«Οι εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων»: Το έργο του Μαρκησίου ντε Σαντ ξεπερνάει τα πλέον ανατριχιαστικά οράματα της Κόλασης

Οι κάθε λογής εδραιωμένες ιδέες αποτελούν -κατά κανόνα- ένα κόκκινο πανί για τα ανατρεπτικά πνεύματα, δηλαδή για όλους εκείνους που αμφισβητούν τις συμβάσεις. Εάν, πάντως, υπήρξε κάποιος που ήταν ο ανατρεπτικότερος όλων αυτός είναι σίγουρα ο Nτονασιέν Aλφόνς Φρανσουά Kόμης ντε Σαντ (1740-1814) ευρύτερα γνωστός ως Mαρκήσιος ντε Σαντ. 

Υπέρτατη αξία -κατά τον Σαντ- είναι η άνευ όρων ικανοποίηση του ατόμου. Πρόκειται, ασφαλώς, για την πιο ακραία μορφή ελευθερίας, η οποία προϋποθέτει την απεξάρτηση του ατόμου από κάθε κατεστημένη νομική, ηθική ή θρησκευτική αρχή. Ποια είναι, άραγε, τα όρια μιας τέτοιας ελευθερίας; Δεν υπάρχουν. Εάν ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος, τότε μπορεί να διαλέξει το κακό -αντί για το καλό- και να βιώσει με συνέπεια την κακότητά του.

Ο Σαντ, λοιπόν, με μία καθηλωτική διαύγεια προσπαθεί να δώσει και πάλι στον άνθρωπο όλα τα δικαιώματά του και, φυσικά, το δικαίωμα τού να είναι κακός μέχρι εσχάτων – κάτι που, άλλωστε, συμβαίνει σε συλλογικό επίπεδο. Είναι να αναρωτιέται κανείς πώς περάσανε τόσα χρόνια χωρίς η ανθρωπότητα να τολμήσει να δει το κακό ως δικαίωμα, να εστιάσει -δηλαδή- με ειλικρίνεια στο πιο αρχαίο, το πλέον διαδεδομένο, το πιο προσφιλές βίτσιο της: την τυραννία του άλλου. 

Κατατρεγμένος όσο ζούσε, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ ήταν -σε γενικές γραμμές- άγνωστος ως τον εικοστό αιώνα και η ανακάλυψή του οφείλεται κυρίως στους υπερρεαλιστές. Ο Απολλιναίρ και ο Μπρετόν είχαν σαγηνευτεί από την εντυπωσιακή αποδέσμευση της φαντασίας του μέσα από έναν χειμαρρώδη λόγο – στα όρια του παροξυσμού. Τα έργα του εμπεριέχουν ακραίες μορφές ερωτικών πρακτικών, σκηνές βίας και σωματικού πόνου, οργανωμένες αριστοτεχνικά από έναν εξαιρετικό δεξιοτέχνη του λόγου με παραστατικότητα, εναλλαγές στη σύνταξη των προτάσεων και αφηγηματική δεινότητα.

Έχοντας γνωρίσει καταστάσεις αποχαλίνωσης, στις οποίες τον οδηγούσαν ακατανίκητες επιθυμίες, προτίμησε αντί να τις ξεχάσει και να τις αποκρύψει -όπως συμβαίνει συνήθως- να σταθεί απέναντί τους και να τις αντιμετωπίσει. Όπως και να ’χει, στις μέρες μας κανένας δεν αρνείται ότι υπάρχουν ένστικτα που συνδέουν τη σεξουαλικότητα με την ανάγκη για βίαιη συμπεριφορά.

Αυτή είναι μία ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά του Σαντ, ο οποίος δίνοντας μία λεπτομερειακή και επιβλητική περιγραφή τέτοιων παρορμήσεων ή αλλιώς «σαδιστικών» ενστίκτων, συνέβαλε στο να αποκτήσει ο άνθρωπος μία διαυγέστερη συνείδηση του εαυτού του και των ορίων του. Πέραν, όμως, των ιδεών του και του ιστορικού ρόλου τους, η λογοτεχνική αξία του έργου του είναι -μάλλον- αδιαμφισβήτητη.

Πράγματι, ο Σαντ είναι απαράμιλλος δεξιοτέχνης του λόγου με παραστατικότητα, εναλλαγές στη σύνταξη των προτάσεων και αφηγηματική δεινότητα. Πρόκειται για έναν λόγο που τροφοδοτεί την πράξη και μία πράξη που αδημονεί να γίνει λόγος, επιζητώντας την εκλογίκευση και τη δικαίωση.

Στη «Φιλοσοφία στο Μπουντουάρ», για παράδειγμα, παρουσιάζει τη μύηση μιας νέας γυναίκας στη φιλοσοφία και την πρακτική της ακολασίας. Κάποια άτομα της υψηλής γαλλικής κοινωνίας συναντιούνται σ’ έναν συγκεκριμένο χώρο, με σκοπό ν’ ανταλλάξουν απόψεις αλλά και για να χαρούν, από κοινού, τις χαρές του έρωτα. Καταφτάνει, επίσης, εκεί και μια νέα κοπέλα, την οποία οι αριστοκράτες θα θελήσουν να διδάξουν, αλλά και να μυήσουν στα μυστήρια της ερωτικής απόλαυσης.

Αφού κυλήσει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου μέσω σεξουαλικών οργίων και ευφυών συζητήσεων -στο μεγαλύτερο μέρος τους συνιστούν νουθεσίες και συμβουλές προς την νεαρή Ευγενία- ο Ντε Σαντ παραθέτει ένα εκτενές κείμενο, μία εκπληκτική προκήρυξη η οποία καταφέρεται ενάντια στις κεντρικές αξίες που θεμελιώνουν τον ίδιο τον δυτικό πολιτισμό.

Η αριστουργηματική «Ζυστίν», πάλι, αποτελεί την  ιστορία μιας ενάρετης νέας γυναίκας που υποβάλλεται σε φρικιαστικά σεξουαλικά βασανιστήρια, βιάζεται, εξευτελίζεται, φυλακίζεται με ψεύτικες κατηγορίες και σκοτώνεται τελικά από χτύπημα κεραυνού! Εξαιτίας της αδιαπραγμάτευτα προκλητικής γραφής του -αλλά και λόγω των ιδεών του- ο Σαντ πέρασε είκοσι εννέα χρόνια έγκλειστος σε άσυλα και σωφρονιστικά ιδρύματα. Και το «Ζυστίν ή Τα βάσανα της αρετής», είναι το πρώτο του βιβλίο το οποίο είχε γράψει φυλακισμένος στη Βαστίλη το 1787, εκδόθηκε ανώνυμα το 1791 και έγινε σχεδόν αμέσως η αγαπημένη ένοχη απόλαυση του γαλλικού λαού.

Όσο για το «Οι εκατόν είκοσι ημέρες των Σοδόμων», είναι ένα ανολοκλήρωτο έργο του που ο θρυλικός Μαρκήσιος άρχισε να γράφει στο κελί του στη Βαστίλη –κατά τη δεκαετία του 1780- και εκθέτει με λογοτεχνική μορφή έναν κατάλογο των πιθανών μορφών σεξουαλικής συμπεριφοράς.

Σε αυτό το πιο διάσημο, ίσως, έργο του –που εκδόθηκε το 1904- περιγράφει εν είδει ημερολογίου τα έργα και τις ημέρες μιας παρέας φιλήδονων εγκληματιών, που αποφάσισαν να εφαρμόσουν στην πράξη τις πιο ανόσιες διαστροφές, με θύματα νεαρά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, τα οποία είχαν απαγάγει!

Στην πραγματικότητα, οι μακάβριες αποτυπώσεις των μαρτυρίων, οι τερατώδεις -ασύλληπτης σκληρότητας- σεξουαλικές περιγραφές και οι απόλυτα συγκεκριμένες «διαστροφικές» πρακτικές στην υψηλή λογοτεχνία του Σαντ, συναγωνίζονται σε ευρηματικότητα -και εμμονή στη λεπτομέρεια- τα πλέον ανατριχιαστικά αποκαλυψιακά οράματα της Κόλασης.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση,  αυτό που κυρίως αναζήτησε και κατάφερε ο Σαντ είναι μία υποδειγματική ισορροπία ανάμεσα στην πιο ξέφρενη ανάπλαση ερωτικών φαντασιώσεων και την απερίφραστη διακήρυξη των ιδεών του. Αυτή είναι η πρωτοτυπία του, αφού υπήρξε ο πρώτος που εκλογίκευσε συστηματικά την παραφροσύνη του αισθησιασμού, τις ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, τα πάθη, τις φοβερές αισθησιακές σκηνές, τις ιεροτελεστίες της φρίκης: το κακό -τελικά- ως ηδονή…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

 Το μόνο που θέλει η Ρομπ είναι μια φυσιολογική ζωή. Και παραλίγο να την έχει: έναν σύζυγο, δύο παιδιά, ένα ωραίο σπίτι στα προάστια. Όμως η Ρομπ φοβάται για τη μεγαλύτερη κόρη της, την Κάλι, η οποία μαζεύει μικρά οστά και μιλά ψιθυριστά στους φανταστικούς της φίλους. Η Ρομπ βλέπει κάτι σκοτεινό και μοχθηρό στην Κάλι, που της θυμίζει την οικογένεια που άφησε πίσω της. Αποφασίζει να πάει την Κάλι στο σπίτι των παιδικών της χρόνων, στο Sundial, βαθιά μέσα στην έρημο Μοχάβε. Και εκεί θα κληθεί να πάρει μια φρικτή απόφαση. H Κάλι ανησυχεί για τη μητέρα της. Η Ρομπ έχει αρχίσει να την κοιτάζει περίεργα και να της μιλάει για μυστικά του παρελθόντος. Μητέρα και κόρη ξεκινούν ένα σκοτεινό, μοναχικό ταξίδι στο παρελθόν με την ελπίδα ότι θα σώσουν το μέλλον τους. Ένα καθηλωτικό ψυχολογικό θρίλερ για τα μυστικά που κρύβουμε από αυτούς που αγαπάμε περισσότερο.

Το φως του Διαφωτισμού βρίσκει την Ελλάδα μέσα στο σκοτάδι της οθωμανικής σκλαβιάς. Τα χρόνια αυτά, στην Ακαρνανία, γεννιέται και ανδρώνεται ο Χριστόδουλος Παμπλέκης. Ορφανός από μάνα και σημαδεμένος από την ευλογιά, βρίσκει διέξοδο στα γράμματα, στο ναρθηκοσχολείο ενός μοναστηριού. Ο πατέρας, επικηρυγμένος κλεφταρματολός, ύστερα από σύγκρουση με τουρκικό σώμα, αναγκάζεται να τον πάρει μαζί του και να φύγουν μακριά από τον τόπο τους, σε μια περιπλάνηση στα βουνά. Εκεί πέφτουν σε παγίδα και συλλαμβάνονται. Το παιδί γίνεται μάρτυρας της θανάτωσης του πατέρα του, ενώ το ίδιο σέρνεται στο σκλαβοπάζαρο. Η τύχη το ρίχνει στα χέρια ενός γραικού άρχοντα και η ζωή του αλλάζει για πάντα. Ένα μυθιστόρημα για την αναζήτηση της ατομικής ελευθερίας και συνάμα μια ανθρώπινη τραγωδία, την εποχή που ο Ρωμιός αγκομαχούσε υπό το βάρος του οθωμανικού ζυγού, ενώ στην Ευρώπη ο κόσμος είχε αρχίσει να μεταμορφώνεται.

Το πάλαι ποτέ πετράδι στο στέμμα της Felekis Lines, το πλοίο Αφροδίτη, ετοιμάζεται για το τελευταίο του ταξίδι στο Αιγαίο, προτού μετατραπεί σε παλιοσίδερα. Οι παλιές καλές εποχές έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και ο καταχρεωμένος πλοιοκτήτης Μάρκος Φελέκης έχει μονάχα μία επιθυμία: να συνοδέψει το αγαπημένο του καράβι στο στερνό του ταξίδι. Στο λιμάνι του Πειραιά, μία τετραμελής οικογένεια επιβιβάζεται στο καράβι: ο πατέρας Ακίνδυνος, η μητέρα Νανά, η έφηβη κόρη Μικαέλα και η γιαγιά Βαρβάρα. Όλοι έχουν τα μυστικά τους — και κάποια από αυτά μπορεί να αποδειχθούν θανάσιμα, επειδή, δίχως να το ξέρουν, τα μέλη της οικογένειας έχουν από έναν τεράστιο στόχο πάνω στα κεφάλια τους. Ένας επαγγελματίας δολοφόνος, που θέλει να φέρει εις πέρας την αποστολή του.

 Δεκέμβριος 2016. Ένα κομμένο χέρι βρίσκεται σε μια παραλία, δίπλα στο βασιλικό κτήμα του Σάντριγχαμ. Η βασίλισσα Ελισάβετ ξέρει πώς να εξιχνιάζει ακόμη και τις πιο περίπλοκες ανθρωποκτονίες. Και παρόλο που πολύ γρήγορα αναγνωρίζει το εβδομηντάχρονο θύμα, τον Έντουαρντ Σιν Σιρ, από το δαχτυλίδι σεβαλιέ που φοράει, η έρευνα για τον δολοφόνο του δεν είναι το ίδιο απλή. Ο Σιν Σιρ ζούσε μια ασυνήθιστη και ορισμένες φορές αμφιλεγόμενη ζωή, με αποτέλεσμα να αποκτήσει αρκετούς εχθρούς στον αγροτικό μικρόκοσμο του Βορείου Νόρφολκ, όπου όλοι γνωρίζουν τους πάντες. Αλλά, όταν ένας δεύτερος άνθρωπος εντοπίζεται νεκρός και μια γνωστή μορφή της τοπικής κοινωνίας παραλίγο να πεθάνει σε τροχαίο, το μυστήριο παίρνει μια πιο σκοτεινή τροπή. Οι διακοπές των Χριστουγέννων πλησιάζουν προς το τέλος τους, έτσι η βασίλισσα και η έμπιστη βοηθός της, η Ρόζι, πρέπει να αναμετρηθούν με τον χρόνο για να ανακαλύψουν τη λύση του γρίφου. Ειδάλλως, το επόμενο θύμα μπορεί να βρεθεί ανάμεσά τους.