Την περασμένη Τρίτη, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ και η σύζυγός του, Πρισίλα Τσαν, ανακοίνωσαν πως πρόκειται να δωρίσουν για φιλανθρωπικούς σκοπούς το 99% των μετοχών τους από την εταιρεία του Facebook. Οι χρήστες του Facebook και η κοινή γνώμη πληροφορήθηκαν την παραπάνω απόφαση από το ανοιχτό γράμμα των δύο συζύγων προς τη νεογέννητη κόρη τους, Μαξ. Οι αντιδράσεις ήταν στην πλειοψηφία τους θετικές. Κάποιοι, μάλιστα, ενθουσιάστηκαν.
Η επιστολή του Ζούκερμπεργκ είναι κενό γράμμα. Ή, ακόμα χειρότερα, είναι ένα ψεύτικο γράμμα, γνήσιο τέκνο του «φιλανθρωκαπιταλισμού», από τον οποίο έχουμε χορτάσει και του οποίου είναι θιασώτης.
Καταρχάς, η φιλανθρωπία είναι δείγμα της αποτυχίας της πολιτικής μας κοινωνίας να εξαλείψει φαινόμενα οξείας ανισότητας. Το καπιταλιστικό σύστημα – στους κόλπους του οποίου αναπτύχθηκε το πιο δημοκρατικό πολίτευμα στην ιστορία της ανθρωπότητας, η αστική δημοκρατία – έχει καταστεί τις τελευταίες δεκαετίας – για να χρησιμοποιήσω τα λόγια ενός ορθόδοξου Βρετανού συντηρητικού, του Γουίλ Χάτον – «μη λειτουργικό», εν μέρει εξαιτίας της ασύμμετρης ανισότητας που προκαλεί η ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας, στην οποία ανήκει το Facebook και από την οποία τρώει ο Ζούκερμπεργκ. Είναι η οικονομία που, μέσα από την ακραία ανισότητα που αναπαράγει, υπονομεύει την φιλελεύθερη πολιτική και οικονομική κοινότητα, χωρίς την οποία το Facebook δε θα ήταν ούτε ιδέα.
Ο Ζούκερμπεργκ μας είπε ότι η γέννηση της Μαξ τον έκανε να «στοχαστεί» για τον κόσμο στον οποίο επιθυμεί να δει την κόρη του να δημιουργεί. Όσο φιλάνθρωπος και αν είσαι, δεν αποφασίζεις τόσο γρήγορα να δωρίσεις το βιος σου. Όμως αυτό δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι στις 2.234 λέξεις, ο Ζούκερμπεργκ δε χρησιμοποίησε ούτε μία φορά τη λέξη ελευθερία, για να περιγράψει τον «καλύτερο» κόσμο που επιθυμεί για την κόρη του και τα υπόλοιπα παιδιά του μάταιου τούτου κόσμου.
Η ειρωνεία είναι ότι όλα τα προβλήματα στη λύση των οποίων θέλει να συμβάλει ο ίδιος με το νέο του ίδρυμα – το Chan Zuckerberg Foundation – έχουν κατά καιρούς λυθεί στην ιστορία της ανθρωπότητας μόνο μέσω της ελευθερίας. Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στις δυτικές κοινωνίες ήρθε μέσα από την χειραφέτησή του ατόμου από το κράτος και τον «συνυπήκοο» του, ο οποίος έτσι κατέστη συμπολίτης. Ο τρίτος κόσμος, για τον οποίο «ανησυχεί» ο Ζούκερμπεργκ, δε θα γίνει ελεύθερος αν ιδρύματα δισεκατομμυριούχων δωρίζουν χρήματα σε ανελεύθερους λαούς, ενώ δεν κάνουν τίποτα για να συμβάλλουν στην πολιτική και οικονομική τους απελευθέρωση.
Ωστόσο, η «αγγελικά πλασμένη ιστορία» δεν τελειώνει εδώ. Πρωτοβουλίες φιλανθρωπίας σαν αυτή του Ζούκερμπεργκ θα πρέπει να προκαλούν τη δυσαρέσκειά μας γιατί μας ζημιώνουν. Χρήματα που δίδονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς δεν φορολογούνται και αυτό βλάπτει αφενός το κοινωνικό κράτος, αφετέτου τη δημοκρατική ζωή. Αν οι γονείς της μικρής Μαξ αποφάσιζαν να καρπωθούν τα χρήματα από τις μετοχές τους στο Facebook, ή τις κληροδοτούσαν στους απογόνους τους, θα έπρεπε να πληρώσουν φόρους επί των κερδών, έσοδα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για κυβερνητικά προγράμματα και κοινωνικές πολιτικές. Παραχωρώντας ως δωρεά τις μετοχές τους, Ζούκερμπεργκ, Τσαν και απόγονοι θα γλιτώσουν τις δυσάρεστες εκπλήξεις που κρύβει η φορολόγηση. Η οποία, σημειωτέον, έχει ένα επιπλέον κακό: εκτός από το ότι αδειάζει την τσέπη, δεν σε βοηθάει να κοροϊδέψεις τον κόσμο διαμορφώνοντας το προφίλ του «φιλάνθρωπου ευεργέτη».
Ο Ρόμπερτ Γουντ, δικηγόρος ειδικός σε φορολογικά θέματα, είπε στο Forbes.com την περασμένη Τρίτη: «Αυτού του είδους η γενναιοδωρία είναι εκπληκτικά αποτελεσματική από φορολογική άποψη». Σύμφωνα με την ομοσπονδιακό φορολογικό κώδικα των ΗΠΑ, το ζεύγος Ζούκερμπεργκ θα λάβει φοροαπαλλαγές ανάλογου ύψους με την αξία που θα έχουν οι μετοχές του Facebook την ημέρα που θα δοθούν ως δωρεά στη φιλανθρωπική οργάνωση που οι ίδιοι συστήνουν και θα ελέγχουν. Οι φοροαπαλλαγές αυτές θα χρησιμοποιηθούν για να μην φορολογηθούν μελλοντικά εισοδήματα και επιχειρηματικές δραστηριότητες του ζεύγους.
Σημασία έχει ότι στις 2.234 λέξεις, ο Ζούκερμπεργκ δε χρησιμοποίησε ούτε μία φορά τη λέξη ελευθερία, για να περιγράψει τον «καλύτερο» κόσμο που επιθυμεί για την κόρη του και τα υπόλοιπα παιδιά του μάταιου τούτου κόσμου
Ακόμη, το Chan Zuckerberg Foundation θα συσταθεί ως εταιρεία περιορισμένης ευθύνης και δεν θα έχει την νομική μορφή μίας παραδοσιακής φιλανθρωπικής οργάνωσης. Αυτό δεν αλλάζει το θέμα της φορολογίας, καθώς το αμερικανικό δίκαιο προβλέπει πως όσο οι δραστηριότητές τους αφορούν σε φιλανθρωπικό έργο και ανήκουν σε οικογενειακά ιδρύματα, μπορούν να εκπέσουν οποιασδήποτε φορολόγησης. Η νομική μορφή της ΕΠΕ προσφέρει μάλιστα μεγαλύτερη ευελιξία στον τρόπο επένδυσης των επιχορηγήσεων που λαμβάνει η φιλανθρωπική οργάνωση. Σε κάθε περίπτωση, τα δημόσια κοινωνικά ταμεία δεν θα έχουν λαμβάνειν.
Αν αυτά που κάνει ο Ζούκερμπεργκ ήταν η εξαίρεση στον κανόνα, δε θα αποτελούσαν πρόβλημα για τα φορολογικά έσοδα. Ωστόσο, τέτοιου είδους πρακτικές διαδίδονται όλο και περισσότερο, σε μία εποχή που η αναδιανομή του πλούτου γίνεται όλο και πιο άνιση σε βάρος των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων, πράγμα που σημαίνει ότι οι πράξεις μίας μικρής ομάδας δισεκατομμυριούχων επιχειρηματιών έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο για την κοινωνία. Το 2012, σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα των οικονομολόγων Εμάνουελ Σάεζ και Γκάμπριελ Σούκμαν, το πλουσιότερο 0.01% των αμερικανικών οικογενειών κατέχει το 11.2% του συνολικού αμερικανικού πλούτου, το υψηλότερο ποσοστό από το 1916. Το 0.1% των πλουσιότερων νοικοκυριών κατέχει το 22% του πλούτου των ΗΠΑ, δηλαδή ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό που καρπώνεται το 90% των φτωχότερων Αμερικανών πολιτών.
Μεταφέροντας σχεδόν το σύνολο της περιουσίας τους σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, δισεκατομμυριούχοι όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ καταφέρνουν να κρατήσουν μακριά από τις φορολογικές υπηρεσίες υπέρογκα χρηματικά ποσά. Οι εν λόγω οργανώσεις, απολαμβάνοντας σειρά από φορολογικές απαλλαγές, δεν θα επιβαρυνθούν με φόρους όταν θα πουλήσουν τις μετοχές που τους έχουν παραχωρηθεί ως «δωρεά». Με άλλα λόγια, ο Ζούκερμπεργκ θα μεταβιβάσει στη δική του φιλανθρωπική οργάνωση δεκάδες δισεκατομμύρια, χωρίς να πληρώσει φόρους, ενώ κατόπιν θα μπορεί να τις πουλήσει, και πάλι χωρίς να πληρώσει φόρους. Ο Ζούκερμπεργκ, είτε μας αρέσει, είτε όχι, απλώς μεταφέρει τα χρήματά του από τη μία τσέπη στην άλλη, με βασικό σκοπό να μην εκπληρώσει την υποχρέωση του να πληρώνει φόρους.
Με τέτοιου είδους φιλανθρωπία, το φορολογικό σύστημα αφανίζεται. Δεν είναι λίγοι οι οικονομολόγοι, όπως ο Τομά Πικετί και ο Άντονι Άτκινσον, οι οποίοι, με αφετηρία ακριβώς τέτοιες πρακτικές, έχουν υπογραμμίσει την ανάγκη μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος, με σκοπό τη φορολόγηση των «φιλεύσπλαχνων ευεργετών».
Παραχωρώντας ως δωρεά τις μετοχές τους, θα γλιτώσουν τις δυσάρεστες εκπλήξεις που κρύβει η φορολόγηση. Η οποία, σημειωτέον, έχει ένα επιπλέον «κακό»: εκτός από το ότι αδειάζει την τσέπη, δεν σε βοηθάει να κοροϊδέψεις τον κόσμο διαμορφώνοντας το προφίλ του «φιλάνθρωπου ευεργέτη»
Πέρα από το οικονομικό πεδίο, εγείρεται άλλο ένα ζήτημα γύρω από την παραπάνω προβληματική: πρόκειται για τη δημοκρατία. Αν και ιδρύματα όπως το Gates Foundation αυτοπαρουσιάζονται ως «απολιτικά» και «υπερκομματικά», η λειτουργία τους δεν είναι αποκομμένη από την πολιτική. Κάθε άλλο: τόσο το Gates Foundation, όσο και ο Ζούκερμπεργκ, έχουν ήδη χρηματοδοτήσει σχολικά ιδρύματα με σκοπό την υποστήριξη συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων στο χώρο της παιδείας. Ο Ζούκερμπεργκ άλλωστε το είπε και στην κόρη του: «Πρέπει να συμμετέχουμε στην πολιτική και να διαμορφώσουμε πεδία αντιπαραθέσεων». «Πολλά ιδρύματα είναι απρόθυμα να το κάνουν, όμως πρωτοβουλίες πρέπει να υποστηρίξουν μία τέτοια διαδικασία».
Πού είναι το κακό σε αυτό; Αν όχι το κακό, σίγουρα το προβληματικό είναι ότι, με δούρειο ίππο τις φιλανθρωπικές τους δραστηριότητες, άνθρωποι σαν τον Γκέιτς και τον Ζούκερμπεργκ μπορούν να επηρεάσουν τη διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας πολύ πιο εύκολα από τους υπόλοιπους πολίτες. Όπως έγραψε ο Μάθιου Ιγκλέσιας στο Vox, ένα από τα πλεονεκτήματα που θα έχει το Chan Zuckerberg Foundation ως ΕΠΕ είναι η δυνατότητα χρηματοδότησης πολιτικών διαφημίσεων. Με άλλα λόγια: όσα περισσότερα χρήματα δίνουν δισεκατομμυριούχοι σε φιλανθρωπικές οργανώσεις – στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα ποσά αυτά παραμένουν υπό τον έλεγχό τους – τόσο μεγαλύτερη επιρροή επί των πολιτικών πραγμάτων έχουν.
Πολλά από τα παραπάνω πρέπει να συμμερίζεται η ίδια η Μαξ Ζούκερμπεργκ, όπως φαίνεται από το ανοιχτό «απαντητικό γράμμα» που έστειλε στους γονείς της.
Δεν είναι η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που ένας πάμπλουτος προσπαθεί να προωθήσει ένα φιλάνθρωπο προφίλ, μέσα από την προώθηση των οικονομικών του συμφερόντων.
Η περίπτωση του Ζούκερμπεργκ μας δείχνει απλώς ότι, σε ανάλογες περιπτώσεις, πρέπει να κοιτάζουμε καλά στα δόντια το γάιδαρο που μας κάνουν δωρεά.
