Συνήθως η κριτική των βιβλίων χωρίζεται σε δύο στάδια. Το πρώτο αφορά στο χρόνο που απαιτείται προκειμένου να «ταξιδέψει» κανείς στις σελίδες του, ενώ το δεύτερο έχει να κάνει με την επίπτωση που έχει στο νου και στην ψυχή αυτό το ταξίδι. Το βιβλίο «Του ανέμου και της αρμύρας – Προϊόντα και μαγειρικές των Κυκλάδων» ανήκει όμως σε μια ξεχωριστή κατηγορία, διότι παρασύρει τον αναγνώστη και σε ένα τρίτο στάδιο: να μαγειρέψει αυτά που προτείνουν οι συγγραφείς του Νανά Δαρειώτη, Θάλεια Τσιχλάκη και Α. Ν. Ανδρουλιδάκης. Και κατόπιν να δοκιμάσει τους καρπούς αυτής της προσπάθειας (με απόλυτη ικανοποίηση), καθώς κάθε συνταγή είναι προσεχτικά «ζυγισμένη», ώστε να πετύχει απόλυτα. Ξεφυλλίζοντάς το, γίνεται φανερό πως οι τρεις φίλοι έγραψαν αυτό το βιβλίο από έρωτα βαρύ για τη γαστρονομική παράδοση των Κυκλάδων. Πως αλλιώς εξηγείται η συστηματικότητά τους, η επιμονή στην καταγραφή, η λεπτομερής ανάλυση, οι διαδικασίες δηλαδή που απαιτούν μόχθο πολύ κέφι απεριόριστο και – αναμφίβολα- πάθος;
Να το μεταφράσουμε σε αριθμούς; Οι συγγραφείς με τη συνδρομή του δικτύου Aegean Cuisine, αποτύπωσαν μέσα σε 302 σελίδες τις γευστικές παραδόσεις και την παραγωγή 24 κυκλαδίτικων νησιών και σε περισσότερα από 600 λήμματα τη μαγευτική πληθώρα προϊόντων που συναντάς εκεί (π.χ. σχεδόν 100 είδη τυριών!). Την ίδια στιγμή, 350 φωτογραφίες συνοδεύουν 50 υπέροχες αυθεντικές συνταγές του Αιγαίου (με πολλές παραλλαγές, διότι κάποια προϊόντα είναι δυσεύρετα στην αγορά, μα μπορούν να αντικατασταθούν από κάποια άλλα δίνοντας ένα εξίσου γευστικό αποτέλεσμα).
Όχι, αυτό το βιβλίο δεν είναι ένα ακόμη συνταγολόγιο. Είναι μια ιεροτελεστία, η οποία ξεδιπλώνεται αργά και κάθε τμήμα της είναι ένα κομμάτι της ιστορίας αυτών των νησιών, που για περισσότερα από 3.500 χρόνια παράγουν πολιτισμό. Αποτελεί ακριβώς αυτό που αναφέρεται στις πρώτες σελίδες «μια μύηση στην εμπειρία της κυκλαδίτικης ζωής μέσα από το φαγητό». Ξεκινά από την περιγραφή των προϊόντων του κάθε νησιού, περνά στις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων του και καταλήγει στα χαρακτηριστικά του πιάτα. Δύσκολη προσπάθεια. Αναμφίβολα. Γιατί με δεδομένη τη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού στις Κυκλάδες κάποια στιγμή τα γαστρονομικά δεδομένα άλλαξαν. Η καλλιέργεια έγινε αντιοικονομική καθώς αφενός δεν υπήρχε χρόνος να ασχοληθεί κανείς με αυτή – τη στιγμή που η προσέλευση των τουριστών αυξάνονταν- αφετέρου οι εισαγωγές προϊόντων από την ηπειρωτική χώρα ήταν πολύ πιο συμφέρουσες. Η Νανά Δαρειώτη, η Θάλεια Τσιχλάκη και ο Α. Ν. Ανδρουλιδάκης ανήκουν σε εκείνη την κατηγορία των ανθρώπων που κατάλαβαν ότι αυτή η στρέβλωση στην τουριστική οικονομία πρέπει να πάψει να υφίσταται. Ο καιρός πλέον είναι ο κατάλληλος για να πραγματοποιηθεί η στροφή στην πρωτογενή παραγωγή, μια κίνηση που θα δώσει σάρκα και οστά στο όραμα της αναβίωσης της γαστρονομικής κουλτούρας των Κυκλάδων. Σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο τους είναι ο οδηγός στα μονοπάτια της κυκλαδίτικης διατροφής, το φως που δείχνει το δρόμο.
Ανοίγοντας τις σελίδες πέφτεις, ανάμεσα στα άλλα, πάνω στα κλωστά (λεπτά σαν σπαγγέτι μακαρόνια) και στους παύλους (παξιμάδια) της Αμοργού, μα και στη συνταγή για το περίφημο πατατάτο, ένα εορταστικό φαγητό που σερβίρουν στα πανηγύρια με βάση το ντόπιο κατσικάκι, τις πατάτες και τον πελτέ. Πιο κάτω βρίσκεται η Ανάφη με το ξυάλι της (μαλακό κατσικίσιο τυρί, που μοιάζει με ξινό γιαούρτι) και τις πράσινες σφαιρικές μελιτζάνες. Ακολουθεί η Άνδρος με το παμπιλόνι (γλυκό κουταλιού από το ομώνυμο εσπεριδοειδές), τα αμυγδαλωτά της και τη συνταγή για τη φημισμένη ομελέτα φουρτάλια, με αυγά, πατάτες και λουκάνικα.
Φυσικά, οι πληροφορίες δεν περιορίζονται μόνο στα παραπάνω. Οι συγγραφείς έχουν καταγράψει λεπτομερώς τα βότανα, τα μυρωδικά και τα άγρια χόρτα, τους τύπους μελιού, τα ψάρια και τα θαλασσινά, τα γλυκά, τα ποτά και τα κρασιά του κάθε νησιού. Λένε για την Ίο, για παράδειγμα, ότι το κακόμαυρο είναι το κατεξοχήν νιώτικο σταφύλι, ενώ οι κάτοικοι χρησιμοποιούν καμιά φορά και την ποικιλία ραζακί για οινοποίηση. Παράλληλα, στη μέση του βιβλίου προβάλλουν την αυθεντική συνταγή για το ναξιώτικο χοιρινό ρόστο (αποκριάτικο φαγητό της ορεινής Νάξου και ειδικά της Απειράθου, με μπόλικο σκόρδο), κατόπιν τη μπραντάδα μπακαλιάρου από τη Σαντορίνη (παστός μπακαλιάρος μαγειρεμένος με σάλτσα ντομάτας και σκορδαλιά), ενώ η Τήνος δηλώνει βροντερό παρόν με την πατατού (πουρές πατάτας αναμεμειγμένος με γευστικά τηνιακά τυριά, ψημένος στο φούρνο).
Όπως ήδη έχει αναφερθεί στην αρχή το βιβλίο αυτό θέλει χρόνο για να εκτιμηθεί σωστά. Για την ακρίβεια, θα πρέπει κανείς να το «ζήσει» για να καταλάβει πλήρως την αξία του. Κι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να μαγειρευτούν οι συνταγές του. Τουλάχιστον μια από κάθε νησί. Μόνο τότε επιβεβαιώνεται η αρχική εκτίμηση που προκύπτει στην πρώτη επαφή μαζί του, τη στιγμή που τα δάχτυλα χαϊδεύουν το σιντεφένιο εξώφυλλο. Ό,τι η γαστρονομία είναι ο τρόπος να διατηρηθούν ζωντανές οι μνήμες των νησιών κι αυτό που τα χέρια κρατούν δεν είναι παρά ένας χάρτης θησαυρού. Το πόσο βαθιά έψαξαν οι δημιουργοί του για να το γράψουν φαίνεται άλλωστε από τη δήλωσή τους «..μιλήσαμε με τους γεροντότερους, βρήκαν σημειώσεις, ανακάλεσαν μνήμες, άλλοτε με μια μικρή ντροπή για την τότε ένδεια, άλλοτε με καμάρι και το κουβάρι άρχισε να ξετυλίγεται. Για να βοηθήσουμε να θυμηθούν, ανατρέξαμε σε εκδόσεις του 18ου και του 19ου αιώνα, ώστε να βρούμε λέξεις και έννοιες που θα χτυπούσαν κάποιο καμπανάκι, που θα ανασυγκροτούσαν με κάποιον τρόπο την καθημερινότητα περασμένων δεκαετιών, όχι και τόσο μακρινών στην πραγματικότητα».
Λίγες μέρες πριν το βιβλίο «Του ανέμου και της αρμύρας – Προϊόντα και μαγειρικές των Κυκλάδων» παρουσιάστηκε σε γαστρονομικό φεστιβάλ στην Τεχνόπολη στο Γκάζι (όπου και είχε την τιμητική του καθώς άνοιξε σε πολλούς …την όρεξη!). Εκείνη τη μέρα έγινε αντιληπτό και κάτι επιπλέον. Στο βιβλίο δεν είναι παρούσα μόνο η αγάπη των συγγραφέων για αυτό που κατέγραψαν, μα και εκείνη των ντόπιων για τον τόπο τους. Αυτή τους οδήγησε να ψάξουν και να βρουν τις ξεχασμένες συνταγές, αποκαλύπτοντας τις άγνωστες πτυχές της κυκλαδίτικης γαστρονομίας.
Για αυτό το λόγο είναι ευλογία, ανέλπιστη χαρά και τύχη να διαβάζεις τον άνεμο και την αρμύρα του Αιγαίου. Να μαθαίνεις τα μυστικά για τους τραγανούς ντοματοκεφτέδες, για τα μηλέϊκα τυροπιτάκια, για την αθερινόπιτα της Κιμώλου, τους σιφνέϊκους ρεβυθοκεφτέδες και τη μυκονιάτικη κρεμμυδόπιτα. Να γίνεσαι κι εσύ ένας μύστης, ένας ταπεινός ιερέας μιας χαρμόσυνης τελετουργίας, θαλασσοδαρμένης και μοσχοβολιστής. Να νιώθεις σαν οδηγός σε ένα όραμα που – όπως αναφέρουν ο Ηλίας Μαμαλάκης κι ο Δημήτρης Ρουσουνέλλος στον πρόλογο του βιβλίου- έχει «..συντεταγμένες τη θάλασσα, τη λιγοστή γη, την ισορροπία, το μέτρο και την ελληνικότητα».
Καλοτάξιδο να είναι καπετάνιοι.
