυκλοφορούν ευρύτερα στην εποχή του Κωστή Παπαγιώργη. Κάποιες εξ αυτών εντάσσονται σε μια μακρά ιστορική γενεαλογία που εξυφαίνεται διαχρονικά από τον Μακρυγιάννη μέχρι τον Ζήσιμο Λορεντζάτο. Ένας τρόπος, συνεπώς, είναι να εξετάσουμε τα κείμενα αυτά στο πλαίσιο των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων της μεταπολίτευσης για το 1821 και την εν γένει διαδρομή του ελληνικού κράτους. Παρά τις διαφορές τους, οι επιμέρους θεάσεις μοιράζονταν μια κοινή παραδοχή: θεωρούσαν αμφότερες ότι η λαϊκή κουλτούρα βρισκόταν σε αναντιστοιχία με τους δυτικοφερμένους θεσμούς. Κι ενώ οι μεν μπορεί να έβλεπαν σε αυτό ένα πρόβλημα των ίδιων των θεσμών που επιβλήθηκαν έξωθεν, για άλλους ήταν ένα πρόβλημα του «λαού» και της νοοτροπίας του που αντιστέκονταν διαχρονικά στα εκσυγχρονιστικά πρότυπα των δυτικοτραφών ημεδαπών ελίτ. Ο Παπαγιώργης παίρνει μέρος σε αυτήν την αντιπαράθεση με την συνήθη «ιερή μανία» του και πάντοτε γοητευμένος από τον πλούτο ενός λαϊκού πολιτισμού, «κατάλοιπα» του οποίου μόνο ελάχιστα διασώθηκαν. Και η δική του σταθερή έγνοια υπήρξε πάντοτε η αποκατάσταση της μνήμης τους.

Σεπτέμβριος 1977. Μια παρέα πρωτοετών φοιτητών της Νομικής, αγόρια και κορίτσια σε ζευγάρια, πηγαίνουν διακοπές στη Σίφνο. Εκεί τους περιμένει ο Αλέξανδρος, ο μεγάλος αδελφός της Σοφίας. Τόποι και χρόνοι πλέκονται, άνθρωποι ιστορούνται με ματιά ανατόμου, η ζωή κυλάει τριάντα χρόνια. Σίφνος, Αθήνα, Οξφόρδη και πάλι Σίφνος. Ο συγγραφέας δίνει άπλετο χώρο στην βιωματική περιγραφή του νησιού, που επανέρχεται συνέχεια στο παρόν σαν στοργική και ξένοιαστη καλοκαιριάτικη ανάμνηση.

Η Κλέλια βρίσκεται ξανά στο Τουρίνο. Σε μια άθλια γειτονιά του γεννήθηκε πριν από τριάντα τόσα χρόνια και το εγκατέλειψε νεότατη, ακολουθώντας τον πρώτο της εραστή. Νιώθει πια πετυχημένη. Πίσω της αφήνει αγωνίες, τρέλες, έρωτες κι όλα τα χρόνια του τελευταίου πολέμου, μα τώρα είναι στη διεύθυνση ενός μεγάλου μοδιστράδικου της Ρώμης. Ανεξάρτητη, με δυνατή θέληση, ξέρει τι αξίζουν οι άντρες – «ακόμα κι οι καλύτεροι» –, διαλέγει και δε δεσμεύεται.
Επιστρέφοντας στο Τουρίνο, μπαίνει γρήγορα στον κύκλο της πλούσιας κοινωνίας, που πασχίζει να διασκεδάσει την πλήξη της. Τέσσερις κοπέλες κυριαρχούν σ’ αυτό το περιβάλλον. Οι ερωτικές εμπειρίες τους είναι επιδερμικές, με έντονη τη γεύση της παρακμής. Η ανικανοποίητη δίψα της πιο νέας από τις τέσσερις για έναν κόσμο ιδανικό, με αγνές και τίμιες σχέσεις, θα οδηγήσει σε τραγωδία.

Η Φρίντα Κάλο είναι χαραγμένη στη συνείδηση όλων μας για την ένταση της ζωγραφικής της, αλλά και για την ελευθερία με την οποία βίωσε τον έρωτα, την τέχνη και τη ζωή που αγαπούσε τόσο, παρότι είχε να παλέψει ενάντια στην αρρώστια και την κοινωνική στενομυαλιά. Στο πρώτο βιβλίο που ερμηνεύει τη Μεξικανή καλλιτέχνιδα ως δασκάλα της τέχνης της ζωής, ο Άλλαν Πέρσυ παρουσιάζει 60 καθημερινά μαθήματα για να ανακαλύψουμε τα χρώματα της δικής μας ύπαρξης, να τολμήσουμε να ζήσουμε τη ζωή που εμείς επιθυμούμε αντί να εκπληρώνουμε τις προσδοκίες των άλλων.