Το σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον Χάρβεϊ Γουαϊνστάιν παραμένει τόσο καιρό στον τύπο για πολλούς λόγους. Αφενός γιατί δεν είναι κάτι το μικρό, αφορά τον παντοκράτορα του Χόλιγουντ, έχει μέσα μεγάλα ονόματα της showbiz και απ’ ότι φαίνεται είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας αρρωστημένης ιστορίας στο χώρο του θεάματος. Το γεγονός βέβαια ότι αναμιγνύονται διάσημοι δίνει και περισσότερη δημοσιότητα. Τι συμβαίνει όμως σε περιπτώσεις που δεν εμπλέκονται ονόματα όπως η Αντζελίνα Τζολί; Όταν αυτό συμβαίνει σε κορίτσια (κυρίως) που δεν είναι επώνυμα η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική και ο φόβος της αποκάλυψης πολύ μεγαλύτερος για το θύμα παρά για τον κατηγορούμενο.
Υπάρχουν όμως και άλλες απορίες. Που είναι τα όρια του φλερτ και που της παρενόχλησης ή ακόμα καλύτερα μπορεί να υπάρξει αθώα προσέγγιση μεταξύ προϊσταμένου και υφισταμένου; Για απαντήσεις απευθυνθήκαμε στον δικηγόρο Κώστα Τσουμάνη όπου δέχθηκε ν’ απαντήσεις στις ερωτήσεις της Popaganda.
Έχουμε την περίπτωση πάντα προϊστάμενου σε δουλειά. Σε ποιες περιπτώσεις ο νόμος ορίζει ότι υπάρχει σεξουαλική εκμετάλλευση παρενόχληση; Δηλαδή μπορεί να φλερτάρει αθώα το αφεντικό; Μπορεί να κάνει κοπλιμέντα; Μπορεί να καλέσει για δείπνο μια υφιστάμενη του; Ο ορισμός που δίνεται στην σεξουαλική παρενόχληση από το άρθρο 2 παρ. δ’ του Ν.3896/2010 (Εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης – Εναρμόνιση της κείμενης νομοθεσίας με την Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006 και άλλες συναφείς διατάξεις) είναι ο εξής: «δ. “σεξουαλική παρενόχληση”: όταν εκδηλώνεται οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος». Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, συμπεριφορά του εργοδότη ή προϊσταμένου προς τον εργαζόμενο, η οποία δεν μπορεί να εκληφθεί ως ανεπιθύμητη και δεν σκοπεύει ούτε έχει ως συνέπεια την προσβολή της αξιοπρέπειας του εργαζομένου (άντρα ή γυναίκας), δεν εμπίπτει κατ’ αρχήν στην έννοια της σεξουαλικής παρενόχλησης και, επομένως, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το «αθώο φλερτ» ή ένα ευγενικό κομπλιμέντο δεν συνιστούν καθαυτά σεξουαλική παρενόχληση. Ωστόσο, με δεδομένο ότι η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας χαρακτηρίζεται από την ασθενέστερη θέση του εργαζομένου απέναντι στον εργοδότη, το εν λόγω ζήτημα είναι εξαιρετικά ευαίσθητο, καθώς ακόμη και τέτοιες συμπεριφορές (φλερτ, πρόσκληση σε δείπνο εκ μέρους του εργοδότη κλπ.) είναι πρόσφορες να οδηγήσουν στην δημιουργία εκφοβιστικού ή εχθρικού περιβάλλοντος εργασίας στην περίπτωση που ο εργαζόμενος/εργαζόμενη ανταποκριθεί αρνητικά ή απορρίψει την εν λόγω συμπεριφορά του εργοδότη.
Άνδρας μπορεί να επικαλεστεί την ίδια νομοθεσία, αν το αφεντικό είναι γυναίκα και προβαίνει στις ίδιες ενέργειες; Οι διατάξεις που αποδοκιμάζουν την σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κανόνων που αποσκοπούν στην ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης και απαγορεύουν κάθε άμεση ή έμμεση διάκριση λόγω φύλου. Επομένως, οι εν λόγω διατάξεις προστατεύουν όλους τους εργαζόμενους, ανεξαρτήτως φύλου και σαφώς μπορούν να τις επικαλεστούν και οι άντρες.
Μπορεί να γίνει το αντίθετο; Για παράδειγμα προστατεύεται αφεντικό που μπορεί να δεχτεί ανήθικες προτάσεις από υφιστάμενους/ες; Οι συγκεκριμένες διατάξεις του κοινοτικού και εθνικού δικαίου έχουν ως σκοπό την προστασία του εργαζομένου, που ως αδύναμο μέρος της σύμβασης εργασίας χρήζει της εν λόγω ειδικής προστασίας, και όχι την προστασία του εργοδότη. Ο εργοδότης έχει την δυνατότητα ούτως ή άλλως να προστατευτεί από τέτοιου είδους συμπεριφορές επικαλούμενος το διευθυντικό του δικαίωμα, δεδομένου ότι μπορεί να καταγγείλει την σύμβαση του εργαζομένου ή εναλλακτικά, και εφόσον στην επιχείρηση ισχύει κανονιστικό πλαίσιο που προβλέπει πειθαρχικές ποινές, να επιβάλει πειθαρχική ποινή στον εργαζόμενο λόγω απρεπούς συμπεριφοράς κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του.
Σε ποια κατηγορία αδικημάτων ανήκει η παρενόχληση στο γραφείο; Με την έννοια ότι αν κάποια ή κάποιος προβεί σε αυτή και ο κατηγορούμενος ξεμπερδεύει εύκολα, ποιο νόημα έχει να την κάνει; Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να επιφέρει σοβαρές συνέπειες και κυρώσεις στον εργοδότη που την διαπράττει. Σε αστικό επίπεδο, ο εργαζόμενος που έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση από τον εργοδότη δικαιούται να θεωρήσει ότι η συμπεριφορά του εργοδότη συνιστά δυσμενή μεταβολή των όρων εργασίας του και να εκλάβει αυτήν ως καταγγελία της σύμβασης εργασίας (με όλες τις νόμιμες συνέπειες), ενώ δικαιούται επιπλέον να αιτηθεί αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης. Επίσης, είναι άκυρη η απόλυση του εργαζομένου που θα λάβει χώρα επειδή ο εργαζόμενος δεν ενέδωσε στην σεξουαλική παρενόχληση του εργοδότη. Επίσης, η παραβίαση των ανωτέρω κανόνων από τον εργοδότη επισύρει και διοικητικές κυρώσεις (όπως πρόστιμα του ΣΕΠΕ), καθότι αποτελεί παράβαση της εργατικής νομοθεσίας.
Σε ποινικό επίπεδο, η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να διωχθεί ποινικά ως το αδίκημα της προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας κατά το άρθρο 337 Π.Κ. που προβλέπει για τις περιπτώσεις αυτές ποινή φυλάκισης από 6 μήνες έως 3 χρόνια και χρηματική ποινή τουλάχιστον 1000 Ευρώ. Όπως γίνεται κατανοητό, οι προβλεπόμενες από τον νόμο κυρώσεις είναι σημαντικές, ενώ είναι επαρκές, κατά την άποψη μου, και το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της σχέσης εργασίας του εργαζομένου. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η δυσχέρεια απόδειξης τέτοιων περιστατικών (που πολύ συχνά λαμβάνουν χώρα χωρίς παρουσία μαρτύρων) έχει σε πολλές περιπτώσεις ως αποτέλεσμα την αποσιώπηση τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι στερείται νοήματος η σχετική καταγγελία του περιστατικού και έγερση σχετικών αξιώσεων εκ μέρους του θύματος.
Τι θα συμβουλεύατε όσους φοβούνται να καταφύγουν στις αρχές για να μην χάσουν τη θέση τους στην εργασία; Ο φόβος αυτός είναι ασφαλώς εύλογος, αλλά η ανοχή της παρενοχλητικής συμπεριφοράς όχι μόνο δεν διασφαλίζει την εργασιακή σχέση του παρενοχλούμενου, αλλά καθιστά αυτήν ακόμη πιο επισφαλή διότι ο δράστης εκμεταλλευόμενος την υποτιθέμενη ανοχή και τον φόβο του/της υφισταμένης του, πιθανότατα θα καταλήξει να εκδηλώνει σταδιακά ολοένα και εντονότερα τέτοιου είδους συμπεριφορές, οι οποίες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα καταστήσουν αδύνατη τη συνέχιση της εργασιακής σχέσης. Επομένως, οι εργαζόμενοι που υφίστανται σεξουαλική παρενόχληση πρέπει να καταγγέλλουν αυτήν από την στιγμή που θα την υποστούν, τελώντας όμως σε επίγνωση ότι αυτό θα έχει ως πιθανότερη συνέπεια τον κλονισμό των σχέσεων τους με τον εργοδότη.
Από την πείρα σας ποιο είναι το ποσοστό παραβάσεων που δεν αποκαλύπτονται ποτέ; Η πλειοψηφία των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης (χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς ποσοστό) δεν καταγγέλλονται στις αρμόδιες αρχές για διάφορους λόγους, όπως ο φόβος του εργαζόμενου ότι θα χάσει την εργασία του ή η δυσκολία απόδειξης του περιστατικού, στην οποία προαναφέρθηκα.
