Η Έλενα Βόγλη, σκηνοθέτρια της παράστασης «Υμπύ Τύραννος» που λόγω επιτυχίας πήρε παράταση, απαντά στις απορίες της Popaganda και συστήνει στο ευρύ κοινό την ομάδα ActUBǓστες.
O κυρ-Υμπύ σφάζει τη βασιλική οικογένεια της Πολωνίας για να σφετεριστεί το θρόνο και μετέπειτα φοβάται να αντιμετωπίσει τον μοναδικό επιζήσαντα. Πώς η σκληρότητα και η δειλία συνυπάρχουν στον ίδιο χαρακτήρα; Ο Αλφρέντ Ζαρί δημιούργησε ένα είδος μυθικού ήρωα, χωρίς συναισθηματικές και ψυχολογικές αποχρώσεις, αλλά προικισμένο με παρουσία μοναδική. Αυτό το μυθικό αλλά και συγχρόνως αληθινό πρόσωπο, έχει τα χαρακτηριστικά ενός τύπου, δηλαδή απλούστευση και γενίκευση που προβάλλουν τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του, αυτά του αντι-ήρωα με αρνητικές αρετές: μία καρικατούρα της βιαιότητας, της απληστίας, μα πάνω απ’ όλα, της βλακείας. Δίνοντας εξηγήσεις για τον Υμπύ του, ο Ζαρί λέει ότι «και οι πιο μικρές παρατηρήσεις του είναι ενδεικτικές της έλλειψης νοημοσύνης του». Η βλακεία, λοιπόν, του Υμπύ είναι η ρίζα της σκληρότητας και του κυνισμού του. Ηλίθιος και σκληρός, ο Υμπύ γίνεται η προσωποποίηση της ανανδρίας και της θρασυδειλίας. Η αγριότητά του δεν προκαλεί δέος, γιατί δεν προέρχεται από θάρρος, αλλά από το φόβο να μην χάσει όσα απέκτησε λεηλατώντας και αρπάζοντας. Ο φόβος και η δειλία του τον κάνουν να χάνει την αξιοπρέπειά του και να γίνεται γκροτέσκος.
Ποιες οι επιρροές που έχει δεχθεί το έργο από την αρχαία τραγωδία και τον Σαίξπηρ; Ο Αλφρέντ Ζαρί έλαβε κλασσική ελληνική παιδεία. Είχε, μεταξύ άλλων, μεταφράσει την «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμ. Ροΐδη, σε συνεργασία με τον Έλληνα φίλο του γιατρό, Ιωάννη Σάλτα. Επινόησε την Παταφυσική μέθοδο, μία θεωρία που αναπτύσσει την αρχή της αναλογικότητας των αντιθέτων, ονομάζοντάς την έτσι από παραφθορά του ελληνικού «τα επί τα φυσικά». Οι επιρροές, ωστόσο, που έχει δεχθεί το έργο από την αρχαία τραγωδία ανάγονται περισσότερο στη μορφή, παρά στο περιεχόμενο. Ο Ζαρί, ακολουθώντας το πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας, έγραψε μία τριλογία με τον ίδιο αντι-ήρωα: Υμπύ Τύραννος (1888), Υμπύ Κερασφόρος (1889) και Υμπύ Δεσμώτης (1899). Στο περιεχόμενο, ο Υμπύ Τύραννος ακολουθεί την ίδια διαδρομή με τα ιστορικά δράματα του Σαίξπηρ: Ριχάρδος ΙΙ, Ριχάρδος ΙΙΙ, Μάκβεθ…, όπου ο σφετεριστής του θρόνου, αφού βασιλεύσει ένα χρονικό διάστημα, εκδιώκεται από τον νόμιμο διεκδικητή, ο οποίος αναλαμβάνει, με τη σειρά του την εξουσία. Ο Ζαρί, επαναλαμβάνοντας το σχήμα αυτό των σαιξπηρικών ιστορικών δραμάτων, υπογραμμίζει επίσης τους δύο βασικούς κανόνες που πρέπει να τηρήσει αυτός που θέλει να διατηρήσει την εξουσία: να εκπληρώνει τις υποσχέσεις στον λαό και να μην αφήσει να επιζήσει κανείς αντίπαλος. Στον πολυδιάστατο, ωστόσο χαρακτήρα των σαιξπηρικών ηρώων, αντιπαραθέτει την απλοϊκότητα και την μονολιθικότητα μιας χοντροκομμένης καρικατούρας, όπως είναι ο Υμπύ, υπονοώντας, πιθανόν, ότι πίσω από τους δισταγμούς και τις αμφιβολίες των μεγάλων ηρώων κρύβονται ταπεινά κίνητρα.
Γιατί το έργο χαρακτηρίζεται ως τραγική φάρσα; Τον χαρακτηρισμό τον δώσαμε εμείς, θέλοντας να προβάλλουμε το οξύμωρο σχήμα που διέπει όλο το έργο με τη συμπαρουσία του ευπρεπούς και του εκχυδαϊσμένου, του ηρωικού και του ευτελούς. Είναι δύσκολο να το κατατάξει κανείς σε κάποια κατηγορία. Ορισμένοι το χαρακτηρίζουν σατιρική κωμωδία, άλλοι φανταστικό μπουρλέσκ, ή γκροτέσκο. Ο ίδιος ο συγγραφέας, ωστόσο, σε θεωρητικά του κείμενα υποστήριζε ότι δεν έγραψε «ένα έργο αστείο» και το κωμικό του είναι: «το μακάβριο κωμικό των κλόουν». Απέναντι στον «Υμπύ Τύραννο», ο θεατής νοιώθει αμηχανία και καμιά φορά δυσφορία. Αισθάνεται την ανάγκη να γελάσει, αλλά με τη διαίσθηση ότι αυτό που βλέπει δεν είναι καθόλου αστείο και μάλιστα, κάποιες στιγμές αυτό το κωμικό στοιχείο υποκρύπτει αγωνία και φόβο.
Ποια τα κοινά στοιχεία και ποιες οι διαφορές του Υμπύ με σύγχρονους ηγέτες; Ο Υμπύ είναι σφετεριστής του θρόνου, δεν είναι ηγέτης. Ένας πραγματικός ηγέτης άγει το λαό, που τον έχει αποδεχθεί εκούσια, στο κοινό καλό. Ο Υμπύ, αντίθετα, αρπάζει με βία και απειλές την εξουσία προς ίδιον όφελος. Γίνεται τύραννος και απόλυτος δικτάτορας. Η χωρίς όρια άσκηση της εξουσίας του θυμίζει δικτάτορες προηγούμενων εποχών (Μουσολίνι, Χίτλερ, Χιροχίτο, Φράνκο…) με μία ειδοποιό διαφορά: ο Υμπύ στοχεύει στην εξουσία άνευ ίχνους ιδεολογίας, αλλά μόνον με τα πλέον ταπεινά των ενστίκτων κίνητρα: την τσέπη του και την κοιλιά του. Οι προαναφερθέντες δικτάτορες, αντίθετα, επιδίωξαν, με βάση μία νοσηρή πολιτική ιδεολογία, να ελέγξουν απόλυτα τα ανθρώπινα μυαλά διαστρεβλώνοντας τις γνήσιες πεποιθήσεις της λαϊκής μάζας στην προσπάθειά τους να την οδηγήσουν στην απόλυτη υπακοή. Όσον αφορά τους σύγχρονους πολιτικούς –και ουδόλως ηγέτες-, αυτοί, εντολοδόχοι παγκοσμίων κέντρων εξουσίας, έχοντας τη γνώση ή και την εμπειρία των ιστορικών γεγονότων του παρελθόντος, είναι εφοδιασμένοι με έναν πιο επιτήδειο και πανούργο τρόπο χειρισμού του ανθρώπινου μυαλού που αποβλέπει στην τρομοκράτηση και την αναχαίτιση της ελεύθερης εξέλιξης του νου, αλλά και τον περιορισμό της οικονομικής ελευθερίας του ατόμου, επιβάλλοντας, με τεχνικά και προπαγανδιστικά μέσα, δυσβάσταχτα κι εξωπραγματικά βάρη ̇ κι εδώ έρχεται ο συσχετισμός με τον -δυστυχώς επίκαιρο- Υμπύ Τύραννο: επιβάλλει, μέσω των οργάνων της δικαιοσύνης, την εξωφρενική και εγκληματική «πολιτική» του, αναγγέλλοντάς τους: «θα ζείτε από τα πρόστιμα που θα επιβάλλετε, κι από τις περιουσίες αυτών που θα καταδικάζετε σε θάνατο» και λίγο αργότερα, απευθυνόμενος στον λαό που είχε ήδη καταβάλει τους φόρους του: «…εγώ μόλις άλλαξα το γκουβέρνο κι έβαλα να γράψουν στην εφημερίδα ότι όλους τους φόρους πρέπει να τους πληρώνετε δύο φορές, και τρεις φορές ακόμα άν κατεβάσει εκ των υστέρων κάποιον άλλον η κούτρα μου.»
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ομάδας ActUBǓστες και από ποια ανάγκη δημιουργήθηκε; Οι ActUBǓστες δημιουργήθηκαν από μια αυθόρμητη ανάγκη για καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση, σε πείσμα των καιρών, τόσο λόγω της ανυπαρξίας πολιτειακής μέριμνας, ως προς τα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας, όσο και λόγω της σκόπιμης στροφής του ανθρώπινου δυναμικού στην αναζήτηση αποκλειστικά των βιοτικών αναγκών, αναχαιτίζοντας έτσι κάθε πνευματική ανησυχία. Είναι, ωστόσο, βέβαιο πως σε εποχές κρίσιμες η τέχνη ανθεί, κι αυτό μας εμψυχώνει παρά τις τρομερές δυσκολίες που συναντάμε. Η ομάδα, με αισθητικό οδηγό το ανατρεπτικό γκροτέσκο και πυξίδα την αλληλεγγύη στοχεύει στην ανάσυρση θεατρικών κειμένων που έχουν ξεχαστεί και τα οποία συνδιαλέγονται με έννοιες που στοιχειώνουν αέναα την ανθρωπότητα.
infο: «Υμπύ Τύραννος», Θέατρο Σταθμός: Βίκτωρος Ουγκώ 55 (έναντι Μετρό Μεταξουργείου) – Μεταξουργείο, πληροφορίες – κρατήσεις: τηλ.: 211 4036322 και 6976 279367. Tελευταία παράσταση: Σάββατο 4 Ιουνίου. Διάρκεια παράστασης: 120 λεπτά. Τιμές εισιτηρίων: κανονικό: 12 ευρώ, μειωμένο (φοιτητικό – ατέλειες – ανέργων): 8 ευρώ.
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, σκηνοθεσία: Έλενα Βόγλη, χορογραφία – κινησιολογική επιμέλεια: Μαρίνα Μαυρογένη, σκηνικό – αξεσουάρ (ιδέα – σχέδιο): Ειρήνη Κουμπαρούλη, κατασκευή σκηνικού: Σταύρος Σολομής, κατασκευές αξεσουάρ: Γιώργος Κοντομηνάς – Γιάννης Σκόδρας, μακιγιάζ – γραφιστικά: Silvia Cardullo, φωτισμοί: Μιχάλης Μπούρης, παραγωγή: ActUBǓστες, επικοινωνία: Μελαχρινός Βελέντζας, βοηθός σκηνοθέτη: Κώστας Σεβδαλής, βοηθός παραγωγής: Άννα Φωτοπούλου, το «Φοροτράγουδο» έγραψε ο Αλέκος Βασιλάτος. Τους 34 ρόλους του έργου ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Αλεβυζάκης, Μαντώ Γιαννίκου, Γιώργος Δρίβας, Ρωμανός Καλοκύρης, Εβελίνα Καραστάθη, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Χρυσάνθη Κουτρούμπα, Κώστας Σεβδαλής, Ζωή Φράττη.
