«Το αίνιγμα του δωματίου 622» του Ζοέλ Ντικέρ εντάσσεται υποδειγματικά σε μία λογοτεχνική παράδοση ιστοριών δωματίου

Η ιστορία του δωματίου στη λογοτεχνία, μαζί με την πνιγηρή αίσθηση της απομόνωσης, τη δράση σε κλειστό χώρο, τη μοναξιά, το μυστήριο πίσω από την κλειδωμένη πόρτα, κάνουν την εμφάνισή τους στα τέλη του 19ου αιώνα: Είναι η εποχή της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων και της εξάπλωσης του σύγχρονου τρόπου ζωής, με τις εμφανείς επιπτώσεις του στις συμπεριφορές.

Έτσι, με πρώτο τον Nτοστογιέφσκι στο «Υπόγειο», δημιουργήθηκαν διαχρονικής σημασίας έργα όπου το δωμάτιο πρωταγωνιστεί ως χώρος δράσης ή απραξίας. Ο Ντοστογιέφσκι έγραψε το «Υπόγειο» ή αλλιώς τις «Αναμνήσεις από το υπόγειο» το 1864, όταν επέστρεψε στη Ρωσία από το Παρίσι, χρεοκοπημένος από τη χαρτοπαιξία και βρήκε τη σύζυγό του  ετοιμοθάνατη. Στο χρονικό διάστημα που της παραστάθηκε στο κρεβάτι του πόνου, έγραψε αυτό το αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. 

Ο συγγραφέας μας συστήνεται ως ένας συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος σαράντα χρόνων που αυτοπροσδιορίζεται ως άνθρωπος του υπογείου. Ο ήρωας αυτοαναλύεται μέσα από έναν παραληρηματικό μονόλογο και προσπαθεί να καταδείξει τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις συνέπειες της αγάπης και της ηδονής, την αντίθεση ανάμεσα στο υγιές και στο νοσηρό, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια. Οι τέσσερις τοίχοι δεν είναι παρά το ασυνείδητο του πρωταγωνιστή, ο οποίος εισέρχεται στον λαβύρινθο του εαυτού του για να γίνει έρμαιο των ανεξέλεγκτων εσωτερικών του δυνάμεων.

Κλειστοφοβικό και ταυτόχρονα εντελώς αληθοφανές, το μυθιστόρημα «H πείνα» (1888) του Xάμσουν είναι η επιτομή της σπουδαίας αφήγησης, όπου σημασία δεν έχει η ιστορία, τα τεκταινόμενα, ούτε καν ο ήρωας, αλλά ο τρόπος που γίνονται και λέγονται τα πράματα.

Τοποθετημένη στη Χριστιανία (σημερινό Όσλο) στα τέλη του 19ου αιώνα, η «Πείνα» αποτυπώνει τις προσπάθειες του ανώνυμου ήρωα που πασχίζει να επιβιώσει στην μικρή του κάμαρα γράφοντας άρθρα για εφημερίδες, τα οποία θα του επιτρέψουν να καλύψει τις στοιχειώδεις ανάγκες του -να φάει και να κοιμηθεί- με αξιοπρέπεια. Δεν τα καταφέρνει πάντα – με την κοινωνική, φυσική και πνευματική του κατάσταση σε διαρκή εξασθένηση, οδηγείται ολοένα και περισσότερο στην παράνοια. 

Απ’ την άλλη, υπάρχει το κομψοτέχνημα του Pίλκε «Οι σημειώσεις του Mάλτε Λάουριτς Mπρίγκε» (1910) το οποίο έχει τη μορφή ημερολογιακών σημειώσεων που αποτυπώνουν την αδιαπραγμάτευτη αναζήτηση ενός νεαρού για κάποιο νόημα στη ζωή. Το λυρικό αυτό μυθιστόρημα συνιστά την πλέον προσωπική εξομολόγηση του Pίλκε με πρωταγωνιστή έναν Δανό σπουδαστή που ζει σε ένα πενιχρό δωμάτιο, στο Παρίσι. Ο σπουδαστής περιγράφεται -κατά τρόπο απολύτως πειστικό- να κινείται μέσα σε καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που θα έφερνε χρόνια αργότερα στο προσκήνιο η υπαρξιστική λογοτεχνία: την αποξένωση, το άγχος, την παραφροσύνη, την αθλιότητα, τη μοναξιά, τον πόνο, την αγάπη, το θάνατο. 

Πάντως, είναι η «Ναυτία» (1938) του Σαρτρ που αφηγείται ιδιοφυώς την υπαρξιακή μοναξιά ενός φοιτητή, απομονωμένου σε ένα δωμάτιο σε μια μικρή πόλη της Γαλλίας και τη συνακόλουθη αίσθηση της ναυτίας που νιώθει για όλα τα πράγματα που τον περιβάλλουν. Οι άνθρωποί του είναι αδιάφοροι και εκείνος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να καταγράφει τις ενίοτε παραισθητικές σκέψεις του πάνω στη συνολική και ιλιγγιώδη έλλειψη νοήματος. 

Σε αυτήν την κατηγορία «ιστοριών δωματίου» συγκαταλέγεται αναμφίβολα το αριστουργηματικό «Ο λύκος της στέπας» του Χέρμαν Έσσε, έργο που ολοκληρώθηκε το 1927 και έμελλε να αποτελέσει μια εκπληκτική -από κάθε άποψη- μελέτη της αναπόδραστης μοναξιάς. Ο Χάρι Χάλερ είναι ένας σαρανταεπτά ετών διανοούμενος και στοχαστής που μένει μόνος στη σοφίτα ενός αστικού σπιτιού, αποκομμένος από τον σύγχρονο κόσμο, απροσάρμοστος στην ταραγμένη εποχή του, απομονωμένος από τους άλλους. Ο ήρωας πασχίζει απεγνωσμένα να έρθει σε επαφή με τη βαθύτερη φύση του, για να μπορέσει να ξαναβρεί τη χαμένη γνησιότητα των αισθημάτων – ένα χρονικό μιας μοναχικής πορείας προς την λυτρωτικά οδυνηρή αυτογνωσία. 

Σε κάθε περίπτωση, ένας από τους προδρόμους του μυθιστορήματος της ενδοσκόπησης σε συνθήκες απομόνωσης είναι ο Ξαβιέ ντε Μαιστρ με το θαυμαστό «Ταξίδι στο δωμάτιό μου». Το 1790 η συμμετοχή του νεαρού αξιωματικού Ξαβιέ ντε Μαιστρ (1763-1852) σε μια μονομαχία τού στοίχισε 42 ημέρες σε κατ’ οίκον περιορισμό. Αποφάσισε, λοιπόν, να αξιοποιήσει την υποχρεωτική παραμονή στο δωμάτιό του, μετατρέποντάς την σε ένα εσωτερικό ταξίδι στις αχανείς εκτάσεις τού νου και της φαντασίας, που δοκιμάζει τις δυνατότητες της λογικής. Αυτό το «ταξίδι» σε δωμάτιο, γίνεται τελικά ένας ύμνος της μοναξιάς και της περισυλλογής στην κόψη της πραγματικότητας. Ακριβώς εκεί, δηλαδή, όπου η ισορροπία είναι απολύτως οριακή – ανάμεσα στο χάος της αβύσσου και σε μία νέα αρχή.

Αλλά και η αστυνομική λογοτεχνία έχει αξιοποιήσει -ουκ ολίγες φορές- το δωμάτιο ως θέατρο δράσης και μυστηρίου όπου τα πάντα μπορούν να συμβούν. Το «Μυστήριο του κίτρινου δωματίου» του Γκαστόν Λερού, για παράδειγμα, είναι ένα πρωτοποριακό για το είδος και την εποχή του μυθιστόρημα που γράφτηκε, το 1907, στη Γαλλία. Και είναι, πάνω απ’ όλα, αντιπροσωπευτικό δείγμα του υποείδους που είναι γνωστό ως «μυστήριο κλειστού δωματίου» («locked room mystery») το οποίο έμελλε να διαδραματίσει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος. 

Η υπόθεση είναι ιδιοφυής μες στην φαινομενική απλότητά της: Έπειτα από μία κοπιαστική ημέρα, η δεσποινίς Στάνγκερσον είχε μόλις αποσυρθεί στο δωμάτιό της. Ξαφνικά, άρχισαν να ακούγονται από μέσα ήχοι πάλης, αγωνιώδεις κραυγές, εκκλήσεις για βοήθεια και πυροβολισμοί. Όταν η κλειδωμένη της πόρτα υποχωρεί στα χτυπήματα του πατέρα της και ενός υπηρέτη, εκείνη βρίσκεται πεσμένη στο πάτωμα, σοβαρά τραυματισμένη και γεμάτη αίματα. Κανείς άλλος δεν βρίσκεται στο δωμάτιο. Δεν υπάρχει απολύτως καμία άλλη έξοδος, και το μοναδικό παράθυρο του κίτρινου δωματίου είναι ασφαλισμένο από μέσα. Πώς είναι δυνατόν να απέδρασε από εκεί ο δράστης; 

Όσο για «Το αίνιγμα του δωματίου 622» του Ζοέλ Ντικέρ εντάσσεται υποδειγματικά σε αυτήν την ιδιότυπη λογοτεχνική παράδοση. Μια νύχτα του Δεκέµβρη, ένας φόνος διαπράττεται σε ένα δωμάτιο του Παλάς ντε Βερµπιέ, σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο των ελβετικών Άλπεων. Η αστυνοµική έρευνα που διεξάγεται δεν καταλήγει πουθενά. Πολλά χρόνια αργότερα, στις αρχές του καλοκαιριού του 2018, ένας διάσηµος συγγραφέας, που καταφτάνει στο ίδιο ξενοδοχείο για να περάσει τις διακοπές του, θα βρεθεί χωρίς να το καταλάβει στον πυρήνα αυτής της υπόθεσης. Όµως, τι ακριβώς συνέβη στο δωµάτιο 622; Με την ακρίβεια Ελβετού ωρολογοποιού, ο Ζοέλ Ντικέρ µάς ταξιδεύει στην καρδιά της Γενεύης, της γενέτειράς του, µέσα από ένα σκοτεινό µυθιστόρηµα που κόβει την ανάσα. Και όλα αυτά με αφετηρία ένα δωμάτιο ξενοδοχείου!

Με αυτό το είδος αστυνομικών ιστοριών ασχολήθηκαν μερικά από τα σημαντικότερα ονόματα της κλασσικής λογοτεχνίας, όπως ο Γουίλκι Κόλλινς, ο Τζόζεφ Κόνραντ και, ασφαλώς, ο Εντγκαρ Αλλαν Πόε. Μάλιστα, το «Αίνιγμα του δωματίου 622» μοιάζει να έχει γραφτεί σαν μία σύγχρονη απάντηση στον Πόε και στην εμβληματική ιστορία του με τίτλο «Τα εγκλήματα της οδού Μοργκ», η οποία θεωρείται το πρώτο αστυνομικό και, συγχρόνως, το πρώτο «μυστήριο δωματίου»…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο John Craxton (1922-2009) από πολύ νωρίς λαχταρούσε να ζήσει και να ζωγραφίσει στην Ελλάδα. Πέτυχε τον στόχο του, και έκτοτε όλα τα έργα του έχουν τα χρώματα μιας ακατάλυτης χαράς. Αναρχικό πνεύμα αυτοδίδακτης ευρυμάθειας, απεχθανόταν τις ταμπέλες, ειδικά του νεορομαντικού κινήµατος της δεκαετίας του 1940, του οποίου θεωρήθηκε πρωταγωνιστής. Ο Craxton είχε ήδη γνωρίσει, στο Λονδίνο το 1945, τον Έλληνα ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, καθώς και τον Βρετανό συγγραφέα Patrick Leigh Fermor. Οι τρεις τους συμπορεύθηκαν, στη ζωή και στην τέχνη, για τα επόμενα 50 χρόνια, στην Ύδρα, στην Κρήτη, στην Καρδαμύλη, στην Κέρκυρα. Μοντερνιστής µε αγάπη για την αρχαιολογία, ο Craxton υπήρξε ιδιαίτερος καλλιτέχνης. Το έργο του, µε επιρροές αρχικά από τον Blake και τον Palmer και στη συνέχεια από τον Miró και τον Picasso, εξελίχθηκε σε έναν διάλογο µε τα βυζαντινά ψηφιδωτά, τον Ελ Γκρέκο και τον ελληνικό τρόπο ζωής. Η ιστορία του κυλά αβίαστα στο βιβλίο του Ιan Collins – οι εκμυστηρεύσεις του ζωγράφου σε εκείνον δένονται αβίαστα µε τις διηγήσεις των τόσων φίλων του.

Στην εποχή του Μεσαίωνα οι λογικοί και σώφρονες άνθρωποι των πόλεων στοιβάζαν τους ψυχικά διαταραγμένους ή λοξούς σε μεγάλα ξύλινα καράβια χωρίς κουπιά και τους άφηναν να περιφέρονται ακυβέρνητοι στις θάλασσες. Οι πρωταγωνιστές των νέων διηγημάτων του Ανδρέα Νικολακόπουλου δεν ζουν στο Μεσαίωνα. Βρισκόμενοι όμως στη θάλασσα, στα βουνά, σε δάση, σε πόλεις, σε τρένα, σε πανεπιστημιακά εργαστήρια, ανάμεσα στα σύννεφα, απέκτησαν και οι ίδιοι την παλιά εκείνη λοξή ματιά. Η διαφορά είναι πως δεν φτιάχνονται πια μεγάλα ξύλινα καράβια.

Τα διηγήματα και οι νουβέλες του σύγχρονου αφροαμερικανού πεζογράφου Τζον Κίιν μάς μεταφέρουν, μεταξύ άλλων, στις ζούγκλες και τα μοναστήρια της Βραζιλίας, στις φυτείες και τις επαναστάσεις των δούλων της αποικιακής Αϊτής, στους εμφυλίους πολέμους των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και στην ιστορία του πρώτου μη ιθαγενή κατοίκου που πάτησε το πόδι του στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Οι «Αντιαφηγήσεις» προτείνουν διαφορετικές οπτικές γωνίες θέασης της ιστορίας, στη μικρή ή στη μεγάλη της κλίμακα, εμπλουτίζοντας ή αναπροσδιορίζοντας τη σχέση του αναγνώστη με τη (μαύρη) Ιστορία της Βόρειας Αμερικής. Από τη μεταποικιοκρατική ανάγνωση μέχρι την queer λογοτεχνία, οι αφηγηματικοί κώδικες του συγγραφέα είναι κοινοί – η σεξουαλικότητα των χαρακτήρων, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ατμόσφαιρας και του ύφους των ιστοριών.

Από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Χομπς, τον Σπινόζα, τον Ρουσσώ και τον Μαρξ, από τον Κέλσεν και τον Καρλ Σμιτ μέχρι τον Πουλαντζά και τον Αριστόβουλο Μάνεση, το βιβλίο επιχειρεί μια κριτική και ανάλυση των εννοιών που συνθέτουν τον κόσμο του κράτους και του δικαίου. Με αναφορές στην ευρωπαϊκή ιστορία, από τον Μεσαίωνα έως την ύστερη νεωτερικότητα, που γέννησε την πρώτη ύλη του βιβλίου. Γιατί είμαστε η ιστορία μας: οι έννοιες των εννοιών μας, στον κόσμο του δικαίου και της πολιτικής, είναι η ίδια η ευρωπαϊκή ιστορία με τα επιτεύγματα, τα αδιέξοδα και τις αβεβαιότητες των καιρών μας. Γι’ αυτές μαθαίνουμε, με βάση αυτές κατανοούμε.