Πώς έφτασε η Νότια Αφρική να στείλει το Ισραήλ σε δίκη για «υπόθεση γενοκτονίας»;

Την περασμένη Κυριακή, συμπληρώθηκαν 100 αιματοβαμμένες μέρες απ’ όταν η Χαμάς πραγματοποίησε αεροπορική επιδρομή στο νότιο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου του 2023, και, όπως όλα δείχνουν, οι επιθέσεις «αντιποίνων» του Ισραήλ, θα συνεχιστούν και το 2024. Έκτοτε, περισσότεροι από 23.350 Παλαιστίνιοι – κυρίως γυναίκες και παιδιά – έχουν σκοτωθεί στη Γάζα, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας που διοικείται από τη Χαμάς.

Τώρα, το κράτος του Ισραήλ βρίσκεται για πρώτη φορά αντιμέτωπο με την κατηγορία της γενοκτονίας ενώπιον ενός διεθνούς δικαστηρίου, ύστερα από προσφυγή νομικής ομάδας της Νοτίου Αφρικής. Η ακροαματική διαδικασία για την προσφυγή της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ περί γενοκτονίας των Παλαιστινίων στην Λωρίδα της Γάζας, πραγματοποιήθηκε στις 11 και 12 Ιανουαρίου στο Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης στη Χάγη (International Court of Justice – ICJ).

Η Νότια Αφρική έχει ζητήσει – μεταξύ άλλων – την άμεση λήψη μέτρων, λέγοντας πως το δικαστήριο θα πρέπει να διατάξει τον τερματισμό της βίας εναντίον των Παλαιστινίων για να προστατεύσει τα δικαιώματά τους «από περαιτέρω σοβαρή και ανεπανόρθωτη βλάβη».

Ποιος είναι ο ρόλος του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης;

Το ΔΔΔ είναι το ανώτατο δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών. Με έδρα τη Χάγη, στην Ολλανδία, ιδρύθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για να επιλύει διαφορές μεταξύ κρατών και να γνωμοδοτεί επί νομικών θεμάτων – κάτι που καλείται να κάνει τώρα με το Ισραήλ. Σε αντίθεση με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), το ΔΔΔ δεν μπορεί να διώξει άτομα για εγκλήματα υψίστης σοβαρότητας, όπως η γενοκτονία.

Οι αποφάσεις του είναι αμετάκλητες και νομικά δεσμευτικού χαρακτήρα, αλλά δεν διαθέτει καμία εξουσία στην επιβολή της εφαρμογής τους. Οι γνωμοδοτήσεις του έχουν όμως βαρύτητα για τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Πώς ορίζεται η γενοκτονία και ποια είναι η υπόθεση κατά του Ισραήλ;

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η γενοκτονία ορίζεται ως η διάπραξη μιας ή περισσότερων πράξεων με σκοπό την ολική ή μερική καταστροφή μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Οι πράξεις αυτές είναι: η δολοφονία ή η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, η σκόπιμη επιβολή στην ομάδα συνθηκών ζωής, που αποσκοπούν στη φυσική καταστροφή της εν όλω ή εν μέρει, η επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή γεννήσεων εντός της ομάδας, και η βίαιη μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα.

Η Νότια Αφρική ισχυρίζεται ότι το Ισραήλ παραβιάζει τη Σύμβαση περί Γενοκτονίας του 1948 και διαπράττει γενοκτονία κατά των Παλαιστινίων, επικαλούμενο την επίθεση της Χαμάς, κατά την οποία εκατοντάδες ένοπλοι πέρασαν από τη Λωρίδα της Γάζας στο νότιο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.300 ανθρώπους, κυρίως αμάχους, και, παίρνοντας περίπου 240 ομήρους πίσω στη Γάζα.

Τα αποδεικτικά στοιχεία που υπέβαλε η Νότια Αφρική υποστηρίζουν ότι «οι πράξεις και οι παραλείψεις του Ισραήλ έχουν χαρακτήρα γενοκτονίας, επειδή αποσκοπούν στην καταστροφή σημαντικού μέρους της παλαιστινιακής εθνικής, φυλετικής και εθνοτικής ομάδας». Αυτό βασίζεται τόσο σε όσα διαπράττει το Ισραήλ, όπως η πραγματοποίηση αεροπορικών επιδρομών, όσο και σε όσα φέρεται να παραλείπει να κάνει, όπως, σύμφωνα με τη Νότια Αφρική, η αποτροπή της βλάβης των αμάχων.

Παράλληλα, η υπόθεση αναδεικνύει τη δημόσια ρητορική του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένων των σχολίων του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου, ως απόδειξη της «πρόθεσης γενοκτονίας».

Γιατί η Νότια Αφρική άσκησε την προσφυγή;

Η Νότια Αφρική έχει ασκήσει έντονη κριτική στη στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ στη Γάζα, και, έχοντας υπογράψει τη Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948 (την οποία έχει υπογράψει και το Ισραήλ), έχει υποχρέωση να δράσει, όπως λέει. Το κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο έχει επίσης μακρά ιστορία αλληλεγγύης με τον παλαιστινιακό αγώνα, ενώ βλέπει παραλληλισμούς με τον αγώνα του κατά του απαρτχάιντ (η πολιτική φυλετικού διαχωρισμού και διακρίσεων που επιβλήθηκε από την κυβέρνηση της λευκής μειονότητας στη Νότια Αφρική κατά της μαύρης πλειοψηφίας της χώρας, μέχρι τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές, το 1994).

Τώρα, η χώρα καταδικάζει τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και ζητά την απελευθέρωση των ομήρων. «Η αντίθεσή μας στη συνεχιζόμενη σφαγή του λαού της Γάζας μας οδήγησε ως χώρα να απευθυνθούμε στο ΔΔΔ», δήλωσε ο Πρόεδρος Cyril Ramaphosa. «Ως λαός που κάποτε γεύτηκε τους πικρούς καρπούς της στέρησης, των διακρίσεων, του ρατσισμού και της κρατικά υποστηριζόμενης βίας, είμαστε ξεκάθαροι ότι θα σταθούμε στη σωστή πλευρά της ιστορίας», είπε.

Πώς απαντά το Ισραήλ στις κατηγορίες για γενοκτονία;

Το Ισραήλ έχει απορρίψει με σφοδρότητα τους ισχυρισμούς της Νότιας Αφρικής. Ο Νετανιάχου δήλωσε συγκεκριμένα πως, «Όχι, Νότια Αφρική, δεν ήρθαμε εμείς να διαπράξουμε γενοκτονία, αλλά η Χαμάς. Θα μας δολοφονούσε όλους αν μπορούσε. Αντίθετα, οι IDF (Ισραηλινές Δυνάμεις Άμυνας) ενεργούν όσο το δυνατόν πιο ηθικά».

Ο ισραηλινός στρατός ισχυρίζεται πως λαμβάνει μια σειρά από μέτρα για να αποφύγει τις απώλειες αμάχων, όπως η ρίψη από αέρος φυλλαδίων που προειδοποιούν για επικείμενες επιθέσεις, οι κλήσεις στα τηλέφωνα των πολιτών για να τους παροτρύνουν να εγκαταλείψουν τα κτίρια που αποτελούν στόχο και η ματαίωση ορισμένων χτυπημάτων όταν υπάρχουν άμαχοι στη μέση, ενώ διατείνεται πως η ισραηλινή κυβέρνηση έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η πρόθεσή της είναι να καταστρέψει τη Χαμάς και όχι τον παλαιστινιακό λαό.

Την ίδια στιγμή, εκπρόσωπος του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, Ρίσι Σουνάκ, δήλωσε ότι ο κ. Σουνάκ πιστεύει πως η υπόθεση της Νότιας Αφρικής ήταν «εντελώς αδικαιολόγητη και λανθασμένη». «Αυτή η νομική ενέργεια δεν εξυπηρετεί το δικαστήριο της ειρήνης. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου υποστηρίζει το σαφές δικαίωμα του Ισραήλ να υπερασπιστεί τον εαυτό του στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου», τόνισε.

Τι συνέβη στις ακροάσεις;

«Αυτή η επίθεση δεν είναι παρά η καταστροφή της ζωής των Παλαιστινίων», δήλωσε την περασμένη Παρασκευή μία από τους δικηγόρους της Νότιας Αφρικής, η Adila Hassim, στη συναισθηματικά φορτισμένη αγόρευσή της. «Ολόκληρες οικογένειες πολλών γενεών θα εξαλειφθούν», προειδοποίησε η Ιρλανδή δικηγόρος Blinne Ní Ghrálaigh, που υποστηρίζει την υπόθεση της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ, προσθέτοντας πως «ακόμα περισσότερα παλαιστίνια παιδιά θα γίνουν WCNSF (Wounded Child No Surviving Family) – το “τρομερό” νέο ακρωνύμιο που προέκυψε από τη γενοκτονική επίθεση του Ισραήλ».

Ακολούθησαν τα επιχειρήματα της νομικής ομάδας του Ισραήλ, με μια έντονη επίκληση στο συναίσθημα. Στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν εικόνες 132 αγνοουμένων Ισραηλινών – οι περισσότεροι από τους οποίους κρατούνται ακόμη όμηροι στη Γάζα. «Υπάρχει λόγος που αυτοί οι άνθρωποι στην οθόνη σας είναι ανάξιοι προστασίας;», ρώτησε το δικαστήριο ο Tal Becker, ένας έμπειρος νομικός σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ.

Παράλληλα, υποστήριξε πως, οι ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα ήταν μια φυσική απάντηση στα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, όταν οι μαχητές της Παλαιστίνης Ισλαμικής Τζιχάντ και της Χαμάς επιτέθηκαν σε ισραηλινές πόλεις και χωριά. Οι Ισραηλινοί ισχυρίστηκαν ακόμα πως, «η Νότια Αφρική είναι ένοχη για την υποστήριξη της Χαμάς, μιας ομάδας που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από 41 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου».

Η Νότια Αφρική από την πλευρά της, έχει απευθύνει έκκληση στο ΔΔΔ να εκδώσει εννέα προσωρινά μέτρα, τα οποία, σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην 84σέλιδη εισήγησή της, «αποσκοπούν στην προστασία από περαιτέρω, σοβαρή και ανεπανόρθωτη βλάβη των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού». Το πρώτο από αυτά τα μέτρα καλεί το Ισραήλ να «αναστείλει αμέσως τη στρατιωτική του επιχείρηση στη Γάζα».

Oι δικηγόροι της νομικής ομάδας του Ισραήλ, προσπάθησαν να αποδομήσουν την υπόθεση της Νότιας Αφρικής για τα προσωρινά μέτρα, υποστηρίζοντας ότι δεν έχουν καμία νομική βάση και ότι θα έδεναν τα χέρια του Ισραήλ αλλά θα άφηναν τη Χαμάς ελεύθερη να δράσει. Αξίζει να σημειωθεί πως το Ισραήλ δεν συμπαθεί το Διεθνές Δικαστήριο και θεωρεί ότι ο ΟΗΕ στο σύνολό του είναι εγγενώς προκατειλημμένος εναντίον του εβραϊκού κράτους.

Ωστόσο, σε μια εποχή που η διεθνής πίεση προς το Ισραήλ αυξάνεται, για να βάλει τέλος στην ανεξέλεγκτη αιματοχυσία στη Γάζα, γνωρίζει ότι, αν το δικαστήριο συμφωνήσει να εκδώσει προσωρινά μέτρα, η πίεση αυτή θα αυξηθεί. Το Ισραήλ μοιάζει όμως διατεθειμένο να αγνοήσει το δικαστήριο (άλλωστε το ΔΔΔ δεν έχει καμία εξουσία επιβολής).

Μπορεί το δικαστήριο να αναγκάσει το Ισραήλ να σταματήσει τον πόλεμο στη Γάζα;

Η Νότια Αφρική θέλει το Διεθνές Δικαστήριο να διατάξει το Ισραήλ να «αναστείλει αμέσως τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του στη Γάζα και εναντίον της» – όμως είναι σχεδόν βέβαιο ότι το Ισραήλ θα αγνοούσε μια εντολή σαν κι αυτή και δεν θα μπορούσε να αναγκαστεί να συμμορφωθεί.

Οι αποφάσεις είναι θεωρητικά νομικά δεσμευτικές για τα μέρη του ΔΔΔ – στα οποία περιλαμβάνονται το Ισραήλ και η Νότια Αφρική – αλλά στην πράξη, μη εκτελεστές. Χαρακτηριστικά, το 2022, το ΔΔΔ διέταξε τη Ρωσία να «αναστείλει αμέσως τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία» – αλλά η εντολή αγνοήθηκε.

Πότε θα υπάρξει απόφαση;

Το ΔΔΔ θα μπορούσε να αποφανθεί γρήγορα (εντός λίγων βδομάδων) σχετικά με το αίτημα της Νότιας Αφρικής προς το Ισραήλ να αναστείλει τη στρατιωτική του εκστρατεία. Κάτι τέτοιο, θεωρητικά, θα προστάτευε τους Παλαιστίνιους από αυτό που τελικά θα μπορούσε να κηρυχθεί νομικά ως γενοκτονία – μια ετυμηγορία η οποία ωστόσο θα χρειαζόταν αρκετά χρόνια για να παρθεί. Οι Νοτιοαφρικανοί πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα μεγάλο νομικό «βουνό» το οποίο θα πρέπει να ανέβουν για να αποδείξουν την υπόθεσή τους.

Η γενοκτονία είναι γνωστό ότι είναι δύσκολο να αποδειχθεί, αφού είναι αναγκαίο να υπάρχουν απαραίτητες αποδείξεις για πρόθεση από εκείνους που πραγματικά είναι υπεύθυνοι για τη στρατιωτική εκστρατεία του Ισραήλ στη Γάζα, καθώς και ένα μοτίβο συμπεριφοράς από τις ισραηλινές αμυντικές δυνάμεις που δεν μπορεί εύλογα να εξηγηθεί ως κάτι άλλο εκτός από γενοκτονία, δεδομένου ότι οι κατηγορίες της Νότιας Αφρικής αφορούν συγκεκριμένα τη γενοκτονία και όχι το αν έχουν διαπραχθεί εγκλήματα πολέμου στη Γάζα ή ακόμα και το αν το Ισραήλ έχει εμπλακεί σε εθνοκάθαρση.

Με πληροφορίες από το BBC, το Vox και τον Guardian