Athen – Βερολίνο: Δύο πόλεις, μια ήπειρος, ένα νόμισμα, δύο (διαφορετικοί;) κόσμοι

Βρίσκεται στην καρδιά της ηπειρωτικής Ευρώπης, εκεί που κάποτε ήταν σφηνωμένο το μαχαίρι του ψυχρού πολέμου. Είναι πλούσιο, γκρίζο και προσφέρει στους ταξιδιώτες που το επισκέπτονται τον αέρα ελευθερίας της μετακομμουνιστικής εποχής. Είναι το Βερολίνο. Μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά βρίσκει κανείς μία πόλη μεσογειακή, ηλιόλουστη, που βουτηγμένη στην οικονομική κρίση δίνει έναν αγώνα επιβίωσης με τις αντιθέσεις αναζητώντας διαρκώς έναν αστικό προσανατολισμό. Είναι η Αθήνα.

Το άλφα και το ωμέγα της Ευρώπης, το Βερολίνο και η Αθήνα αποτελούν τους δύο πόλους μίας ηπείρου που πασχίζει να βρει το ρόλο της στο σύγχρονο κόσμο. Τους παράλληλους και αντιφατικούς κόσμους των δύο αυτών πόλεων επιχείρησε να ανακαλύψει το National Geographic. Η Αθήνα της κρίσης δείχνει να πνίγεται από τις ανάγκες του σήμερα και την αβεβαιότητα του αύριο, ενώ το Βερολίνο, πιο ανοιχτό και πολυπολιτισμικό από ποτέ, δείχνει να αδιαφορεί προκλητικά για το μέλλον που φαντάζει βέβαιο και ασφαλές.

 Οι Γερμανοί, με μέσο εισόδημα 50% μεγαλύτερο από εκείνο των Ελλήνων και ΑΕΠ 10 φορές μεγαλύτερο από το ελληνικό, αναδείχθηκαν αναπόφευκτα σε ηγέτες της Ε.Ε., την ώρα που στην Ελλάδα άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια προβλήματα που η ελληνική νοοτροπία κυοφορούσε για δεκαετίες.

Το αφιέρωμα του National Geographic αναφέρεται στο πελατειακό σύστημα που χειραγωγεί την αθηναϊκή πολιτική ζωή, με τους υποψήφιους σε δημοτικές και εθνικές εκλογές να συναλλάσσονται με άτυπα δίκτυα «ελέγχου ψήφων» για την εκλογή τους. Πίσω από τις ιστορίες εξαγοράς ψήφου και διαφθοράς, τα υψηλά επίπεδα φοροδιαφυγής και τη διαπλοκή συμφερόντων, βρίσκεται το κατάλοιπο της προσωπικής δικτύωσης, της αντίληψης που πιστεύει βαθύτατα στη σημασία της «προσωπικής επαφής» και απορρίπτει την αξία των θεσμών ή την ικανότητα του κράτους να κάνει την κοινωνία πιο αξιοκρατική και δίκαιη.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 έφερε στο προσκήνιο τις μέχρι τότε καλά κρυμμένες οικονομικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ βορά και νότου. Οι Γερμανοί, με μέσο εισόδημα 50% μεγαλύτερο από εκείνο των Ελλήνων και ΑΕΠ 10 φορές μεγαλύτερο από το ελληνικό, αναδείχθηκαν αναπόφευκτα σε ηγέτες της Ε.Ε., την ώρα που στην Ελλάδα άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια προβλήματα που η ελληνική νοοτροπία κυοφορούσε για δεκαετίες.

To Sony Centre στο Βερολίνο-έμβλημα της οικονομικής ισχύος της Γερμανίας.

Το ελληνικό παραμύθι της καλπάζουσας ανάπτυξης άρχισε να ξεθωριάζει, όταν η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου ανακοίνωσε πως το ετήσιο έλλειμμα έφτανε το 12.5% και όχι το 6.7% του ΑΕΠ, όπως είχε δηλώσει η κυβέρνηση Καραμανλή λίγο πριν παραδώσει τα ηνία της εξουσίας. Με το δημόσιο χρέος να αγγίζει τα 350 δις ευρώ, Αθήνα και Ευρώπη υπέγραψαν τις μεγαλύτερες δανειακές συμβάσεις στην ιστορία, με την Ελλάδα να λαμβάνει 110 δις ευρώ το 2010 και 130 δις ευρώ το 2012. Με τις συμφωνίες αυτές οι Έλληνες αναγκάστηκαν να αλλάξουν ριζικά την καθημερινότητα τους, κάνοντας περικοπές, πληρώνοντας εξοντωτικά υψηλή φορολογία και παραιτούμενοι των συνθηκών ζωής που μέχρι τότε απολάμβαναν.

Κομμάτια από το τοίχος του Βερολίνου βρίσκονται ακόμη εκεί σαν να θέλουν να υπενθυμίσουν στη Γερμανία πως, αν προσπαθήσεις να κυριαρχήσεις, θα ταπεινωθείς, αν επιδιώξεις να καταστρέψεις, θα καταστραφείς, αν επιχειρήσεις να βρεθείς στο κέντρο του κόσμου, θα καταλήξεις στο περιθώριό του.

Υψηλά ποσοστά ανεργίας, πείνα και συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας αποτελούν το επαναλαμβανόμενο θέμα του ελληνικού δράματος. Στην αντίπερα όχθη, όταν κανείς περπατήσει τους βερολινέζικους δρόμους, φέρνει στο μυαλό του την πολυτάραχη ιστορία του 19ου και 20 αιώνα, περίοδο που το γερμανικό έθνος πάλεψε με το πεπρωμένο του για να επιτύχει αυτό για το οποίο πίστευε (και ίσως πιστεύει ακόμα) ότι το προορίζει η ιστορία: να κυριαρχήσει στον κόσμο.

Οι πληγές της ιστορίας, αν και δεν προκαλούν τον πόνο του παρελθόντος, είναι ακόμη εμφανείς στο σώμα της Γερμανίας. Κομμάτια από το τοίχος του Βερολίνου βρίσκονται ακόμη εκεί σαν να θέλουν να υπενθυμίσουν στη Γερμανία πως, αν προσπαθήσεις να κυριαρχήσεις, θα ταπεινωθείς, αν επιδιώξεις να καταστρέψεις, θα καταστραφείς, αν επιχειρήσεις να βρεθείς στο κέντρο του κόσμου, θα καταλήξεις στο περιθώριό του.

O Βόλφγκανγκ Τίρσε, βετεράνος πολιτικός του σοσιαλδημοκρατικού γερμανικού κόμματος (SPD) και πρώην πρόεδρος του Γερμανικού Κοινοβουλίου, αναφέρει στο National Geographic πως «οι Γερμανοί και η πρωτεύουσά τους είναι ακόμα εγκλωβισμένοι στην ιστορία τους και δεν είναι ακόμη έτοιμοι για να αυτοπροσδιοριστούν ως μία μεγάλη δύναμη. Στο Βερολίνο η διαβολική  ιστορία του 20ού αιώνα είναι ακόμη εμφανής όσο σε καμία άλλη πρωτεύουσα. Δεν θέλουμε να κρυφτούμε, ούτε να αποφύγουμε την ιστορία μας εδώ στο Βερολίνο. Αντίθετα, θέλουμε να τη δούμε κατάματα».

Ο βετεράνος Γερμανός πολιτικός Βόλφγκανγκ Τίρσε.

Παρά το άνοιγμα του Βερολίνου στη διεθνή κοινότητα και την προσπάθεια των τοπικών αρχών να κάνουν τη γερμανική πρωτεύουσα καρδιά της διαφορετικότητας και της καινοτομίας, η διχασμένη μέχρι το 1989 πόλη αντιμετωπίζει ακόμη σοβαρά οικονομικά προβλήματα που κληρονόμησε ήδη από την εποχή της επανένωσης. Το χρέος του Βερολίνου φτάνει τα 77 δις δολάρια και το ετήσιο έλλειμμα του θα ήταν της τάξης του 20.7%, αν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν εξασφάλιζε στο βερολινέζικο κρατίδιο κονδύλια από άλλα κρατίδια της Γερμανικής Δημοκρατίας. Χωρίς την οικονομική βοήθεια της υπόλοιπης Γερμανίας, το Βερολίνο θα κατέρρεε οικονομικά, όπως ακριβώς θα συνέβαινε με την Ελλάδα αν δεν είχε την στήριξη των εταίρων της.

Γνώριμο σκηνικό συγκρούσεων στον τεταμένο αστικό ιστό της Αθήνας / Φωτογραφία: Αλέξανδρος Κατσής-FOSPHOTOS

Την εντυπωσιακή μετατροπή του Βερολίνου από θέατρο του ψυχρού πολέμου σε έμβλημα της ελευθερίας επισκιάζει το δράμα της Αθήνας στο νότο, όπου οι πολιτικές λιτότητας θρυμμάτισαν τη μεσαία τάξη και επανέφεραν μίση που ήταν καλά θαμμένα στο παρελθόν. Η ξενοφοβία και ο ρατσισμός άρχισε να διαγράφεται εντονότερα στο πρόσωπο των  ανθρώπων. Ο πρόεδρος της τοπικής οργάνωσης κατοίκων στον Άγιο Παντελεήμονα, περιοχή όπου είναι έντονη η παρουσία της Χρυσής Αυγής, αναφέρει στο National Geographic: «Μπορείς να φανταστείς τίποτα πιο αηδιαστικό από 70 ζευγάρια παπούτσια έξω από ένα τζαμί;». Δείχνει μάλιστα ιδιαίτερα ικανοποιημένος από το ότι κάποιοι έκαψαν το μουσουλμανικό τζαμί που βρισκόταν στην περιοχή το 2011.

Η Χρυσή Αυγή: σύμπτωμα μίας κοινωνίας απελπισμένης από την οικονομική ανέχεια / Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζάμαρος-FOSPHOTOS

Όμως, μέσα από αυτό το σκηνικό κοινωνικής αποσάθρωσης εμφανίζονται τοπικές οργανώσεις που επιχειρούν να δώσουν λύσεις σε τοπικά προβλήματα, μαζεύουν σκουπίδια, φυτεύουν δέντρα, βάφουν παιδικές χαρές, δίνουν στους Αθηναίους οδηγούς πόλης για μέρη της Αθήνας που δεν γνωρίζουν, διοργανώνουν εκδηλώσεις σε κακόφημες συνοικίες.

Αυτό που φοβίζει τους Αθηναίους είναι οι καρποί που φέρνει η φτώχεια. Αντίθετα οι Βερολινέζοι ψάχνουν το αντίδοτο στην καταστροφική δύναμη του χρήματος.

Τέτοιου είδους δραστηριότητες αναπτύσσονται και στο Βερολίνο. Όμως οι ίδιες πράξεις έχουν διαφορετικές συνδηλώσεις σε διαφορετικό πλαίσιο. Στην Αθήνα οι πρωτοβουλίες αυτές επιχειρούν να καταπολεμήσουν το αίσθημα αποτυχίας και απογοήτευσης που πλανάται πάνω από τις αθηναϊκές συνοικίες. Στο Βερολίνο αποτελούν μία προσπάθεια η οικονομική ευημερία να μην διαβρώσει το ελευθεριακό προφίλ της πόλης. Αυτό που φοβίζει τους Αθηναίους είναι οι καρποί που φέρνει η φτώχεια. Αντίθετα οι Βερολινέζοι ψάχνουν το αντίδοτο στην καταστροφική δύναμη του χρήματος.

Αθήνα και Βερολίνο ψάχνουν το βηματισμό τους σε έναν κόσμο που αλλάζει απάνθρωπα γρήγορα. Αν και οι δύο μεγαλουπόλεις βιώνουν δύο αντιδιαμετρικά αντίθετους κόσμους, συναντώνται στην κοινή συνισταμένη των προσπαθειών τους: να αντισταθούν στη συνεχώς διευρυνόμενη κυριαρχία της αγοράς και του χρήματος, δίνοντας στους κατοίκους τους την δυνατότητα να πάρουν μία βαθιά ανάσα μέσα σε ένα ασφυκτικό αστικό περιβάλλον.