«Τα δυο ημισφαίρια ανοίγουν, μια σημαία πράσινη, λευκή και κόκκινη προβάλλει, που διαλύεται σε έναν καταρράκτη ζάχαρης, σε απόλαυση», γράφει ο Πάμπλο Νερούδα στην Ωδή προς το καρπούζι, περιγράφοντας τη στρογγυλή αυτή γεύση καλοκαιρινής δροσιάς ως κουτί που εμπεριέχει κοσμήματα, βασίλισσα των οπωροπωλείων, ένα φεγγάρι στη γη. Σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα, ο Mark Twain έγραφε πως το να δοκιμάσεις ένα καρπούζι σημαίνει να ξέρεις «τι τρώνε οι άγγελοι».
Στην ζωγραφική, όπως και στην ποίηση, το καρπούζι έχει εμπνεύσει αμέτρητους καλλιτέχνες. Από τον πίνακα του Giovanni Stanchi από τον 17ο αιώνα δείχνει πόσο έχει αλλάξει το καρπούζι, τόσο που κανείς μας στον σύγχρονο κόσμο δεν έχει δει, μέχρι τη Frida Kahlo και το τελευταίο έργο που δημιούργησε ποτέ, το 1954, το Viva la vida, έναν πίνακα που σε παραλληλισμό με την ζωή της και το δικό της σώμα, όταν ανοίγεις το «σπασμένο» κέλυφος, βλέπεις μια εσωτερική ζωή, έντονη, φρέσκια και γλυκιά. Τα μαύρα σπόρια, μυθολογικά, συμβολίζουν και την αιωνιότητα, κουβαλώντας την υπόσχεση για μια νέα ζωή, ακόμη κι όταν το καρπούζι δεν υπάρχει πια. Ως ένα από τα κυρίαρχα σύμβολα του καλοκαιριού, το καρπούζι αλλάζει μορφές στις σύγχρονες αναπαραστάσεις του κι από παγωτό ξυλάκι, φουσκωτό θαλάσσης, αξεσουάρ, γεύση τσιχλόφουσκας ή smoothie, γίνεται μέχρι και ύμνος της ποπ κουλτούρας, μέσα από τα χείλη του Harry Styles.
Η χαρακτηριστική εικόνα όμως που χαράσσεται στο μυαλό όλων μας είναι εκείνη του καρπουζά που έχει σταματήσει με το αγροτικό του στην άκρη του δρόμου ή στη λαϊκή αγορά, ο οποίος για να πείσει τον κόσμο να δοκιμάσει και να αγοράσει, υψώνει τη φωνή του: «Καρπούζι με το μαχαίρι» και παραινεί με το «Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω» τον κόσμο να δοκιμάσει ένα κομμάτι του καρπουζιού που έκοψε για να δει την ποιότητα. Διαφορετικά, ο εκάστοτε αγοραστής μπορεί να χτυπήσει το καρπούζι στη μέση κι αν κάνει έναν κούφιο, «καμπανιστό» ήχο είναι καλής ποιότητας, σε αντίθεση με το αν ο ήχος είναι συμπαγής, όπου το καρπούζι θεωρείται πολύ ώριμο. Μιας και η πρακτική αυτή δεν είναι συνυφασμένη με 100% επιτυχία, ξέμεινε η φράση που ο λαός χρησιμοποιεί κυριολεκτικά, αλλά και μεταφορικά: «μάπα το καρπούζι».
«Υπάρχει ένα αρχαίο αιγυπτιακό ρητό, το οποίο, μεταφρασμένο από τα ιερογλυφικά, λέει: “Γέμισε το στομάχι σου με ένα καρπούζι”», λέει η βιολόγος Susanne S. Renner, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Το ρητό φαίνεται να ήταν συνώνυμο με τη σύγχρονη φράση “Don’t worry, be happy”. Ας περιηγηθούμε λίγο στην ιστορία και τα ενδιαφέροντα στοιχεία του καρπουζιού που έδινε -και συνεχίζει να δίνει- χαρά εδώ και χιλιάδες χρόνια.
«Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω»
Το καρπούζι δεν λεγόταν έτσι εξ αρχής, καθώς η αρχική του ονομασία ήταν υδροπέπονο -εξού και το ‘watermelon’. Η νεότερη ονομασία του προέρχεται από την τουρκική λέξη ‘karpuz’, η οποία με την σειρά της ανάγεται στο περσικό ‘xarbuz΄’. Στην Κύπρο, χρησιμοποιείται και η αραβική ονομασία του «παττίχα». Μάλιστα, τα παλιά τα χρόνια, ειδικά στα νησιά, το αποκαλούσαν «χειμωνικό», επειδή το διατηρούσαν ως το καταχείμωνο και το προσέφεραν σε χειμωνιάτικες γιορτές. Η επιστημονική του ονομασία βέβεια είναι Κίτρουλλος ο εριώδης ή στα λατινικά Citrullus lanatus.
Για την ιστορία
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή όμως. Το καρπούζι είναι ξαδερφάκι με τα αγγούρια και τις κολοκύθες και υπάρχουν πάνω από 1.200 ποικιλίες. Έτσι τα καρπούζια βγαίνουν σε κάθε σχήμα, χρώμα και μέγεθος. Η πρώτη καταγεγραμμένη συγκομιδή καρπουζιού συνέβη πριν από σχεδόν 5.000 χρόνια στην Αίγυπτο. Αρχαία εβραϊκά κείμενα και ζωγραφιές πάνω σε αιγυπτιακούς τάφους αποκαλύπτουν την προέλευση του αγαπημένου μας καλοκαιρινού φρούτου.
Ο πρόγονος του καρπουζιού καθόλου γλυκός δεν ήταν. Ήταν πικρός, σκληρός και ελαφρά πράσινος. Γενιές επιλεκτικής αναπαραγωγής, σε διάφορες χώρες και πολιτισμούς, είχαν ως αποτέλεσμα το γλυκό κατακόκκινο φρούτο που όλοι αγαπάμε. Αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει σπόρους καρπουζιού, μαζί με υπολείμματα άλλων φρούτων, σε έναν οικισμό στη Λιβύη που μετράει 5.000 χρόνια. Αυτό το φαραωνικό φρούτο έχει εντοπιστεί σε ζωγραφιές μέχρι και στον τάφο του Τουταγχαμών, 4.000 χρόνια πριν. Εκεί, δεν έχει στρογγυλό σχήμα, αλλά πιο οβάλ. Αν όμως το καρπούζι τότε ήταν σκληρό και πικρό, γιατί ήθελαν να το καλλιεργούν; Σύμφωνα με τον Harry Paris, έναν φυτοκόμο από τον Οργανισμό Γεωργικών Ερευνών στο Ισραήλ, ο οποίος έχει ξοδέψει χρόνια αναλύοντας δεδομένα για το καρπούζι και είχε μιλήσει στο National Geographic, ο λόγος είναι το νερό. Σε αντίθεση με άλλα φρούτα, τα καρπούζια παρέμεναν βρώσιμα για εβδομάδες ή ακόμη και μήνες, αν αποθηκεύονταν σε ένα δροσερό μέρος. O Paris υποθέτει πως οι Αιγύπτιοι προσπάθησαν να του αλλάξουν την πικρία και έπειτα, άλλοι καλλιεργητές το έφτασαν στη σημερινή του μορφή.
Από το 2000 π.Χ. και ύστερα, η ιστορία του καρπουζιού ξεδιπλώνεται στις σελίδες συνταγών, θρησκευτικών κειμένων, αλλά και ιατρικών βιβλίων. Μελετώντας και συγκρίνοντας διάφορες πηγές, ο Paris μπόρεσε να βρει τα αρχαία ονόματα για το καρπούζι και να παρακολουθήσει τις πολλαπλές χρήσεις του.
Γραπτά από το 400 π.Χ. έως το 500 μ.Χ. δείχνουν ότι το καρπούζι εξαπλώθηκε από τη βορειοανατολική Αφρική στις μεσογειακές χώρες. Ο Paris εικάζει ότι, εκτός από το εμπόριο και τις ανταλλαγές, η εδαφική επέκταση του καρπουζιού υποβοηθήθηκε από τον μοναδικό ρόλο του ως φυσικό παγούρι για νερό σε μακρινά ταξίδια.
Στην αρχαία Ελλάδα, όπου το αποκαλούσαν πεπόνι, οι γιατροί, μεταξύ των οποίων ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης, εξήραν τις πολλές θεραπευτικές του ιδιότητες. Το πρότειναν ως διουρητικό και ως τρόπο αντιμετώπισης των παιδιών με θερμοπληξία, τοποθετώντας το δροσερό, υγρό φλοιό στο κεφάλι τους.
Ο Ρωμαίος φυσιοδίφης, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ήταν επίσης θαυμαστής, περιγράφοντας το καρπούζι ως ψυκτικό —ένα εξαιρετικά δροσερό φαγητό— στην εγκυκλοπαίδειά του του πρώτου αιώνα, Historia Naturalis. Περιγραφές από την βυζαντινή εποχή περιγράφουν τα ώριμα καρπούζια με ένα κιτρινωπό εσωτερικό. Ομοίως, ένα μωσαϊκό εκείνης της εποχής στο Ισραήλ, γύρω στο 425 μ.Χ., απεικονίζει ένα κομμένο καρπούζι με κίτρινη προς πορτοκαλί σάρκα.
Μέσα στα επόμενα χρόνια, θα κοκκινίσει το εσωτερικό του καρπουζιού, καθώς γινόταν όλο και πιο γλυκό. Τα πρώτα σκίτσα με το κόκκινο, γλυκό καρπούζι στην Ευρώπη βρίσκονται σε ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο, το Tacuinum Sanitatis. Η ιταλική αριστοκρατία τον 14ο αιώνα παρήγγειλε πλούσια εικονογραφημένα αντίγραφα αυτού του κειμένου, το οποίο ήταν ένας οδηγός για υγιεινή ζωή βασισμένος σε ένα αραβικό χειρόγραφο του 11ου αιώνα.
Η οικονομία και το κοινωνικοπολιτικό αποτύπωμα του καρπουζιού
Ο Charles Ethan Porter, με έδρα το Κονέκτικατ, εκπαιδευμένος στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι, ήταν από τους πρώτους αφροαμερικανούς καλλιτέχνες που εξέθεσαν τη δουλειά του σε εθνικό επίπεδο και ο μόνος που ειδικεύτηκε στις νεκρές φύσεις. Το 1890 επέλεξε να ζωγραφίσει ένα καρπούζι, το οποίο ήταν αρχικά σύμβολο της αμερικανικής αφθονίας και κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, συνδέθηκε ιδιαίτερα με τους ελεύθερους μαύρους. Αρχικά, ήταν μια αφρικανική κολοκύθα που έφεραν στον Νέο Κόσμο οι Ισπανοί τον 17ο αιώνα και καλλιεργήθηκε από αποίκους. Θίγοντας το ζήτημα με την καλλιτεχνική σκοπιά του, ο Porter αμφισβήτησε ένα σύγχρονο ρατσιστικό θέμα.
Σύμφωνα με μια μελέτη της IRI FreshLook Data το 2016, το καρπούζι έχει την καλύτερη αξία στον τομέα των προϊόντων των φρούτων, αν υπολογίσει κανείς το κόστος ανά μερίδα.
Στο 2022 και τον πληθωρισμό που χτυπάει νούμερα ρεκόρ, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, η τιμή των φρούτων αυξήθηκε κατά 10,8% τον Μάιο του 2022 σε σύγκριση με τον Μάιο του 2021, ενώ μόνο μέσα σε έναν μήνα η αύξηση έφτασε το 4,7%. Μάλιστα, τρία αγαπημένα καλοκαιρινά φρούτα, το καρπούζι, τα βερίκοκα και τα κεράσια, εμφανίζουν ακόμα και 100% αύξηση σε σχέση με πέρυσι.
Ήξερες ότι…
Το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το 1796, το “American Cookery” από την Amelia Simmons, το οποίο περιέχει μια συνταγή για πίκλες από φλούδα καρπουζιού.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ρεκόρ Guiness, το βαρύτερο καρπούζι του κόσμου καλλιέργησε ο Κρις Κεντ από το Σεβιέρβιλ του Τενεσί το 2013, με βάρος 350,5 κιλά.
Μπορείς να φας ολόκληρο το καρπούζι. Ίσως όχι σε μια μπουκιά, αλλά κάθε μέρος του καρπουζιού έχει τις δικές του μοναδικές γεύσεις και χρήσεις. Μάθε εδώ τις λεπτομέρειες.
Υπάρχει Εθνικό Συμβούλιο Προώθησης Καρπουζιού (NWPB), που αντιπροσωπεύει 800 παραγωγούς, αποστολείς και εισαγωγείς καρπουζιού και έχει ως στόχο να προωθήσει τα διατροφικά, γαστρονομικά και άλλα οφέλη του καρπουζιού, αυξάνοντας τη ζήτηση των καταναλωτών για καρπούζι μέσω προώθησης, έρευνας και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Στην Κίνα και την Ιαπωνία, το καρπούζι είναι ένα δημοφιλές δώρο για να προσφέρετε σε έναν οικοδεσπότη.
Κάποτε πέταξαν ένα καρπούζι στον ρήτορα Δημοσθένη κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας. Τοποθετώντας το καρπούζι στο κεφάλι του, ευχαρίστησε τον ρίπτη που του παρείχε κράνος για να φορέσει καθώς πολεμούσε τον Φίλιππο της Μακεδονίας.
Τα οφέλη για την υγεία είναι δεκάδες και ξεκινούν από το κόκκινο χρώμα που παίρνει το καρπούζι από το λυκοπένιο που είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν σήμερα την 7η θέση στην παγκόσμια παραγωγή καρπουζιού. Η Κίνα είναι η νούμερο 1 χώρα παραγωγής.
Πάνω από 1.200 ποικιλίες καρπουζιού καλλιεργούνται σε 96 χώρες παγκοσμίως.
