Το ρεπορτάζ είχε δημοσιευτεί στο BBC. Μια μόνη μητέρα, νοσοκόμα στο επάγγελμα, έλεγε πως εξαιτίας της ακρίβειας στα τρόφιμα αναγκάζεται πλέον να παραλείπει γεύματα προκειμένου να μην υποσιτίζονται τα παιδιά της. Κάποιος χρήστης του Twitter ανάρτησε το δημοσίευμα σχολιάζοντας: «Κι όμως, μπορείς να αγοράσεις μια μεγάλη σακούλα μακαρόνια αρκετά για μια οικογένεια έναντι περίπου μισής στερλίνας… Εάν ψωνίζεις και μαγειρεύεις σωστά, μπορείς να τρως υγιεινά γεύματα πραγματικά φθηνά. Θα ήθελα πολύ να δω πώς ξοδεύει τον μισθό της…»
Σύντομα, θα μετάνιωνε την ώρα και τη στιγμή που έκανε τέτοιο σχόλιο.
«Γεια σου, Κέβιν. Εδώ η απόλυτη ειδικός στο οικονομικό μαγείρεμα που έχει αφιερώσει την τελευταία δεκαετία στην εμπροσθοφυλακή για τη διατροφική φτώχεια στη χώρα», ήρθε άμεσα η απάντηση από κάτω. Ήταν η Τζακ Μονρό. Η Βρετανίδα συγγραφέας βιβλίων συνταγών «λιτότητας», δημοσιογράφος και ακτιβίστρια κατά της φτώχειας και της πείνας. «500 γραμ. φθηνά μακαρόνια 29 λεπτά. Βγάζουν 5 μερίδες των 100 γραμ. Σκέτο ζυμαρικό, χωρίς βούτυρο, χωρίς αλάτι, χωρίς σάλτσα, χωρίς διατροφική αξία, και 155 ολόκληρες θερμίδες τη μερίδα! Οπότε συνολικά 456 θερμίδες την ημέρα, αλλά εντάξει, δεν είναι κιόλας ότι μια νοσοκόμα κουράζεται σωματικά, ότι είναι όρθια όλη μέρα, ότι δουλεύει βάρδιες, έτσι; Ένα έλλειμμα 1.544 θερμίδων την ημέρα φαντάζει μια χαρά στο κεφάλι σου, έτσι; Το ελπίζω, γιατί σου έχω μια πρόταση, φίλε!» συνέχιζε η Μονρό. «Πήγαινε στο Asda (σουπερμάρκετ) της γειτονιάς σου και πάρε τρία πακέτα φθηνών ζυμαρικών για κάτι λιγότερο από μία στερλίνα. Έχεις λοιπόν 15 μερίδες – δεν θα τρως τίποτε άλλο από 3 x 100 γραμ. σκέτα μακαρόνια τις επόμενες 5 μέρες. Τίποτε άλλο. Χωρίς αλάτι στο νερό. Χωρίς βούτυρο. Χωρίς λάδι. Χωρίς πιπέρι. Χωρίς σάλτσα. Χωρίς σνακ. Χωρίς άλλα γεύματα».
Η απάντηση δεν ήταν μόνο αποστομωτική, αλλά και θυμωμένη. Γιατί η Τζακ Μονρό δεν είναι απλώς κάποια σελέμπριτι σεφ που ξαφνικά είχε τη φαεινή ιδέα να εξειδικευτεί σε συνταγές χαμηλού κόστους. Η Μονρό έγινε αυτό που είναι γιατί βίωσε τη φτώχεια στο πετσί της.
«Ένα Κορίτσι που το Λένε Τζακ»
Έχοντας παρατήσει το σχολείο στα 16 της, άλλαξε διάφορες δουλειές μέχρι που το 2007 κατέληξε να εργάζεται στην Πυροσβεστική Υπηρεσία του Έσσεξ. Από εκεί αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 2011, «γιατί δεν μπορούσε να κάνει τις νυχτερινές βάρδιες ως μόνη μητέρα με ένα παιδί 20 μηνών», όπως γράφει η ίδια. Ήταν 24 χρόνων. Εκείνο που δεν είχε υπολογίσει ήταν ότι δεν θα έβρισκε δουλειά για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρόλο που είχε στείλει πάνω από 300 αιτήσεις. Κι έτσι, ενώ μέχρι τότε είχε ένα ικανοποιητικότατο ετήσιο εισόδημα, ξαφνικά βρέθηκε σχεδόν στο απόλυτο τίποτα. Να μην έχει να πληρώσει νοίκι, λογαριασμούς, φαγητό.
Μέσα σε αυτή την κατάσταση, το 2012 θα ξεκινούσε το μπλογκ «Ένα Κορίτσι που το Λένε Τζακ» («A Girl Called Jack»), αρχικά ως αντίδραση στη δήλωση ενός δημοτικού συμβούλου πως «οι ναρκομανείς, οι αλκοολικοί και οι μόνες μητέρες καταστρέφουν την οικονομία». Σιγά σιγά όμως η Τζακ ξεκίνησε να περιγράφει πώς προσπαθούσε να επιβιώσει με ένα μπάτζετ μόλις 10 λιρών την εβδομάδα για τρόφιμα, για εκείνη και τον γιο της, ενώ δημοσίευε συνταγές πολύ χαμηλού κόστους, δικής της επινόησης.
Να σημειωθεί πως το πραγματικό της όνομα δεν είναι Τζακ. Το άλλαξε όταν ξεκίνησε το μπλογκ. Με πατέρα ελληνοκυπριακής καταγωγής και μητέρα Αγγλίδα, όταν ήρθε στον κόσμο ονομαζόταν Μελίσσα Χατζηκώστα. Οι λόγοι που αποφάσισε να το αλλάξει ήταν ότι είχε υποστεί μπούλιγκ στο σχολείο γι’ αυτό, αλλά και ότι δήλωνε ανοιχτά πια λεσβία. Μέχρι το 2015 που δήλωσε non binary transgender, όχι γιατί θα έκανε εγχείρηση αλλαγής φύλλου, αλλά επειδή «ήθελε να της συμπεριφέρονται ως άνθρωπο, όχι ως γυναίκα ή άντρα» όπως διευκρίνισε. Την ίδια χρονιά θα μετονόμαζε και το μπλογκ της σε Cooking on a Bootstrap.
Πίσω στο 2012 τώρα, όταν πρωτοδημιούργησε το μπλογκ. Σε ένα από τα πρώτα κομμάτια της, με τίτλο «Η Πείνα Πονάει», έγραφε πώς είναι να μην έχεις χρήματα, να είναι άδειο το ντουλάπι και να έχει έρθει το επίδομα κοινωνικής πρόνοιας ανεξήγητα μειωμένο κατά 100 λίρες. Περιέγραφε επίσης πώς έκλεισε τη θέρμανση και πούλησε σχεδόν τα πάντα, από το iPhone μέχρι το ρολόι της, για να πληρώσει τους λογαριασμούς. Πόσο σου ρουφάει την ενέργεια η ανία του «να προσπαθείς να τη βγάλεις». «Φτώχεια είναι το συναίσθημα ότι βουλιάζεις, όταν το μικρό σου αγόρι τελειώνει τη μία του Weetabix και λέει ‘Κι άλλο, μαμά, ψωμί και μαρμελάδα, μαμά’ κι εσύ αναρωτιέσαι αν πρέπει να πας την τηλεόραση ή την κιθάρα πρώτα στο ενεχυροδανειστήριο και πώς να του πεις ότι δεν υπάρχει ψωμί και μαρμελάδα», σημείωνε χαρακτηριστικά.
Μέσα σε 48 ώρες, η Τζακ Μονρό είχε λάβει 2.421 email από ανθρώπους που μοιράζονταν μαζί της τις παρόμοιες ιστορίες τους. Εξοργίστηκε συνειδητοποιώντας πόσοι βρίσκονταν στην ίδια θέση.
Η Τζακ περιέγραφε κι άλλα στο μπλογκ της: Πώς αγωνιούσε μετρώντας μέχρι και τα λεπτά στο σουπερμάρκετ, πώς την κυρίευσε η ντροπή όταν κατέφυγε σε τράπεζα τροφίμων, πώς πούλησε ακόμα και τις κουρτίνες σε κάποια φάση για να πληρώσει το νοίκι. Και πώς, σε όλη αυτή την κατάσταση, έτρεμε μήπως τη βάλει η πρόνοια στο στόχαστρο ως ακατάλληλη μητέρα.
Συνέχισε να γράφει και να γράφει. Και συνέχισε να ανεβάζει τις συνταγές της, κοστολογημένες μέχρι το τελευταίο λεπτό και όμορφα παρουσιασμένες.
Και κάποια στιγμή άρχισε να την εντοπίζει ο Τύπος της χώρας. «Δεν υπάρχουν Χριστούγεννα προς το παρόν. Δεν έχω δέντρο και δεν έχω ψωνίσει» θα έλεγε στο Sunday People στα τέλη του 2012.
Όμως η μοίρα της θα άλλαζε σύντομα. «Η Τζακ Μονρό είναι μια μητέρα μόνη που οι νοστιμότατες συνταγές της, δημοσιευμένες στο Διαδίκτυο, είναι τόσο θρεπτικές και λιτές που μοιράζονται από τράπεζες τροφίμων σαν παραδείγματα για το πώς μπορεί κανείς να τα φέρει βόλτα έχοντας ελάχιστα χρήματα», έγραφε η Daily Telegraph o 2013, σε ένα άρθρο που η Σεφ των Φτωχών αναγνωρίζει ότι της άλλαξε τη ζωή. Η Τζακ είχε κάνει το τραπέζι στην αρθρογράφο της εφημερίδας μαγειρεύοντας αρακά σε μαροκινή γάστρα, κόστους 24 λεπτών η μερίδα.
Από φτωχή μπλόγκερ, σελέμπριτι της λιτότητας
Τα υπόλοιπα είναι ιστορία: Μπορεί από το 2012 να έγραφε μια εβδομαδιαία στήλη στην τοπική εφημερίδα The Echo, αλλά μετά το δημοσίευμα της Telegraph θα αρθρογραφούσε πια για πολιτική και συνταγές στον Guardian, θα γινόταν το κεντρικό πρόσωπο σε διαφήμιση της μεγάλης αλυσίδας σουπερμάρκετ Sainsbury’s, θα υπέγραφε συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο Penguin για να εκδώσει βιβλία με τις συνταγές της, θα συμπαρουσίαζε εκπομπή διαχείρισης φτώχειας στο BBC και θα φιλοξενούνταν σε έντυπα όπως οι New York Times και το New Yorker. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει 7 βιβλία συνταγών «λιτότητας».
Η Μονρό είναι ο άνθρωπος που από ανάγκη και πείσμα επιστράτευσε τη φαντασία του για να δημιουργήσει πιάτα νόστιμα, θρεπτικά και κυρίως σε μεγάλη ποικιλία, χρησιμοποιώντας ακόμα και κονσέρβες (κάποιες φορές μόνο αυτές) σε μια προσπάθεια αρχικά να διασφαλίσει την αξιοπρέπειά της. Γι’ αυτό σιχαίνεται όσους εκ του ασφαλούς κουνάνε το δάχτυλο στους πεινασμένους υποδεικνύοντας σαν λύση συγκεκριμένα φτηνά τρόφιμα. «Χρησιμοποιώ φακές στη μαγειρική μου – φτιάχνω πολέντα, μπολονέζ και μπιφτέκια από φακές. Αλλά εξοργίζομαι με εκείνους που λένε ‘έλα, μωρέ, φάε φακές’. Στην πραγματικότητα για να αγοράσεις ένα σακουλάκι φακές, σου κοστίσει 2 λίρες. Κάποιοι δεν έχουν να διαθέσουν ούτε αυτές. Και δεν θέλουν όλοι να τρώνε μόνο φακές», έλεγε στον Guardian.
Σήμερα, η Τζακ Μονρό θεωρείται το πρόσωπο της λιτότητας στη Βρετανία
Ωστόσο, δεν επαναπαύεται στη δόξα της. Δεν έγινε μια σελέμπριτι σεφ που παρεμπιπτόντως κάνει φιλανθρωπίες. Είναι ενεργή ακτιβίστρια εναντίον της φτώχειας και της λιτότητας στη Βρετανία, δίνει φωνή μέσω της πλατφόρμας της στους μη έχοντες, συνεργάζεται με οργανώσεις όπως η Oxfam, το Child Poverty Action Group και το Plan Zheroes, αλλά και με σχολεία και δομές για παιδιά, ώστε να καθοδηγήσει τους ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα πώς να μαγειρεύουν και να τρώνε αξιοπρεπώς.
Κι εδώ βρίσκεται το «επικίνδυνο» σημείο. Γιατί κάποιος θα μπορούσε να κατηγορήσει τη Μονρό πως απλώς επιβεβαιώνει τον αφορισμό των σταυροφόρων της λιτότητας ότι «μπορείτε και με λιγότερα». Η ίδια έχει υπάρξει καταπέλτης ενάντια σε τέτοιες συγκρίσεις. Η διαφορά της με τους δεξιούς που προσπαθούν να αποδείξουν ότι το χαμηλού κόστους μαγείρεμα είναι πανεύκολο, είναι ότι εκείνη προσφέρει προσωρινές «λύσεις-τσιρότα» για να βοηθήσει τους ανθρώπους να κρατηθούν από μέρα σε μέρα, γράφει. Με λίγα λόγια, τους παρουσιάζει τι βοήθησε εκείνη, με την ελπίδα να βοηθήσει και αυτούς που τώρα ζουν σε συνθήκες στις οποίες δεν θα έπρεπε να ζουν σε καμία περίπτωση. Τονίζει ότι είναι δύσκολο, προϋποθέτει στρατιωτικού τύπου προγραμματισμό, καλή υγεία και οπωσδήποτε να μην έχεις να υποστηρίξεις ανθρώπους με ειδικές διατροφικές ανάγκες (αλλεργίες, διαβήτη κ.λπ.).
Έχει αντιγυρίσει ένα τεράστιο λεκτικό χαστούκι στους πάπες της λιτότητας που από την ασφάλεια της υπερπολυτελούς ζωής τους συμβουλεύουν την «πλέμπα» να σφίξει κι άλλο το ζωνάρι, πιπιλώντας την καραμέλα “αλλιώς η οικονομία θα καταρρεύσει”. «Και τι γίνεται όταν αυτά τα ζωνάρια σφίγγουν γύρω από τον λαιμό των πιο απελπισμένων που κρεμιούνται από τα δοκάρια όταν κόβονται τα επιδόματά τους; Γιατί αυτή/ος ήταν μια/ένας φίλη/ος μου», είχε πει σε ομιλία της στο TedX.
Ένας δείκτης πληθωρισμού που υπολογίζει τους φτωχούς
Όταν ο πληθωρισμός άρχισε να εκτοξεύεται φέτος, η Τζακ Μονρό έδειξε ισχυρά αντανακλαστικά: «Ξύπνησα σήμερα το πρωί και άκουγα στο ραδιόφωνο πως το κόστος ζωής αυξήθηκε επιπλέον κατά 5%. Με εξοργίζουν οι δείκτες που χρησιμοποιούν για τον υπολογισμό αυτό, οι οποίοι υποεκτιμούν παρασάγγας το πραγματικό κόστος του πληθωρισμού για τους πιο φτωχούς», έγραφε στο Twitter. Στη συνέχεια παρέθετε τιμές κάποιων φθηνών τροφίμων και εξηγούσε πως ποσοστιαία αυτές έχουν αυξηθεί δυσανάλογα περισσότερο από ό,τι των πιο ακριβών. Η φθηνή συσκευασία ενός κιλού ζυμαρικών από 45 λεπτά σε 1 στερλίνα (344% αύξηση), τα baked beans από 22 σε 23 λεπτά (45% ), το ψωμί από 45 σε 58 λεπτά (29%), η σάλτσα κάρυ από 30 σε 80 λεπτά (196%) κοκ. Ωστόσο, συνέχιζε η Μονρό, σε πιο πολυτελή τρόφιμα, όπως το έτοιμο γεύμα λαζάνια, η τιμή παρέμεινε σταθερή στις 7,5 λίρες και η προσφορά γεύματος για δύο σε πολυκαταστήματα παρέμεινε στις 10 λίρες. «Εάν είχαν αυξηθεί αντίστοιχα, τότε τα λαζάνια των 7,50 θα κόστιζαν 25,80 λίρες. Το γεύμα των 10 λιρών 34,40. Είτε είμαστε όλοι μαζί σε αυτό είτε δεν είμαστε (spoiler: δεν είμαστε)», εξηγούσε.
Κάπως έτσι, άρχισε να επιδίδεται στη δημιουργία ενός δείκτη πληθωρισμού που να αντικατοπτρίζει τις αυξήσεις τιμών στα βασικά τρόφιμα: τον Vimes Boots Index, εμπνευσμένο από τη θεωρία του Σαμ Βάιμς στη νουβέλα «Men in Arms» του Άγγλου συγγραφέα Τέρι Πράτσετ. Σε αυτή, ο Καπετάνιος της αστυνομίας City Watch της φανταστικής πόλης Ankh-Morpork Σαμ Βάιμς ισχυρίζεται ότι οι πλούσιοι είναι πλούσιοι επειδή ξοδεύουν λιγότερα. Πάρτε για παράδειγμα ένα ζευγάρι μπότες, λέει. Ένα ποιοτικό ζευγάρι είναι σχετικά ακριβό, οπότε ο φτωχός θα πάρει το φθηνότερο. «Κάποιος που μπορούσε να δώσει 50 δολάρια έπαιρνε ένα ζευγάρι μπότες που θα κρατούσαν τα πόδια του στεγνά για δέκα χρόνια, ενώ ο φτωχός που μπορούσε να πάρει μόνο φθηνές μπότες θα έχει δώσει εκατό δολάρια για μπότες στο ίδιο χρονικό διάστημα (γιατί θα διαλύονταν) και τα πόδια του πάλι θα βρέχονταν».
Κι επειδή σε κάποιες χώρες οι θεσμοί αφουγκράζονται στοιχειωδώς την κοινωνία, η Εθνική Υπηρεσία Στατιστικής ONS στο Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωνε στις 25 Οκτωβρίου μια πειραματική μελέτη για την καταγραφή της μεταβολής των τιμών του χαμηλότερου κόστους τροφίμων.
Η Τζακ Μονρό χαιρέτισε την πρωτοβουλία: «Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας πω ότι το ONS μόλις ανακοίνωσε ότι θα αλλάξουν τον τρόπο που συλλέγουν και καταγράφουν το κόστος των τιμών των τροφίμων και τον πληθωρισμό, ώστε να λάβουν υπόψη μια ευρύτερη γκάμα εισοδημάτων και συνθηκών νοικοκυριού».
Οι Έλληνες να υπολογίζουμε κάτι παραπάνω
Σε κάθε περίπτωση, όπως έχουμε διαπιστώσει με πολύ σκληρό τρόπο στην Ελλάδα της δωδεκαετούς λιτότητας και όπως γράφει ο Μονρό, η φτώχεια μπορεί να συμβεί στον καθένα. Η ρητορική των Τόρις (του Συντηρητικού Κόμματος), πως αν δουλέψεις σκληρά, θα τα καταφέρεις, «μπορεί να καταρρεύσει σε μια στιγμή», τονίζει. «Δούλευα σκληρά. Τα κατάφερνα. Κι όμως πέρασα ενάμιση χρόνο να σέρνομαι σε μια κακοφορμισμένη τρύπα κατάθλιψης, ανεργίας, καθυστέρησης επιδομάτων, πείνας και τον παγιωμένο φόβο που μου τρώει τα σωθικά ότι αποτύγχανα ως γονιός».
Η φτώχεια μπορεί να συμβεί στον καθένα.
Υστερόγραφο: Με μια γρήγορη αναζήτηση στο Διαδίκτυο και επίσκεψη στο μπλογκ της, θα βρείτε πολλές συνταγές της Τζακ Μονρό. Έχετε υπόψη όμως ότι το σουπερμάρκετ στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι πιο φθηνό – τα βασικά τρόφιμα εκεί δεν έχουν καν ΦΠΑ, καθώς αναγνωρίζονται ως αυτό που είναι: βασικά. Οπότε, αφού θα ψωνίσετε στην Ελλάδα, υπολογίστε ότι θα σας στοιχίσουν κάτι παραπάνω.
