Η Χριστίνα Ψαρρά πριν αναλάβει τη θέση της γενικής διευθύντριας του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, είχε γυρίσει τον κόσμο συμμετέχοντας σε αποστολές ανθρωπιστικής δράσης. Εγώ, δηλαδή, τότε την γνώρισα, την εποχή που ήταν με μια βαλίτσα στο χέρι και άλλαξε η κουκίδα στο χάρτη ως τόπος προσωρινής διαμονής. Από το Μαλάουι στη Λέσβο, κι από τη Μοζαμβίκη στη Μασσαλία, η Χριστίνα έχει βρεθεί δίπλα σε ετερόκλητους πληθυσμούς που χρειάζονται βοήθεια κι έχει ζήσει από πολύ κοντά την τρομερή δυστυχία που προκαλούν οι κοινωνικές ανισότητες, ο πόλεμος και ο αυταρχισμός αλλά και την πάντα συγκλονιστική προσπάθεια των ανθρώπων για ζωή και δικαιοσύνη.
Αυτά ήταν ενδεχομένως και τα πολυτιμότερα εφόδια που έφερε μαζί της πριν εφτά μήνες, όταν ανέλαβε τη συγκεκριμένη θέση σε μια εποχή αγριότητας, όπου η προσφυγική ιδιότητα δε θεωρείται πλέον άξια σεβασμού αλλά περιβάλλεται με αρνητικά συμφραζόμενα που οδηγούν σε πολιτικές εξαθλίωσης των προσφύγων και ρατσιστικής οχύρωσης των κοινωνιών. Το προσφυγικό είναι ένας βασικός προσανατολισμός της οργάνωσης, όχι όμως ο μόνος. Τέμνεται με τα προγράμματα διεθνών αποστολών και τις επιτακτικότητες που αναδύονται από τη συγκυρία της υγειονομικής κρίσης.
Βρεθήκαμε στα γραφεία του τμήματος στη μελαγχολικά άδεια και τσουχτερά κρύα πλατεία Μαβίλη και συζητήσαμε στιγμιότυπα της προσωπικής της διαδρομής, τις εξελίξεις γύρω από τη μεταναστευτική πολιτική του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη φόρτιση των ανθρώπων που δουλεύουν στο πεδίο και τη σημασία να νιώθεις ακόμα και μέσα στη δίνη της απογοήτευσης ότι είσαι στη σωστή πλευρά.
Χριστίνα πριν από πόσα χρόνια ξεκίνησε η πορεία σου στον ανθρωπιστικό χώρο; Ήσουν εθελόντρια αρχικά; Ξεκίνησα ως εθελόντρια πολλά πολλά χρόνια πριν, μου φαίνονται αιώνες, ακριβώς μόλις τελείωσα το σχολείο. Ήθελα και νωρίτερα, στο σεισμό του 99, αλλά ήμουν ανήλικη και δε γινόταν να με πάρουν. Το πρώτο πρόγραμμα που δραστηριοποιήθηκα εθελοντικά ονομαζόταν «Δρόμοι της Αθήνας» και ήταν ένα πρόγραμμα παροχής υπηρεσιών σε χρήστες ουσιών. Είχαμε μια μικρή μονάδα που βγαίναμε στους δρόμους της Αθήνας και γινόταν ανταλλαγή συριγγών, φαρμακευτικού υλικού και παρέχονταν οποιαδήποτε φροντίδα μπορεί να δοθεί σε συνθήκες δρόμου. Μετά συμμετείχα σε πολλά και διαφορετικά προγράμματα όπου ερχόμουν σε επαφή με ετερόκλητους πληθυσμούς. Θυμάμαι πήγαινα να κάνω νοηματική για να μπορέσω να βοηθήσω σε ένα ξενώνα, τότε που είχαν άτομα με προβλήματα ακοής. Παράλληλα εργαζόμουν σε μια άλλη δουλειά για να μπορώ να συντηρώ τον εαυτό μου και σιγά σιγά πήρα την πρώτη μου θέση στο χώρο, ως υπεύθυνη στο πρόγραμμα απ’ όπου ξεκίνησα, στους «Δρόμους της Αθήνας». Σπούδασα, έφυγα για αποστολές σε διάφορα μέρη. Μια από τις πρώτες μου αποστολές ήταν στο Μαλάουι. Έμεινα έξι μήνες σ’ ένα πρόγραμμα προαγωγής υγείας και ενημέρωσης του εφηβικού και νεανικού πληθυσμού για θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. Το Μαλάουι ανήκει στις τρεις πρώτες χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά σε HIV. Έχει πολύ βαριά και συντηρητική παράδοση στο κομμάτι της αντισύλληψης. Εκεί δούλευα στην κοινότητα και ήμασταν μαζί με μια ομάδα, σ’ ένα μέρος χωρίς νερό, χωρίς ρεύμα, χωρίς τίποτα. Τότε η τεχνολογία δεν ήταν στα σημερινά επίπεδα, που όπου κι αν πας, μέσα σε 48 ώρες μπορείς να στήσεις τα πάντα και να έχεις πρόσβαση σε ίντερνετ και δορυφορικό τηλέφωνο. Από την άλλη, είναι μαγευτικό να ζεις μέσα στην κοινότητα και όλα αυτά καταλαγιάζονται.
Θυμάμαι ότι είχες δουλέψει ένα διάστημα σ’ ένα πολύ πρωτοποριακό πρόγραμμα στη Μασσαλία. Ναι δύο χρόνια. Ήταν ένα πρόγραμμα σε τέσσερις γαλλικές πόλεις παροχής ιατρικής βοήθειας σε αστέγους με βαριά ψυχιατρικά προβλήματα που είναι πολύ ιδιαίτερος πληθυσμός. Βασιζόταν στη λογική ότι πρώτα εξασφαλίζουμε τη στέγαση και μετά ξεκινάμε τη θεραπεία του ατόμου. Ταυτόχρονα έτρεχε κι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που μετρούσε τα αποτελέσματα στη ζωή και την ενδυνάμωση των ατόμων. Σε ποσοστό πάνω από 90% όσοι είχαν πρόσβαση σε αυτόνομα διαμερίσματα είχαν επανέλθει, ενώ για αυτούς που τοποθετήθηκαν σε κοινές δομές τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν της τάξης του 40%. Ήταν εμφανής η διαφορά και γι’ αυτό το πρόγραμμα μεταγενέστερα εντάχθηκε στον κορμό ως εθνική στρατηγική.
Στην Ελλάδα δεν έχουμε εξειδικευμένα προγράμματα για άστεγους με ψυχική ευαλωτότητα, παρότι ζει στο δρόμο τέτοιος πληθυσμός και μπορεί να προέρχεται από διαφορετικές κατευθύνσεις, είτε για ανθρώπους με εμπειρία ψυχιατρικού προβλήματος που δεν υπήρχε πρόνοια και βρέθηκαν ανέστιοι, είτε για ανθρώπους που εξαιτίας της αστεγίας επιβαρύνθηκαν ψυχικά. Ακριβώς είναι κύκλος, ή υπάρχει το ψυχιατρικό πρόβλημα, σπάνε οικογενειακοί και κοινωνικοί δεσμοί και καταλήγεις σε μια ζωή στο δρόμο ή βρίσκεσαι στο δρόμο και επιβαρύνεται η κατάσταση σου ψυχικά. Στην Ελλάδα υπάρχει τρομακτική ανάγκη για αυτόνομες δομές που μπορούν να προσφέρουν αξιοπρεπή διαβίωση και να είναι προσαρμοσμένες σε εξειδικευμένες ανάγκες, τα θεραπευτικά διαμερίσματα, έτσι ονομάζονται διεθνώς, που ο άνθρωπος ζει μόνος με μια σχετική εποπτεία. Εδώ εάν ένας άνθρωπος πάθει ένα ψυχωσικό επεισόδιο στο δρόμο θα οδηγηθεί πιθανότατα σε κάποιο ψυχιατρικό ίδρυμα. Δεν υπάρχει ένας μηχανισμός αποκατάστασης στην κοινότητα. Το σύστημα λειτουργεί τιμωρητικά.
Υπάρχει κάποια ιστορία που θυμάσαι πιο έντονα από την εποχή των αποστολών; Κοίτα η μνήμη βάζει τα δικά της φίλτρα χωρίς καν να το καταλάβεις. Θα σου πω ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στο Μαλάουι είχαμε μια μικρή δομή στην άκρη του πουθενά. Ήταν ένα μικρό κτίριο σαν κέντρο υγείας σε μια πεδιάδα. Οι γυναίκες όταν ένιωθαν ότι έφτανε η ώρα να γεννήσουν ξεκινούσαν με τα πόδια από τα γύρω χωριά και κατασκήνωναν απ’ έξω. Είχε ένα μικρό δωματιάκι που οι γυναίκες περνούσαν τον τοκετό τους με μια γυναίκα που ήταν τα πάντα όλα, γιατρός, μαία, νοσοκόμα. Μια μέρα τη βοήθησα σε δύο τοκετούς κι ήταν η πρώτη μου τέτοια εμπειρία. Η μια γυναίκα γέννησε κι ήταν όλα τέλεια και η άλλη το ‘χασε, γεννήθηκε νεκρό. Για πολλά χρόνια αυτό είχε σβηστεί από τη μνήμη μου. Θυμόμουν μόνο τη γέννα με την ευτυχή κατάληξη. Το θυμήθηκα πριν 10 μέρες σε μια εκδήλωση. Είναι πολύ περίεργο πως μερικές φορές η μνήμη απωθεί μόνη της τα δυσάρεστα γεγονότα.
Υπήρξαν στιγμές που μπορεί να φοβήθηκες; Να φοβήθηκα όχι. Γιατί δεν έχω βρεθεί σε εμπόλεμη περιοχή, όπως άλλοι συνάδελφοι. Έχω φοβηθεί όμως γιατί έχω δει ανθρώπους να χάνουν τη ζωή τους μπροστά μου. Μετά τη Μασσαλία δούλεψα ως υπεύθυνη έρευνας και διάσωσης στις αποστολές των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λέσβο αρχικά και στη Μεσόγειο έπειτα. Ειδικά στη Μεσόγειο ήταν πολύ ζόρικη η κατάσταση. Τα ναυάγια ήταν συχνά και μεγάλα. Δηλαδή ενώ στη Λέσβο οι βάρκες που έφταναν μπορεί να είχαν 60-120 άτομα, στη Μεσόγειο έφταναν τα 400 άτομα. Οι θάλασσες ήταν άσχημες, βρισκόμασταν σε διεθνή ύδατα και δε βλέπαμε πουθενά στεριά. Δε φοβήθηκα για τη δική μου σωματική ακεραιότητα αλλά είσαι σ’ ένα πράγμα που είναι η Κόλαση του Δάντη. Σκέψου ότι μετά σταμάτησα για ένα χρόνο για να σπουδάσω μέσω υποτροφίας. Το αναφέρω γιατί είναι μια πολυτέλεια το να μπορείς να σταματήσεις για λίγο. Δεν ξέρω αν θα συνέχιζα, γιατί αυτές οι αποστολές που είσαι σε συνεχή επαφή με τη ζωή και το θάνατο, είναι εξαιρετικά επώδυνες.
Χριστίνα εκείνη την περίοδο δεν είχε ξεδιπλωθεί ακόμα η προσπάθεια ποινικοποίησης της διάσωσης που παρακολουθήσαμε στη συνέχεια. Τι αντίκτυπο είχε αυτό στις διασωστικές επιχειρήσεις; Είχε σοβαρό αντίκτυπο, καθώς μειώθηκαν οι επιχειρήσεις και αυξήθηκαν οι θάνατοι. Οι απαγορεύσεις δεν εμποδίζουν τους ανθρώπους να επιχειρήσουν το πέρασμα, συνεχίζουν να διασχίζουν τη Μεσόγειο γιατί έχουν ανάγκη να βρουν μια καλύτερη τύχη. Είναι τραγικό να ποινικοποιείται η διάσωση, δηλαδή το να σώζεις ζωή. Είναι πολύ απλό, δε χρειάζεται καν να υπεισέλθουμε σε συγκεκριμένη νομολογία, μόνο το δίκαιο της θάλασσας να κοιτάξουμε, θα το διαπιστώσουμε. Αν ένας άνθρωπος είναι στη θάλασσα και έχει ανάγκη είτε είσαι ψαράς, είτε επιβατικό, είτε διασωστικό σταματάς να βοηθήσεις. Όταν επιχειρείς σ’ αυτή την περιοχή, δεν επιχειρείς μόνος σου, υπάρχουν οι λιμενικές αρχές που πάντοτε γνωρίζουν που εκπέμπει σήμα κινδύνου. Όταν εμείς επιχειρούμε, το λιμενικό το γνωρίζει. Είναι πολλές φορές που η εντολή να βοηθήσουμε έρχεται από το λιμενικό. Σκέψου να είσαι στα 60 ναυτικά μίλια από τη Λιβύη, να κάνεις τη διάσωση, να πας να αποβιβάσεις τους ανθρώπους και να μη σε αφήνουν ή εν μέσω τρικυμίας να σου ζητούν να πας σε άλλο λιμάνι. Μέχρι να φτάσεις στην Ιταλία χρειάζεται μια μέρα. Αν κρατήσεις τρεις ή τέσσερις μέρες τους ανθρώπους πάνω στο καράβι, η κατάσταση γίνεται απελπιστική. Μπορεί να ξεμείνεις από νερό ή φαγητό. Οι άνθρωποι αρχίζουν και πηδάνε από το καράβι για να αυτοκτονήσουν. Το γεγονός ότι βλέπεις να αγνοούνται κλήσεις για διάσωση με ξεπερνά σαν άνθρωπο. Πως γίνεται να λαμβάνεις σήμα για διάσωση και να το αγνοείς; Σε ποια εντολή ακριβώς υπακούς; Στην εντολή να αφήσεις ανθρώπους να πεθάνουν;
Και παράλληλα με την ποινικοποίηση των διασωστικών επιχειρήσεων, έχουμε και πρακτικών επαναπροωθήσεων τόσο στο Αιγαίο, όσο και στον Έβρο. Πέρα από παράνομη, δεν είναι και μια άκρως επικίνδυνη πρακτική; Είναι εγκληματική, είναι παράνομη και είναι κάτι που ξεπερνά τα όρια οποιασδήποτε έννομης πολιτείας, γιατί καταργεί το δικαίωμα στην αίτηση ασύλου και θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή των ανθρώπων την ώρα που προσπαθούν να προσεγγίσουν ασφαλές λιμάνι. Υπάρχουν καταγγελίες για επαναπροωθήσεις ατόμων που έχουν ήδη περάσει στο ελληνικό έδαφος. Το πιο δυσάρεστο για εμάς αυτή την περίοδο είναι ότι δε βλέπουμε πλέον να καταδικάζονται οι επαναπροωθήσεις. Αντίθετα περιφέρονται στο δημόσιο διάλογο ως πρακτική προστασίας των συνόρων.
Έχουν περάσει πέντε χρόνια από τη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας που και η δική σας οργάνωση κατήγγειλε. Ο απολογισμός της συμφωνίας είναι η περαιτέρω σκλήρυνση της αντιμεταναστευτικής πολιτικής της Ευρώπης; Είναι η κλιμακούμενη τιμωρητική διάθεση εις βάρος των προσφυγικών πληθυσμών, η αντιμεταναστευτική ρητορική και η εμμονική προσήλωση στα ίδια λάθη. Θεωρούσαν ότι θα αποθαρρύνουν τους ανθρώπους από το να αναζητήσουν ασφαλές καταφύγιο και στην πραγματικότητα προκάλεσαν περισσότερο πόνο. Ταυτόχρονα οι κοινωνίες υποδοχής έχουν οδηγηθεί σε μια τρομακτική ένταση. Ενώ αρχικά υπήρχε μια διάθεση αλληλεγγύης που θα μπορούσε να γονιμοποιηθεί και να αποτελέσει τον καθαρό και ζεστό ιστό της κοινωνίας, μετά από πέντε χρόνια εκθέτουν τους αιτούντες ασύλου σε χειρότερες συνθήκες διαβίωσης και αρρωσταίνουν τα υγιή ανακλαστικά της κοινωνίας. Κλείνουν τις αυτόνομες δομές και συρρικνώνουν τον ανθρωπιστικό χώρο. Ταυτόχρονα ενισχύουν το στρουθοκαμηλισμό. Ενώ ο πλανήτης φλέγεται, συζητάμε στην Ελλάδα αν οι Αφγανοί είναι ή δεν είναι πρόσφυγες με το Αφγανιστάν να ζει τον πιο αιματηρό πόλεμο των τελευταίων 70 ετών. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 300 εστίες ένοπλων συγκρούσεων στον κόσμο. Κοιτάμε μόνο τι συμβαίνει εδώ χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι έχουμε αύξηση των καμερουνέζων που φτάνουν στη Λέσβο γιατί απλά το αγγλόφωνο Καμερούν φλέγεται από τις ένοπλες συγκρούσεις ή ότι τώρα στα σύνορα Αιθιοπίας – Σουδάν έχεις καθημερινά 1000 άτομα να περνούν τα σύνορα γιατί στο Τιγκρει γίνεται πόλεμος, σε μια περιοχή που και νωρίτερα 600.000 άτομα ήταν εξαρτώμενα από την επισιτιστική βοήθεια.
Και πάνω σ’ αυτό που λες, πέρα από ότι υπάρχουν συρράξεις σε διάφορα μέρη του πλανήτη, σκέφτομαι ότι είναι άκρως παραπλανητικό να συνδέεται το δικαίωμα ασύλου μόνο με εμπόλεμες συνθήκες. Υπάρχουν άνθρωποι που κινδυνεύουν στις χώρες καταγωγής τους εξαιτίας των πολιτικών φρονημάτων ή του σεξουαλικού προσανατολισμού. Η σύνδεση του δικαιώματος στο άσυλο μόνο με τη χώρα προέλευσης είναι αποπροσανατολιστική. Μπορεί να έρχομαι από τη Γαλλία, από την Αρμενία, από το Ουζμπεκιστάν από οπουδήποτε και να είμαι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης, να διώκομαι λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, να έχω λόγους να ζητήσω άσυλο σε μια άλλη χώρα. Αμφισβητείται στην βασική αρχή του το άσυλο που είναι η ατομική αξιολόγηση. Μέσα σε όλα να συνεκτιμήσουμε όλο αυτόν τον πληθυσμό που είτε δε μπορεί να αποδείξει από πού προέρχεται λόγω έλλειψης εγγράφων και όλον αυτόν τον πληθυσμό που είναι ανιθαγενείς, που δεν έχουν ποτέ αποκτήσει το δικαίωμα σε μια ιθαγένεια, ένας πληθυσμός τέτοιος είναι οι Ροχίγκια. Επίσης κάποια κράτη δεν επιτρέπουν σε μόνες γυναίκες να περάσουν την ιθαγένεια στα παιδιά τους. Αυτός ο πληθυσμός πως θα διεκδικήσει άσυλο; Πραγματικά στην Ελλάδα η δημόσια σφαίρα δομείται από την αντίληψη ότι πρόσφυγας είναι μόνο όποιος προέρχεται από πόλεμο, και επειδή γνωρίζουμε ότι πόλεμο έχει μόνο η Συρία και η Υεμένη, η συζήτηση κλείνει εκεί.
Στη Λέσβο μετά την πυρκαγιά στη Μόρια η κυβέρνηση επέλεξε να συνεχίσει στην ίδια λογική, φτιάχνοντας ένα νέο camp ίσως και χειρότερο λόγω θέσης. Είναι δεδομένο ότι θα εξελιχθεί κι αυτό στην αθλιότητα της Μόριας; Για εμάς όπου και να γινόταν ένα τέτοιο camp θα ήταν λάθος. Η θέση μας είναι ότι τέτοιες δομές δε μπορούν να προσφέρουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, αναπαράγουν τα ίδια λάθη και τις ίδιες πληγές. Το Μαυροβούνι ένας λόγος περισσότερο γιατί είναι μια περιοχή απόλυτα εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες. Κανένας χώρος που οι άνθρωποι ζουν σε σκηνές σε μπορεί να είναι βιώσιμος και κανένας χώρος δε μπορεί να είναι βιώσιμος με 7000 ανθρώπους. Αυτό που προκρίνεται είναι τα νέα κέντρα κράτησης που θα έχουν ακόμα χειρότερους περιορισμούς και θα παράξουν πρόσθετη δυστυχία.
Η οργάνωση έχει δύο κλινικές στη Λέσβο. Πως επιδρούν στην υγεία των προσφύγων οι συνθήκες διαβίωσης στο συγκεκριμένο χώρο; Κοινή συνισταμένη είναι η ραγδαία επιδείνωση της ψυχικής υγείας. Πρόκειται για έναν πληθυσμό που ζει σε limbo και έχει ανάγκη υποστήριξης. Όσοι είχαν ούτως ή άλλως κάποια ψυχική ευαλωτότητα, επιδεινώνονται 10 φορές περισσότερο. Οι χώροι αυτοί της Λέσβου και της Σάμου, είναι χώροι βασανιστηρίου. Οι άνθρωποι όταν φτάνουν στις κλινικές μας δε μπορούν να μιλήσουν, το βλέμμα τους είναι χαμένο, είναι εντελώς αποσβολωμένοι, σημειώνονται αυτοτραυματισμοί και αυτοκτονικές διαθέσεις. Τι να πω; Αν δε μας σοκάρει το γεγονός ότι μέσα στο Μαυροβούνι βρήκαμε ένα τρίχρονο λιπόθυμο, θύμα σεξουαλικής κακοποίησης, τότε τι να μας σοκάρει; Σε αυτές τις συνθήκες οι γυναίκες και τα παιδιά αναμετρώνται με αυξημένους κινδύνους βίας. Η καταγγελία και η πρόσβαση σε δομές σε περιπτώσεις ενδοοικογεναικής βίας είναι εξαιρετικά δυσχερής. Και όχι μόνο. Πες για παράδειγμα ότι μια γυναίκα είναι έγκυος, πως μπορεί να διεκδικήσει διακοπή της κύησης ή αν θέλει να το κρατήσει, πως εξασφαλίζονται γι’ αυτήν οι διαδικασίες του προγεννητικού ελέγχου;
Ποια είναι τα βασικά προγράμματα που τρέχει αυτή την περίοδο η οργάνωση στην Αθήνα; Στην Αθήνα έχουμε δύο κλινικές, μια παροχής βοήθειας σε θύματα βασανιστηρίων και μια παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. Κατά βάση δεχόμαστε προσφυγικό πληθυσμό, χωρίς να αποκλείεται η πρόσβαση στους ντόπιους. Εσχάτως μαθαίνουμε ότι οι ασθενείς μας που διέμεναν σε διαμερίσματα του προγράμματος ΕΣΤΙΑ παίρνουν εξώδικα για να φύγουν, επι της ουσίας να μείνουν στο δρόμο άτομα με βαριά νοσήματα, όπως καρκινοπαθείς. Θα είναι πολύ κακό αν συμβεί. Τους τελευταίους μήνες έχουμε αναπτύξει διάφορες δράσεις σχετικά με την πανδημία και τώρα συζητάμε τι θα συμβεί με το εθνικό σχέδιο εμβολιασμού ως προς τους ευάλωτους πληθυσμούς
Το βασικό ερώτημα πάνω σ’ αυτό είναι να διασφαλιστεί η πρόσβαση; Έχει διάφορες πτυχές. Είναι η εξασφάλιση πρόσβασης σε απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές – εκεί έχεις τη λεγόμενη ψυχρή αλυσίδα που αφορά στη μεταφορά και την αποθήκευση φαρμάκων, ένα άλλο είναι οι ευάλωτοι σε δομές – για παράδειγμα μια γιαγιά 85 ετών στο Μαυροβούνι πρέπει να εμβολιαστεί μαζί με τις υπόλοιπες 85 χρονες γιαγιάδες κι όχι να μπει σε δεύτερη μοίρα και το τρίτο είναι οι μη καταγεγραμμένοι πληθυσμοί. Αυτό που ισχύει τώρα είναι ότι η εμβολιαστική κάλυψη συνδέεται με τον ΑΜΚΑ. Υπάρχουν όμως άτομα χωρίς ΑΜΚΑ. Πρέπει να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε όλους και όχι μόνο τυπικά αλλά και γλωσσικά και πολιτισμικά.
Στους ασθενείς σας που είναι θύματα βασανιστηρίων έχετε αντιμετωπίσει προβλήματα στην αναγνώριση ασύλου; Το πρόβλημα ξεκινάει από πολύ πιο πριν για τα θύματα βασανιστηρίων. Το πρόβλημα είναι η έλλειψη πιστοποίησης. Στο δημόσιο σύστημα υγείας δεν υπάρχουν πρωτόκολλα ταυτοποίησης. Αν πάμε αύριο σ’ ένα δημόσιο νοσοκομείο και ρωτήσουμε σε ποια υπηρεσία μπορούμε να απευθυνθούμε για την ταυτοποίηση ενός θύματος, το πιθανότερο είναι ότι θα μας κοιτάξουν με απορία. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να έχουν υποστεί βασανισμό που τα εμφανή ιατρικά σημάδια να μην είναι ορατά. Η διεθνής πρακτική είναι το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης που στο ΕΣΥ δεν είναι διαδεδομένη. Μπορεί κατά τύχη να βρεθεί κάποιος πεφωτισμένος γιατρός να το χειριστεί αλλά σαν πρακτική δεν είναι ενταγμένο στο σύστημα. Και μετά πάμε στις συνεντεύξεις, όπου και πάλι δεν υπάρχει ειδική μέριμνα για το πώς θα χειριστείς έναν άνθρωπο που έχει βασανιστεί.
Ανέλαβες αυτή τη θέση πριν εφτά μήνες. Ήταν μια φυσική εξέλιξη στη ζωή σου; Δε μπορώ να σκεφτώ να κάνω κάτι άλλο. Ήταν κάτι που το ήθελα και πριν μερικά χρόνια φαινόταν μακρινό όνειρο. Τη μια μέρα νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα και την άλλη ότι δε μπορείς να κάνεις τίποτα. Οι αποφάσεις δεν είναι εύκολες, γιατί ενίοτε εξαρτώνται ζωές από αυτές. Ακούς καμιά φορά τον κόσμο να διαμαρτύρεται ότι δε βοηθούν οι ΜΚΟ. Είναι πολύ πιο σύνθετο. Πρέπει με το λιγότερο κόστος να κάνεις τη μεγαλύτερη δράση. Εμείς είμαστε μια οργάνωση που έχει την οικονομική ανεξαρτησία να επιλέγει που θα διαθέσει τους πόρους της, δε λαμβάνουμε λεφτά από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και γενικά από κυβερνήσεις. Παράλληλα, όμως, ανάγκες υπάρχουν παντού, στη Λέσβο, στο Κονγκό, στην Υεμένη. Πως θα αναλάβεις την ευθύνη. Λες ότι τα ιατρικά κριτήρια θα σου δώσουν την απάντηση. Και πάλι δεν είναι τόσο απλό. Δε μπορείς να συγκρίνεις αν κάπου πεθαίνουν 100 ή 20 για να αποφασίσεις.
Ωστόσο υπάρχουν επικρίσεις για τη δράση των ΜΚΟ με την έννοια ότι αυτή δεν είναι πάντα διαφανής. Έχουν καταγραφεί σκάνδαλα και υποθέσεις διασπάθισης πόρων. Πέρα από το γεγονός ότι και οι ΜΚΟ δεν είναι ένας ομοιογενής χώρος, έχεις την αίσθηση ότι αυτά τα φαινόμενα μπορεί και να χρησιμοποιούνται για τη συλλήβδην ενοχοποίηση των οργανώσεων ανεξάρτητα από το έργο τους; Γίνεται και εσκεμμένα. Πολλές φορές η στοχοποίηση του ανθρωπιστικού χώρου έρχεται μέσα και από αυτή τη ρητορική. Μέσα σε όλα αυτά να πούμε ότι οι οργανώσεις είναι διαφορετικές, έχουν διαφορετικές δράσεις και διαφορετικούς μηχανισμούς λογοδοσίας. Πολλές δράσεις – και δεν το λέω με κάποια πρόθεση υπεκφυγής ή υπεροψίας- είναι περίπλοκες και ο κόσμος το αγνοεί. Είναι δύσκολο να καταλάβεις όλα τα στάδια π.χ. μιας εμβολιαστικής καμπάνιας που θα γίνει στο Κονγκό με στόχο 100.000 πληθυσμό ή πως θα στηθούν οι τέντες μετά το κάψιμο της Μόριας ή πως θα στείλουμε εν μέσω πανδημίας μια κοπέλα στο Αφγανιστάν. Πρέπει όλα να τα βλέπουμε υπό το πρίσμα της περιπλοκότητας της ανθρωπιστικής δράσης, που ανακύπτουν όλο και περισσότερα εμπόδια, διοικητικά και νομικά.
Χριστίνα έχετε χάσει και ανθρώπους, η πιο πρόσφατη επίθεση ήταν στην Καμπούλ. Αυτό παρότι υπάρχει ως ενδεχομενικότητα, όταν συμβαίνει είναι πάντα ένα σοκ; Η πιο πρόσφατη επίθεση ήταν όντως στη μαιευτική κλινική που έχουμε στην Καμπούλ, όπου πέθανε και μια μαία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Μπήκαν μέσα ένοπλοι άνδρες κι άρχισαν να πυροβολούν μανάδες και βρέφη. Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω, χάνουν και οι λέξεις το νόημα τους. Κάθε χρόνο υπάρχουν θύματα. Κάθε φορά είναι σα να πεθαίνει ένας δικός σου άνθρωπος, ακόμα κι αν δεν τον είχες γνωρίσει, γιατί η σύνδεση των ανθρώπων που δουλεύουν στο πεδίο είναι πολύ ιδιαίτερη.
Η δουλειά στο πεδίο έχει αναπόφευκτα φόρτιση που παραμένει κάπως αθέατη. Παλιότερα αναγνωρίζαμε με μεγαλύτερη δυσκολία την ψυχική φόρτιση των ανθρώπων στο πεδίο. Υπήρχε το ταμπού ότι αν δουλεύεις στην ανθρωπιστική δράση σημαίνει ότι είσαι ατρόμητος και τίποτα δε σε σταματάει. Είναι τέτοια η στοχοπροσήλωση που αγνοείς την κατάσταση που εσύ έχεις περιέλθει. Μου ‘χει συμβεί μετά από πολύ βαριά διάσωση, να χρειαστεί να σταματήσουμε γιατί η ομάδα είχε εκτεθεί σε τραγικό περιστατικό. Κάποιοι ήταν αντίθετοι γιατί είχαν το άγχος ότι αν σταματήσουμε για τρεις ώρες, κάποιος άνθρωπος μπορεί να κινδυνέψει. Προσπαθούμε πλέον με εσωτερικές μονάδες υγείας να υποστηρίζουμε έναν άνθρωπο πριν και μετά την αποστολή. Έχει σημασία να το αναγνωρίζουν οι άλλοι, να σου πουν πάρε άδεια και να αναγνωρίζεις εσύ τους μηχανισμούς σου, γιατί όταν εκτίθεσαι σε τέτοιο κίνδυνο στο διηνεκές υπάρχει μια μόνιμη κατάσταση ψυχολογικής έντασης και κόπωσης. Θέλει ισορροπία για να αντέξεις.
Υπάρχουν φορές που απογοητεύεσαι, που μπορεί να σκέφτεσαι ότι μια δράση δεν έχει νόημα σ’ έναν ωκεανό άλυτων προβλημάτων; Όχι, ακόμα και τις φορές που σκέφτομαι ότι έχει μικρή επίδραση μια δράση, ξέρω ότι είμαι στη σωστή πλευρά.
