Web3: Εκδημοκρατισμός του Διαδικτύου ή απλώς ανασύνταξη της τεχνοφεουδαρχίας;

Η πανδημία δεν είχε ακόμα υποχωρήσει. Ο Dominic Lumabi, μέσα από το δωμάτιό του στις Φιλιππίνες, κατηύθυνε συγκρούσεις μεταξύ NFT πρωταγωνιστών στο βιντεοπαιχνίδι του. Δεν σκότωνε απλώς την ώρα του, όμως, αλλά κέρδιζε κρυπτονομίσματα. Το βασισμένο σε τεχνολογία blockhain παιχνίδι Axie Infinity θεωρείται υπαρκτό παράδειγμα της επόμενης φάσης του Διαδικτύου: του Web3. Και είχε γίνει ανάρπαστο σε φτωχές χώρες όπως οι Φιλιππίνες, με το 35% των 2,5 εκατ. καθημερινών χρηστών του στις αρχές του ’22 να προέρχεται από εκεί.

Ο Lumabi έβγαζε εύκολο χρήμα για να συντηρεί την οικογένειά του, η χαρά του ωστόσο δεν θα κρατούσε πολύ. «Χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, πιθανόν έχασαν χρήματα στο δεύτερο μεγαλύτερο χακάρισμα κρυπτονομισμάτων της ιστορίας», έγραφε στις 30 Μαρτίου 2022 το BBC. Το τεράστιο ποσό των 615 εκατ. δολ. είχε κλαπεί από τη βασική πλατφόρμα που στήριζε το παιχνίδι, το Ronin Network. Και τρεις μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2022, η τιμή των tokens του θα έχανε 90% της αξίας της σε σύγκριση με τον Νοέμβριο του 2021, οπότε και είχε φθάσει στο ιστορικό υψηλό της.  

«Σας τα είχαμε πει», επέχαιραν οι επικριτές του Web3, που υποστηρίζουν ούτε λίγο ούτε πολύ ότι πρόκειται για άλλη μια φούσκα με εντυπωσιακό περιτύλιγμα που στοχεύει στη διαιώνιση του status quo.

Το Web3, βασισμένο σε τεχνολογία blockchain, θα εκδημοκρατίσει και θα αποκεντρώσει το Διαδίκτυο που τώρα κυριαρχείται από τους BigTech, ισχυρίζονται οι σταυροφόροι του. Αντί να καταχωρούν τα στοιχεία τους για να ανεβάσουν υλικό στο Διαδίκτυο, όπως συμβαίνει σήμερα, στο Web3 οι χρήστες μπορούν να γίνουν μέτοχοι κερδίζοντας tokens στο σύστημα blockchain, κι έτσι να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για το Διαδίκτυο.

«Εάν το Web1 χαρακτηριζόταν από τον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και το Web2 οδήγησε σε μια πιο συγκεντρωτική εποχή του Διαδικτύου στην οποία εταιρείες όπως το Twitter, το Facebook, το Amazon και το YouTube έγιναν κεντρικοί κόμβοι αλληλεπίδρασης και των δεδομένων μας, το Web3 υπόσχεται ένα Διαδίκτυο όπου οι ψηφιακοί εαυτοί θα ανήκουν περισσότερο στους δημιουργούς τους», έγραφε το TIME. «Εάν το Instagram εξαφανιζόταν αύριο, όλα τα δεδομένα μας και οι προσεκτικά φροντισμένες υπάρξεις μας θα εξαφανίζονταν μαζί του – αλλά το Web3 υπόσχεται πρωτόκολλα που καλούν σε ένα Διαδίκτυο όπου “εσύ ανήκεις σε εσένα”», συμπλήρωνε.  

Πώς λοιπόν θα «ανήκεις σ’ εσένα»; Με την «αποκεντρωμένη ταυτότητα». Τι είναι αυτό; Ένα «μοναδικό στοιχείο ταυτοποίησης στο Διαδίκτυο» για κάθε χρήστη, κάτι σαν διευρυμένο βιογραφικό βασισμένο σε blockchain. Αυτή η αποκεντρωμένη ταυτότητα, «μια αναγνώσιμη ιστορία μοναδική για τον καθένα», θα είναι πλήρως τεκμηριωμένη, «ένα μόνιμο, χρονολογημένο αρχείο των επιτευγμάτων, συνεισφορών, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων ενός ατόμου μέχρι σήμερα», έγραφε η ιστοσελίδα της εταιρείας a16zcrypto, που επενδύει σε Web3 start-ups.

Με δυο λόγια, αντί τα δεδομένα μας να ανήκουν στο Facebook και το Twiter, θα είμαστε εμείς ιδιοκτήτες της ψηφιακής μας ατομικότητας. «Θα μπορούμε να τα μεταφέρουμε μαζί μας και να τα χρησιμοποιούμε όπως επιθυμούμε», συμπλήρωνε το a16zcrypto. Ένας μουσικός για παράδειγμα θα μπορεί να φέρει μαζί του τα βίντεο και «να εκμεταλλεύεται κάθε αξία που συνδέεται με αυτά». Στον οικονομικό τομέα, η αποκεντρωμένη ταυτότητα «θα μπορούσε να συνδεθεί με μια βαθμολογία στο Διαδίκτυο, που μπορεί να αξιοποιηθεί για την έγκριση δανείων, τον έλεγχο ενοικιαστών, τη διασφάλιση πίστωσης, και άλλα».    

Μόνο εγώ το βρίσκω τρομακτικό αυτό; Ποιος θέλει καταγραφή ακόμα και της ανάσας του, και μάλιστα μόνιμη και προσβάσιμη σε άλλους, έστω και υπό προϋποθέσεις; Δεν πρέπει να μπορούμε, αν θέλουμε, να διαγράψουμε δεδομένα μας από το Διαδίκτυο; Μήπως θα κινδυνεύουμε να γίνουμε δέσμιοι της αυτονομημένης, πια, «αποκεντρωμένης» μας ταυτότητας, η οποία δεν θα καταγράφει απλώς τη ζωή μας, αλλά θα την καθορίζει κιόλας – για πάντα;

Ανάσα και token

«Μια βασική υπόσχεση του Web3 είναι ότι κάθε προϊόν θα αποτελεί ταυτόχρονα επενδυτική ευκαιρία», έγραφε το Bloomberg. Με άλλα λόγια, οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν χρήματα από τη δραστηριότητά τους αναρτώντας ενδιαφέρον περιεχόμενο.

Ακούγεται καλό; «Πρόκειται για την αποθέωση του καπιταλισμού, όπου η αγορά τώρα παρέχει ένα παιχνίδι χρηματιστικού token για κάθε meme, κάθε διασημότητα, κάθε πολιτικό κίνημα, και κάθε στοιχείο τέχνης και πολιτισμού – με την κάθε φυλή να ανταγωνίζεται με την άλλη σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων για την υπερ-χρηματιστικοποίηση της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι αυτός ο κόσμος που θέλουμε να ζήσουμε;» έγραφε σχετικά ο προγραμματιστής και επικριτής των κρυπτονομισμάτων Stephen Diehl.

Οι υπέρμαχοι του Web3 ωστόσο επιμένουν. «Αν η προ-ίντερνετ, Web1 εποχή ευνοούσε τους εκδότες, και η Web2 εκδοχή ευνοούσε τις πλατφόρμες, η επόμενη γενιά των καινοτομιών –συλλογικά γνωστό ως Web3- επανακατευθύνει την ισχύ και την ιδιοκτησία πίσω στους δημιουργούς και τους χρήστες», έγραφαν. 

Πώς θα επωφελούνται οι δημιουργοί περιεχομένου από το Web3 σε σχέση με το Web2; «Το 2021, οι πρωτογενείς πωλήσεις των NFT με βάση το Ethereum… μαζί με τα δικαιώματα που πληρώθηκαν στους δημιουργούς από δευτερογενείς πωλήσεις στο OpenSea, έφθασαν τα 3,9 δισ. δολ. συνολικά. Πρόκειται για τετραπλάσιο ποσό από το 1 δισ. δολ. -λιγότερο από το 1% των εσόδων- που η Meta συγκέντρωσε για τους δημιουργούς το 2022», έγραφε η a16zcrypto με βάση δικά της στοιχεία. Οι αριθμοί φαντάζουν πιο εντυπωσιακοί εάν ληφθεί υπόψη ότι οι χρήστες του Web2 είναι μακράν περισσότεροι από εκείνους του Web3 – 3 δισ. στις πλατφόρμες της Meta έναντι 22.400. Υπολογίζεται ότι το Web3 πλήρωσε 174.000 δολ. ανά δημιουργό έναντι 0,10 δολ. η Meta. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι το 90% των δικαιωμάτων από το streaming στο Spotify πηγαίνει στο κορυφαίο 1,4% των μουσικών. Η διαφορά είναι τεράστια.  

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σημερινό Διαδίκτυο είναι υπερσυγκεντρωτικό. Η εμπειρία μας φιλτράρεται μέσα από τους αλγόριθμους των τεχνολογικών ολιγοπωλίων, τα οποία ξεζουμίζουν τα δεδομένα μας για να τα μεταπωλήσουν ή να μας κάνουν αποδέκτες εξατομικευμένων διαφημίσεων από τις οποίες κατακλυζόμαστε όταν δεν πληρώνουμε συνδρομή. Θα ήταν ριζοσπαστικό αν το Web3 επαναχειραφετούσε τους πολλούς. Κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση, όμως;

«Μεγάλοι επενδυτές όπως η εταιρεία επιχειρηματικού κεφαλαίου Andreessen Horowitz, που είχε ‘χτυπήσει φιλέτο’ πριν από χρόνια επενδύοντας από πολύ νωρίς σε Facebook, Skype και Aribnb, έχουν ρίξει δισεκατομμύρια δολάρια στον χώρο. Το debate για το ποιους εξυπηρετεί το κρυπτονόμισμα και ποιος τελικά θα κερδίσει έχει μέλλον ακόμα», έγραφε η Washington Post.

Η «γιγαντιαία» εταιρία επιχειρηματικών κεφαλαίων Andreessen Horowitz διαφήμιζε σε παρουσίαση το Web3, τονίζοντας πως το Διαδίκτυο όπως το ξέρουμε σήμερα είναι προβληματικό. Στο φόντο μάλιστα πρόβαλλε εμπορικά σήματα των Big Tech, τονίζοντας ότι πρόκειται για ολιγοπώλιο. Σε αυτή την παρουσίαση, «ήταν εξόφθαλμη η παράλειψη αναφοράς στο ολιγοπώλιο της Andreessen Horowitz ή τις επενδύσεις της στις Big Tech που τώρα αποκήρυττε», έλεγε στη Web Summit στη Λισσαβώνα το 2022 η 29χρονη σήμερα Μόλι Γούαιτ, πληροφορικάριος, χρόνια αρχισυντάκτρια της Wikipedia και «ταχύτατα αναδεικνυόμενη στη μεγαλύτερη επικριτή του κόσμου των κρυπτονομισμάτων», όπως έγραφε η Washington Post. Τώρα είναι πλατφόρμες όπως η OpenSea που εμπορεύεται NFT, στις οποίες η συγκεκριμένη εταιρεία έχει επενδύσει. «Βλέπετε, αν μπορέσουν να πείσουν τον κόσμο ότι αυτό είναι το μέλλον του Ίντερνετ, θα γίνουν πλούσιοι, πλουσιότεροι από ό,τι είναι ήδη», έλεγε η Γουάιτ.

Το 2022, 19 δισεκατομμυριούχοι -επτά περισσότεροι από το 2021- από όσους περιλαμβάνονταν στην ετήσια λίστα δισεκατομμυριούχων του Forbes όφειλαν την περιουσία τους στα κρυπτονομίσματα και την τεχνολογία blockchain. Στη λίστα περιλαμβάνονταν οι ιδρυτές της εταιρείας υποδομών για το Web3, Alchemy, και της OpenSea. Ακόμα και η Σαουδική Αραβία επένδυσε φέτος κρατικό χρήμα σε εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων που συνδέονται με το Web3, μεταξύ άλλων στην a16z και την Polychain Capital, οι οποίες στηρίζουν start-ups του Web3.

«Η φωνή της Γουάιτ δυναμώνει, αλλά ταυτόχρονα αυξάνονται τα χρήματα και η ισχύς που ρίχνονται στο κρυπτονόμισμα», έγραφε η Washington Post.

Ποιους θα εξυπηρετεί η «Αποκεντρωμένη Οικονομία»;

Επειδή οι πλούσιοι επενδύουν στο Διαδίκτυο του μέλλοντος για να μη χάσουν το τρένο της εξέλιξης, σημαίνει απαραιτήτως ότι το Web3 θα ελέγχεται από αυτούς;

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, ή τουλάχιστον όχι δεδομένη, καθώς εξακολουθούμε να μιλάμε για κάτι που ακόμα ουσιαστικά δεν υπάρχει. Ωστόσο, μπορούμε να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα από τη φιλοσοφία της «Αποκεντρωμένης Χρηματοοικονομίας» DeFi (Decentralised Finance), «από τους πιο υποσχόμενους τομείς της ανάπτυξης του Web3», όπως έγραφε το Be in Crypto. «Το DeFi επιτρέπει στον κόσμο να έχει τον έλεγχο των οικονομικών του χωρίς να στηρίζεται στους παραδοσιακούς χρηματοοικονομικούς θεσμούς. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να επενδύσει σε διάφορα περιουσιακά στοιχεία, να εμπορευτεί κρυπτονομίσματα, να δανείσει και να δανειστεί χωρίς μεσάζοντες. Πρόκειται για σημαντική εξέλιξη, που μπορεί να διαφοροποιήσει το πεδίο δράσης και να επιτρέψει στους ανθρώπους πρόσβαση σε οικονομικές ευκαιρίες, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική περιοχή στην οποία βρίσκονται ή την οικονομική τους κατάσταση».   

Θα καταργήσουμε τις τράπεζες, δηλαδή; Αυτό ακούγεται πράγματι επαναστατικό. Είναι έτσι, όμως; Το ποσό που δίνεται στο λόμπινγκ για κρυπτονομίσματα έχει τετραπλασιαστεί από το 2018, αλλά αφορά κυρίως «στο να μπλοκάρει νέους κανόνες που θα μπορούσαν να σταματήσουν το εύκολο χρήμα, διασφαλίζοντας ότι το κράτος δεν μπλέκεται στα πόδια του κρυπτονομίσματος», σχολίαζε το Wired. «Το εύκολο χρήμα έχει όνομα: DeFi… Είναι ουσιαστικά αγορά στοιχημάτων για κρυπτονομίσματα, με χρηματοοικονομικά προϊόντα που επιτρέπουν στους επενδυτές να τζογάρουν στα κρυπτονομίσματα μέσω δικαιωμάτων προαίρεσης, παραγώγων και άλλων μέσων». Πρόκειται για «big business», τονίζει το ρεπορτάζ. «Αντίθετα με τα κλασικά χρηματοοικονομικά, αυτό σε μεγάλο βαθμό δεν υπόκειται σε κανονισμούς. Εάν κάποιος σου κλέψει τα χρήματα, η τράπεζα δεν έχει υποχρέωση να σ’ τα επιστρέψει – γιατί δεν υπάρχει τράπεζα. Κι αυτό δεν είναι κάτι που μπορούμε να αγνοήσουμε. Σύμφωνα με μια ανάλυση, περισσότερα από 10 δισ. εκλάπησαν από τις DeFi πλατφόρμες μόνο το 2021».  

Η «κλοπή» δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Πώς ένα σύστημα που ευαγγελίζεται «αποκεντρωμένη οικονομία» λειτουργεί σαν καζίνο, παρόμοια με το σημερινό σύστημα, μόνο με ακόμα λιγότερους κανόνες; Γι’ αυτό φαίνεται πως οι αληθινοί ιδεολόγοι του Web3 απορρίπτουν το Defi, όπως διαπιστώνει το Wired. Το παράδοξο είναι πως έτσι κι αλλιώς το κρυπτονόμισμα «είναι η κινητήριος δύναμη αυτού που προσπαθούν να χτίσουν».

Ένας άλλος μηχανισμός του Web3 είναι οι Αποκεντρωμένοι Αυτόνομοι Οργανισμοί DAOs (Decentralised Autonomous Organisations). Σε αυτούς, ο τρόπος διοίκησης αποφασίζεται από τα μέλη, δεν υπάρχουν εξωτερικοί μέτοχοι που πιέζουν για κέρδη. Για παράδειγμα, σε έναν DAO δημιουργών, ιδιοκτήτες είναι αυτοί που συμμετέχουν, που δημιουργούν περιεχόμενο, το διανέμουν, το καταναλώνουν και το κοστολογούν. Όπως το ElektraDAO, μια κοινότητα αποτελούμενη από 42 μουσικούς, γραφίστες και άλλους σχετικούς επαγγελματίες που έχουν αναπτύξει ένα αλληλεπιδραστικό βιντεοπαιχνίδι με βάση τη μουσική. Ωστόσο υπάρχουν ήδη καταγεγραμμένες αποτυχίες. Το πρώτο DAO κατέρρευσε το 2016, όταν κάποιος εκμεταλλεύτηκε μια τρύπα στον κώδικά του για να τραβήξει 50 εκατ. δολ. σε Ethereum. Παρ’ όλ’ αυτά, οι συγκεκριμένοι οργανισμοί έχουν φανατικούς υποστηρικτές. Όπως τον αδελφό του Έλον Μασκ, Κίμπαλ, που έχει μιλήσει για το φιλανθρωπικό Big Green DAO του. Ο Κίμπαλ επέχαιρε γιατί διοχετεύοντας χρήματα μέσω του DAO. απέφυγε όλη τη γραφειοκρατία.

Χωρίς κανέναν έλεγχο, δεν κινδυνεύουν τα DAO να γίνουν οχήματα απάτης, ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας, ακόμα και χρηματοδότησης τρομοκρατών;

Η τεχνολογία είναι ουδέτερη – οι άνθρωποι, όχι

Κι ενώ είναι ορατός ο κίνδυνος οι δισεκατομμυριούχοι να κάνουν το Web3 όχημα για νέα συγκεντρωτικά συστήματα υπό τον έλεγχό τους, ταυτόχρονα οι απλοί άνθρωποι «επενδύουν χρήματα που δεν τους παίρνει να χάσουν», λέει η Μόλι Γουάιτ. «Πίστεψαν ότι αυτό μπορεί να ήταν το εισιτήριό τους για να δραπετεύσουν από τη μιζέρια ή να μπορούν επιτέλους να σταματήσουν να εργάζονται για τον βασικό μισθό, και την επόμενη στιγμή όλες τους οι αποταμιεύσεις έχουν εξανεμιστεί».

Για τη Γουάιτ το Web3 είναι γεμάτο από απάτες και αποτυχίες που στην ουσία ζημιώνουν ακόμα περισσότερο τους φτωχούς. «Παιχνίδια που παίζεις για να κερδίσεις εισήγαγαν μια κάστα εισοδηματιών μάνατζερ που επέβλεπαν χαμηλόμισθους εργαζομένους σε χώρες όπως οι Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και η Βενεζουέλα, κι έπαιρναν μέρος του μισθού τους για να τους επιτρέψουν απλώς να παίξουν το παιχνίδι», έλεγε στη Web Summit στη Λισαβόνα. «Οι αποκαλούμενοι εκδοτικοί οίκοι του Web3 προσπαθούσαν να επανευφεύρουν τη Διαχείριση Ψηφιακών Δικαιωμάτων επιβάλλοντας ακόμα περισσότερους περιορισμούς στο πώς τα βιβλία και άλλο υλικό μπορούν να επαναπωληθούν, ώστε οι εταιρείες να μπορούν να πάρουν περισσότερα λεφτά από τους χρήστες τους σε περισσότερα στάδια. Πλατφόρμες που υπόσχονταν να ενδυναμώσουν τους καλλιτέχνες που προηγουμένως πάσχιζαν να πουλήσουν την ψηφιακή τους τέχνη ήταν γεμάτες από κλεμμένα έργα τέχνης, αποστραγγίζοντας λεφτά από εκείνους που υποτίθεται θα βοηθούσαν… Χρήστες που πείστηκαν να αγοράσουν tokens για να επενδύσουν στο χρηματοοικονομικό μέλλον, το μέλλον του διαδικτύου, χακαρίστηκαν».

Το Web3 είναι σίγουρα ακόμα υπό διαμόρφωση.

Θα εκδημοκρατίσει τελικά το Διαδίκτυο ή θα αποδειχθεί μια «βαρετή εκστρατεία μάρκετινγκ που επιχειρεί να μετουσιώσει την αρνητική εντύπωση του κόσμου για τα κρύπτο-περιουσιακά στοιχεία σε ένα ψευδές αφήγημα για την διατάραξη της ηγεμονίας των εταιρειών τεχνολογίας» με σκοπό την πώληση περισσότερων νομισμάτων και τη συνέχιση επιχειρηματικής δραστηριότητας υπεράνω κανονισμών, όπως θεωρεί ο Stephen Diehl;

Οι ιδεολόγοι του Web3 πρέπει αν μη τι άλλο να εστιάσουν έγκαιρα στα προβλήματα. Γιατί, όπως έγραφε το TIME, «πρέπει να θυμόμαστε ότι η τεχνολογία μπορεί να είναι ουδέτερη, αλλά οι άνθρωποι που χτίζουν τα προϊόντα και αλληλεπιδρούν με αυτά, δεν είναι».