«Η τριλογία της Νέας Υόρκης» του Πολ Όστερ αξιοποιεί την αστυνομική ιστορία για να αναδείξει υπαρξιακά θέματα

Είναι ο κατεξοχήν εξερευνητής του τυχαίου. Άλλωστε, η τύχη είναι η δύναμη πάνω στην οποία  ο Αμερικανός συγγραφέας εξυφαίνει το μυθιστορηματικό του σύμπαν. Στην ουσία, τα περισσότερα από τα βιβλία του περιστρέφονται γύρω από την απρογραμμάτιστη εισβολή του αγνώστου στη ζωή ενός ανθρώπου και την σταδιακή ανατροπή μιας προδιαγεγραμμένης πορείας από το απρόσμενο.

«Το τυχαίο σκοντάφτει πάνω μας καθημερινά και ορίζει τις ζωές μας, ζωές που μπορεί να στερηθούμε ανά πάσα στιγμή – χωρίς κανένα λόγο. Η σκληρή γεωμετρία και η αλλοτρίωση της ζωής στη μεγάλη πόλη μας αφήνουν μετέωρους, έρμαια μιας παράλογης δύναμης που μας ορίζει χωρίς να την ορίζουμε. Απ’ την άλλη, η επιστήμη και η λογική δεν μας δίνουν πάντα τα κλειδιά για να κατανοήσουμε το μυστήριο» σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ο λόγος για τον Αμερικανό συγγραφέα Πολ Όστερ, ο οποίος, μέχρι τώρα, κατάφερε με το έργο του κάτι εντελώς διαφορετικό: συνδυάζει απαράμιλλα τις μεταφυσικές αναζητήσεις με μία πλοκή «φιλμ νουάρ». Χρησιμοποιεί δηλαδή την αστυνομική ιστορία για να αναδείξει υπαρξιακά θέματα και ερωτήσεις γύρω από την ταυτότητα, δημιουργώντας έτσι το δικό του στιλ γραφής.

Πάντως, οι ιστορίες του μπορεί να φαίνονται ιστορίες μυστηρίου, αλλά δεν είναι απλές, αστυνομικές ιστορίες. Και αυτό γιατί ο Όστερ με το να εστιάζει στο ρόλο των συμπτώσεων και των τυχαίων γεγονότων στη ζωή, δημιουργεί χαρακτήρες οι οποίοι βρίσκονται συχνά αναγκασμένοι να δουλέψουν για κάποιο μεγαλύτερο σχέδιο κάποιου αγνώστου, ένα σχέδιο που δεν μπορούν επακριβώς να καταλάβουν.

Η πρώτη σπουδαία συγγραφική επιτυχία του ήταν το τριμερές μυθιστόρημά του «Η τριλογία της Νέας Υόρκης» – έργο γραμμένο στα 1987 που παραμένει η βαθύτερη και πιο ολοκληρωμένη του σύνθεση. Με αυτές τις τρεις ιστορίες, που έχουν τους τίτλους «Γυάλινη Πόλη», «Φαντάσματα» και «Το Κλειδωμένο Δωμάτιο», ο Όστερ δημιούργησε ένα έργο που θεωρείται σήμερα κλασικό.

Στη «Γυάλινη πόλη» ο πρωταγωνιστής Ντάνιελ Κουίν ζει στη Νέα Υόρκη, είναι συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων και αρκετά περιθωριακός τύπος. Δε διστάζει, κάτω από περίεργες συνθήκες, να υποδυθεί τον ιδιωτικό αστυνομικό και να αναλάβει την προστασία του νεαρού Πίτερ Στίλμαν από τον «τρελό» πατέρα του. Όμως αυτή η φαινομενικά εύκολη υπόθεση ξεφεύγει σιγά σιγά από τον έλεγχό του, παράξενες καταστάσεις συμβαίνουν, τα πράγματα παύουν να είναι αυτό που δείχνουν και ο Κουίν χάνει όχι μόνο την επαφή του με την πραγματικότητα αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό.

Στα «Φαντάσματα», ο ιδιωτικός αστυνομικός Μπλου, πληρώνεται για να παρακολουθήσει κάποιον που λέγεται Μπλακ και σε λίγο, χωρίς σχεδόν να το καταλάβει, βρίσκεται μπλεγμένος σε ένα περίπλοκο παιχνίδι όπου το καθετί έχει πολλαπλές όψεις και τίποτα δεν είναι αυτό που δείχνει. Χαμένος σ’ έναν κόσμο αντικατοπτρισμών, ο Μπλου, από κυνηγός γίνεται κυνηγημένος και τελικά πέφτει θύμα δυνάμεων που δεν μπορεί να ελέγξει.

Τέλος, στο «Το Κλειδωμένο Δωμάτιο» ο αφηγητής λέγεται Όστερ, και μια μέρα παίρνει μια επιστολή από κάποια Σόφη Φάνσοου που τον πληροφορεί ότι είναι η σύζυγος ενός παιδικού του φίλου και ότι ο τελευταίος έχει εξαφανιστεί. Ο Φάνσοου είναι συγγραφέας. Προτού εξαφανιστεί, άφησε παραγγελία ο παλιός του φίλος Όστερ να αναλάβει τη φροντίδα της έκδοσης των βιβλίων που είχε γράψει. Και, πράγματι, η επιθυμία του εκτελείται και τα βιβλία εκδίδονται.

Στο μεταξύ ο Όστερ ερωτεύεται τη Σόφη που έχει ένα παιδί με τον Φάνσοου, σύντομα ζουν μαζί, και αποκτούν μάλιστα και ένα παιδί. Ο Φάνσοου προφανώς έχει πεθάνει, τα βιβλία του όμως γνωρίζουν τεράστια επιτυχία και αυτό που θα υπέθετε κανείς είναι πως εφεξής η Σόφη Φάνσοου και ο Όστερ θα ζούσαν μια ήρεμη, άνετη και ευτυχισμένη ζωή. Όλα, ωστόσο, ανατρέπονται τη μέρα που ο Φάνσοου ζητεί να συναντηθεί με τον Όστερ. Δεν γίνεται να αποκαλυφθεί τι ειπώθηκε στη συνάντησή τους στη Βοστώνη, αλλά η περιγραφή της θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη του αναγνώστη.

Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τη γοητεία του ύφους του, η έλξη που ασκεί ο Όστερ στο αναγνωστικό κοινό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην εξαιρετικά επεξεργασμένη πλοκή και στο σασπένς, το οποίο ξέρει να ενεργοποιεί δεξιοτεχνικά. Μία πλοκή η οποία περιστρέφεται γύρω από τον εκμηδενισμό της ταυτότητας στη σύγχρονη μητρόπολη, την απώλεια του εαυτού και την μάταιη αναζήτηση νοήματος.

Πριν λίγο καιρό είχε ισχυρισθεί -εύστοχα- για τα έργα του ότι εκπορεύονται «από έναν βαθύ μηδενισμό, από το γεγονός της ίδιας μας της θνητότητας». Αυτή, όμως, είναι η μισή αλήθεια. Ο ζόφος δεν είναι η αποκλειστική διάσταση της πεζογραφίας του. Και αυτό γιατί μέσα από την παραδοξότητα της καθημερινότητας των ηρώων του και των ακατανόητων δυσχερειών που αντιμετωπίζουν, κατορθώνει και κάτι ακόμα σημαντικό – με έναν τρόπο θαυμαστό: να εκφράσει -όσο ελάχιστοι- την ομορφιά και την υπέρτατη ευτυχία τού να αισθάνεται κανείς ζωντανός…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ 

Έντεκα γυναίκες μιλούν χωρίς ταμπού για την καθημερινότητά τους και τη σχέση με τους συντρόφους τους. Οι αφηγήτριες πλάθουν με τρόπο ανελέητο τα πορτρέτα των ανδρών παρουσιάζοντας τα ελαττώματά τους −μοιχοί, χειριστικοί, υποκριτές, βάναυσοι, απατεώνες, φαντασμένοι−, ενώ αποκαλύπτουν με τόλμη και τον εαυτό τους: τα σχέδια της ζωής τους, τις ήττες, τις ελπίδες, τις ψευδαισθήσεις, αλλά και τις αδυναμίες τους. Έντεκα ιστορίες, έντεκα παραλλαγές της πατριαρχίας, άλλοτε σκληρά ρεαλιστικές, άλλοτε σουρεαλιστικές ακόμα και αστείες, από τη Ρούμενα Μπουζάροφσκα (Βόρεια Μακεδονία, γενν. 1981), μια από τις πιο επιτυχημένες και αναγνωρίσιμες συγγραφείς στα Βαλκάνια. 

«Αυτή την ιστορία δεν ήταν εύκολο να την πω. Φόνοι γίνονται κάθε μέρα. Άλλοι λύνονται, άλλοι πάλι όχι. Ελάχιστοι όμως καταλήγουν να σε στοιχειώνουν. Ένα κουβάρι χωρίς άκρη. Ίσως φταίει που, όταν συνέβησαν όλα αυτά, ήμουν ακόμα παιδί. Πέρασαν χρόνια για να δω ξεκάθαρα τα πρόσωπα– κυρίως των φίλων μου. Ο πιο περίεργος μαθητής του σχολείου, ένας δάσκαλος που μιλούσε μια άλλη γλώσσα, μια μάνα που εξαφανίστηκε, ένας σιωπηλός δικηγόρος και ο γιος κάποιου Ρώσου μαφιόζου. Το όπλο, ένα κουζινομάχαιρο, βρέθηκε στον βυθό του υδροβιότοπου πουλιών. Και το πτώμα χαμογελούσε, σκεπασμένο όμορφα με το σεντόνι του. Πώς διάολο κάνεις έναν ετοιμοθάνατο να χαμογελά, μου λες;». Στα «Σχέδια του χάους» παρακολουθούμε την παιδική ηλικία του ντετέκτιβ Κρις Πάπας. Την εποχή δηλαδή που ζούσαν μαζί στο Αίγιο ο Έλληνας πατέρας του και η Γερμανίδα μητέρα, και θα βίωνε τον πρώτο ανεξιχνίαστο φόνο στη ζωή του.

Η Φλίτγουντ Σάτλγουορθ είναι δεκαεφτά ετών και έχει ήδη χάσει τρία μωρά. Είναι έγκυος για τέταρτη φορά, όταν τυχαία βρίσκει ένα γράμμα του γιατρού της και μαθαίνει ότι δε θα μπορέσει να επιβιώσει από µία ακόμη εγκυμοσύνη. Συντετριμμένη, συναντά στον δρόμο της τη νεαρή μαία Άλις Γκρέι, που της υπόσχεται ότι θα τη βοηθήσει να φέρει στον κόσμο ένα υγιές μωρό. Όταν όμως η Άλις παρασύρεται στη δίνη του κυνηγιού μαγισσών που εκτυλίσσεται στα βορειοδυτικά της χώρας, η Φλίτγουντ ρισκάρει τα πάντα για να τη σώσει. Καθώς η δίκη των διαβόητων μαγισσών του Πεντλ πλησιάζει και η κοιλιά της Φλίτγουντ μεγαλώνει, τα χρονικά περιθώρια στενεύουν και η ζωή και των δύο βρίσκεται σε κίνδυνο.

Τι συμβαίνει πίσω από την κλειστή πόρτα; Πέντε ήρωες που το συρματόπλεγμα γύρω από τους τοίχους του ορφανοτροφείου σφράγισε ερμητικά τα όνειρά τους. Ένας όρκος, να μη γίνουν τροφή στους λύκους, δένει τις ζωές τους και γίνεται η δύναμη να επιβιώσουν. Ο Στέλιος πιέζει ακόμη το σημάδι κάτω από το μάτι, κάθε φορά που κλειδώνει τη γυναίκα του στο σπίτι. Ο Βασίλης γίνεται η σκιά της Σοφίας, από τη μέρα που της παρέδωσε εκείνο το δέμα. Η Άννυ χάνεται στην οδό Φυλής πάνω στη μεγάλου κυβισμού μηχανή της. Ο Σταύρος αντιμετωπίζει τον εφιάλτη των παιδικών του χρόνων. Και η Ειρήνη κρατά στα χέρια της το κλειδί για να τα χτίσει όλα από την αρχή.
Τα εγκλήματα πίσω από τις κλειστές πόρτες χαράζουν τον δρόμο της ενηλικίωσής τους και καθορίζουν την πορεία τους. Θα καταφέρουν να ξεφύγουν; Κι όταν η πόρτα ανοίξει, θα είναι έτοιμοι να δραπετεύσουν;