Oι τσουρουφλισμένοι τουρίστες ξεκουράζονται στα παγκάκια και στα μαρμάρινα σκαλοπάτια πίνοντας νερό, σκασμένοι από τη ζέστη. Άλλοι βολτάρουν χαζεύοντας και φωτογραφίζοντας την πρόσοψη του μνημείου. Υπάρχουν κι αυτοί που προσπαθούν να κρυφοκοιτάξουν στα ενδότερα, να δουν τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στο Ηρώδειο. Υπάρχει κινητικότητα μέσα κι έξω απ’ το ρωμαϊκό θέατρο. Η σεζόν ξεκινά. Το επιτελείο της Λυρικής Σκηνής σηκώνει την αυλαία του Ηρωδείου στις 10 του μήνα με την Αΐντα του Βέρντι. Τα παρασκήνια είναι ασφυκτικά γεμάτα από καλλιτέχνες και τεχνικούς, εν όψει της υπερπαραγωγής σε μια συνεργασία με το Φεστιβάλ Όπερας της Ταορμίνα, και στη σκηνή, ενώ στήνονται τεράστιες αναβαθμίδες (η πυραμίδα ακόμη δεν έχει βρει τη θέση της), ο Σικελός σκηνοθέτης και σκηνογράφος της παράστασης Ενρίκο Καστιλιόνε επιβλέπει τους τεχνικούς. Πλησιάζει στις κερκίδες, μας συστήνουν (είναι τυπική φιγούρα πληθωρικού μελαχροινού Σικελού) και ξεκινάμε χαλαρά τη συζήτηση. Σε λίγα λεπτά τον ξανακαλούν οι τεχνικοί επιτακτικά στη σκηνή.
Είναι η πρώτη του δουλειά στο Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού, ωστόσο γνωρίζει όσο λίγοι σκηνοθέτες τι σημαίνει στήνω μια παράσταση σε ανοικτό θέατρο μνημείο. Ξέρει τις ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες. Έχει σκηνοθετήσει και σκηνογραφήσει παραστάσεις όπερας στην Ταορμίνα, στο θέατρο των Συρακουσών, στην Σετζέστα, στην Όστια Αντίκα, στην ισπανική Μέριντα, στο γαλλικό Οράνζ. «Το Ηρώδειο είναι εξαιρετικό θέατρο. Είναι σε άριστη κατάσταση και διατηρεί τον τοίχο της σκηνής, σε αντίθεση με το θέατρο της Ταορμίνα. Αυτό είναι πολύ καλό και για τον ήχο και το σκηνικό», ξεκινά η γνωριμία με τον Σικελό καλλιτέχνη, που ζει στη Ρώμη, αλλά οργώνει την υφήλιο. Μετά από την Αθήνα θα παρουσιάσει Μαντάμα Μπατερφλάι στην Ταορμίνα, Μακμπέθ στις Συρακούσες, Λα Μποέμ στο Οράνζ και Καβαλιέρα Ρουστικάνα στο Πεκίνο.
Η παραγωγή της ΕΛΣ, που σκηνοθετικά και σκηνογραφικά αποτελεί αναβίωση της παράστασής του στην Ταορμίνα το 2009, είναι γεμάτη προβολές κι ο πέτρινος τοίχος τις διευκολύνει. «Υπάρχει όμως και η αίσθηση μιας οικειότητας, χάρη στον τοίχο της σκηνής, που ήθελα πολύ στην Αίντα». Επισημαίνει όμως ένα μειονέκτημα: «Η σκηνή είναι μικρή». Τον καλούν και σκασφαλώνει πάλι σε αυτή. Αρχίζουν και οι δοκιμές του ήχου. Από τον βράχο της Ακρόπολης κρέμονται κάμποσοι τουρίστες που παρακολουθούν τι συμβαίνει στο ρωμαϊκό ωδείο.
«Ο Βέρντι είναι βαρύς», παραδέχεται ο συνομιλητής μου, επιστρέφοντας στις κερκίδες. «Το ερωτικό όμως δράμα της Αΐντα και η μουσική είναι μοντέρνα. Το έργο αφορά στα ψυχολογικά προβλήματα των κεντρικών χαρακτήρων». Η Αΐντα, πριγκίπισσα της Αιθιοπίας και αιχμάλωτη των Φαραώ, είναι ερωτευμένη με τον εχθρό, τον Αιγύπτιο στρατηγό Ρανταμές, με τον οποίο όμως είναι ερωτευμένη η κόρη του Φαραώ Αμνέριδα.
«Παραμένει δύσκολο να κάνεις μια παραδοσιακή όπερα με μοντέρνο εξοπλισμό και σύγχρονη τεχνολογία». Στο Ηρώδειο 4 προτζέκτορες θα μεταμορφώνουν ακόμη και το κοίλον στην αρχαία Αίγυπτο. Ο Νείλος θα διατρέχει το μνημείο, καθώς θα εναλλάσσονται ιδιωτικοί και δημόσιοι χώροι της πλοκής. «Το μοναδικό όπλο μας στη σύγχρονη παράσταση της όπερας είναι η τεχνολογία». Ο ίδιος εστιάζει και στο «στυλ της παράστασης»: «Εχω επιλέξει μια μοντέρνα γλώσσα για να επικοινωνήσει το συναίσθημα των ερμηνευτών με το κοινό. Η Αΐντα γίνεται μοντέρνα μέσα από τις σχέσεις των χαρακτήρων, τον τρόπο που υπάρχουν στη σκηνή και τον τρόπο που τραγουδούν. Δεν κάθονται στημένοι για τις άριες. Είναι πολύ δυναμική η σκηνοθεσία, αλλάζουν διαρκώς οι φωτισμοί. Έχουμε πολλή κίνηση».
«Στην όπερα έχουμε μουσική, δράμα, σκηνογραφία, φωτισμούς, χορό, ηθοποιία, τεχνολογία. Είναι το μοναδικό είδος ζωντανής τέχνης που όλες αυτές οι επιμέρους παράμετροι βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο»
Ξεκαθαρίζει πως δεν τον ενδιαφέρει το πολιτικό context: «Με ενδιαφέρει η μουσική και το δράμα. Για μένα το πολιτικό context βρίσκεται μέσα στην όπερα. Βλέπουμε τη συγκρουση της ανθρωπότητας αλλά όχι σε σχέση με την σημερινή κρίση, την σημερινή συγκυρία η Αΐντα την υπερβαίνει. Σε καμία περίπτωση δεν μεταφέρω την κρίση της εποχής μας πάνω στη σκηνή».
Είναι σημαντικό, θεωρεί, ο κόσμος «να ζήσει μια συναισθηματική εμπειρία και ίσως έτσι τελικά ξεχάσει την κρίση των ημερών βλέποντας και ακούγοντας μια ιστορία που συνέβη 5000 χρόνια παλαιότερα. Θα διαπιστώσει, βεβαίως, ότι δεν έχουν αλλάξει τα προβλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας».
Η όπερα είναι το πιο ολοκληρωμένο είδος ζωντανής τέχνης, διακηρύσσει ο Καστιλιόνε. «Στην όπερα έχουμε μουσική, δράμα, σκηνογραφία, φωτισμούς, χορό, ηθοποιία, τεχνολογία. Είναι το μοναδικό είδος ζωντανής τέχνης που όλες αυτές οι επιμέρους παράμετροι βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο. Και είναι και μια διεθνής γλώσσα».
Δεν πρόλαβε να περπατήσει πολύ στην Αθήνα, αν και του βρίσκει «ολοφάνερη την κρίση που την ταλαιπωρεί. Την βλέπω γύρω από την Ακρόπολη. Η στιγμή είναι δύσκολη για την Ελλάδα. Φταίει κι η γεωγραφική της θέση, βρίσκεται δίπλα στην Τουρκία. Κι εμείς στη Σικελία έχουμε μεγάλη κρίση. Ομως το πρόβλημα δεν είναι της Ελλάδας αποκλειστικά, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης».
Υπεύθυνη για την προσφυγική κρίση θεωρεί την ευρωπαϊκή πολιτική. «Το πρόβλημα ξεκινά σήμερα από τη Συρία. Οι άνθρωποι υποφέρουν. Αμερικανοί κι Ευρωπαίοι δεν έχουν κανένα λόγο να πηγαίνουν σε αυτές τις χώρες για να επιβάλλουν τη Δημοκρατία με τα όπλα. Πήγαινε να εισάγεις ομορφιά, κουλτούρα, παιχνίδια για τα παιδιά. Φέρε τέχνη. Η τέχνη έχει δύναμη». Υπενθυμίζει τη ρήση του Λέοναρντ Μπερνστάιν «μπροστά σε ένα πόλεμο μεγαλύτερη ομορφιά»: «Η ομορφιά της τέχνης είναι ένα όπλο κι αποστολή μας είναι να την προσφέρουμε».
Η Ιταλία; Μπορεί να κονταροχτυπιέται με το προσφυγικό αλλά η κατάστασή της είναι οπωσδήποτε καλύτερη από αυτή στην Ελλάδα. «Όχι», με διορθώνει ο Καστιλιόνε. «Δεν είναι καθόλου εύκολο να δουλεύεις σήμερα στην Ιταλία. Έχει πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και καλλιτεχνικά προβλήματα. Ελπίζω ο Ρέντσι, κι αν όχι αυτός, ο επόμενος, να λύσει τα προβλήματα, με πρώτο το προσφυγικό. Καθημερινά φτάνουν στη Σικελία πρόσφυγες που στοιβάζονται σε camps». Και φυσικά παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις εξελίξεις και στην εξεγερμένη Γαλλία: «Στην Ιταλία θα συμβεί αυτό που συμβαίνει στο Παρίσι όταν ο κόσμος θα γίνει τρελός με την κατάσταση που ζούμε. Ακόμα κρατάει».
Ξαφνικά τον πλησιάζουν μερικοί από τους ερμηνευτές του. Τον χρειάζονται. «Ξεκινάμε με τη δεύτερη σκηνή», λέει και σηκώνεται ακόμη μία φορά.
Αΐντα του Βέρντι, Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, 10, 11, 12, 15 Ιουνίου 2016 / Ώρα έναρξης 21.00 / Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης (10, 11/6) & Ηλίας Βουδούρης (12, 15/6) / Σκηνοθεσία: Ενρίκο Καστιλιόνε / Σκηνικά, βιντεοπροβολές, φωτισμοί: Ενρίκο Καστιλιόνε / Κοστούμια: Σόνια Καμμαράτα / Χορογραφία: Φώτης Διαμαντόπουλος / Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.
